اردوغان و قمار خطرناک! کوروش اعلم

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پس از عدم کسب اکثریت مطلق در پارلمان این کشور در انتخابات ماه ژوئن که میبایست با تغییر قانون اساسی این کشور ، اختیارات بیشتری به رئیس جمهور، یعنی شخص او میداد، دست به قمار خطرناک و خونباری زد. اوبا آغاز جنگی نسبتا تمام عیار علیه حزب کارگران کردستان و ایجاد فضای رعب و وحشت در کشور ، توانست در انتخابات بعدی یعنی در ماه نوامبر و سوار بر موج فضای جنگی و ناامنی و بی ثباتی خود ساخته ، با جلب آرای ملی گرایان ترکیه از این انتخابات پیروز بیرون آید.

با سرنگونی جنگنده بمب افکن سوخوی -۲۴ روسیه بر فراز آسمان سوریه ، به بهانه نقض حریم هوایی این کشور ، به نظر میرسد آقای اوردغان دست به قمار دیگری زده است! ترکیه با آغاز بحران سوریه موضع بسیار سخت و قاطعی در مقابل بشار اسد و رژیم او گرفت و در این راه با باز گذاشتن بخشهایی از مرز خود برای پیوستن جنگجویان از کشورهای مختلف جهان به صفوف داعش ، عملا در شکل گیری و تقویت داعش در سوریه نقشی جدی ایفا نمود. بنا به برخی برآوردها از سوی منابع مختلف ، در طول این مدت حدود ۱۰۰۰۰نفر از مرز مشترک ترکیه و سوریه گذشته و به داعش پیوسته اند. همچنین برخی اطلاعات حاکی از فروش نفت داعش در بازارهای این کشور حکایت دارد. در جریان کنفراس اخیرکشورهای (جی۲۰) در آنتالیای ترکیه ، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با اشاره به این موضوع گفت :

ما اسنادی در دست داریم که نشان دهنده حمایت برخی کشورهای عضو (جی۲۰) از داعش و گروههای افراطی در سوریه است. و در روزهای اخیرانتشار ویدئوی حمله جنگنده های روسی به کاروان تانکرهای نفت کش که نفت خام را به آنسوی مرزهای ترکیه حمل میکنند، ازسوی وزارت دفاع روسیه به نوعی تایید صحبتها و اشارات پوتین بود. پس از سرنگونی جنگنده روسی توسط ترکیه آقای اوردغان تاکید نموده که جنگنده روسی حریم هوایی این کشور را نقض کرده بود . این در حالی است که روسیه تاکید دارد این جنگنده در آسمان سوریه مورد هدف قرار گرفته و در خاک سوریه سقوط کرده است! از آنجایی که ترکیه تاکید دارد ۱۰ بار به خلبان جنگنده روسی هشدار داده ، و اگر فرض را بر درستی آن نیز بگذاریم ، زمان رد و بدل شدن این ده بار هشدار و با توجه به سرعت بالای هواپیماهای جنگی و محل سقوط هواپیما در خاک سوریه ، برای این ادعای ترکیه جای شک و تردید جدی باقی میگذارد. چرا که اگر ردوبدل شدن هر کدام از این هشدارها فقط ۳۰ ثانیه نیز طول کشیده باشد، هواپیماهای ترکی، جنگنده روسی را حداقل ۵ دقیقه همراهی کرده و سپس به سمت آن شلیک کرده اند و هواپیمای روسی با توجه به سرعت سوخو-۲۴ که از ۱۲۰۰ تا۱۶۰۰ کیلومتر در ساعت است ، میبایست تا عمق ۵۰ کیلومتری خاک ترکیه نفوذ کرده باشد!. امری که به نظر میرسد کاملن بدور از واقعیت است. از طرف دیگر معمولا در عرف بین المللی و میان کشورهایی که با هم در مخاصمه و جنگ نیستند، در چنین مواردی هواپیمای نقض کننده حریم هوایی توسط جنگنده های کشور ی که حریمش نقض شده اند همراهی شده و خلبانان ترکی به خوبی آگاه بودند خطری از سوی جنگنده روسی متوجه آنها نیست و میتوانستند آنرا تا بیرون رفتن از حریم هوایی ترکیه مشایعت نمایند و سپس از طرق دیپلماتیک قضیه را پیگیری نمایند. کاری که لبنان سالهاست در مقابل نقض حریم هوایی خود از طرف ارتش اسرائیل انجام داده و بارها از دست اسرائیل به سازمان ملل شکایت کرده است.

واکنش احتیاط آمیز آمریکا و بدنبال آن ناتو که دو طرف را قبل از هر چیز به خویشتن داری دعوت نموده نشان دهنده این امر است که ترکیه عمدا و با هدف و اهدافی از قبل تعیین شده دست به چنین کاری زده است. یکی از این اهداف میتواند این باشد که ترکیه بر روی توانایی اش برای کشاندن پای ناتو به سوریه وبرای مقابله با روسیه حساب باز کرده است. امری که به نظر بسیار بعید میرسد . امری که تا کنون و علی رغم اصرار ترکیه برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع در مرز خود با سوریه از سوی ناتو ، بی پاسخ مانده است . هدف ترکیه همچنین میتواند با توجه به گل آلود کردن فضای کشور خود در جریان انتخابات و گرفتن ماهی از این آب گل آلود، اینبار با تصور گل آلود کردن آب در فضایی که در شکل و هیبت کنونی خود نیز بسیارگل آلود، پیچیده و بغرج است ، تلاش کند منطقه پرواز ممنوع را در مرزهای خود به کرسی نشانده و بتواند سیاست مخالفت جدی خود با تشکیل دولتی خودمختار از سوی کردهای سوریه را به پیش ببرد. ایجاد چنین دولتی برای ترکیه به عنوان خط قرمز این کشور در بحران سوریه به شمار میرود. یکی دیگر از اهداف ترکیه میتواند این امر باشد که از نزدیکی کشورهای غربی و همراهی آنان در مبارزه با داعش در کنار روسیه جلوگیری کند . پس از حوادث تروریستی پاریس فرانسه عملا در کنار روسیه قرار گرفت و این دو کشور اعلام کردند که عملیات هوایی خود در آسمان سوریه علیه داعش و اسلامگرایان افراطی را هر چه بیشتربا هم هماهنگ خواهند کرد. گسترش عملیات علیه مخالفان در سوریه چه غرب و ترکیه و عربستان بخواهند و چه نخواهند قطعا منافعی برای دولت و رژیم بشار اسد خواهد داشت . امری که ترکیه و عربستان و قطر و دیگر حامیان ریز و درشت داعش و گروه های افراطی حاضر در سوریه خوشایند نیست . آنچه مسلم است روند حل دیپلماتیک بحران سوریه و پذیرش عملی آن از سوی مخالفان سوری و کشورهای حامی آنها در سایه آغاز حملات روسیه علیه داعش و افراطیون در این کشور، شتاب گرفت و در همین راستا تا کنون دو کنفرانس در سطح وزیران امور خارجه قدرتهای بزرگ و دیگر کشورهای درگیر این بحران برگزار شده است . حاصل این دو کنفرانس به نظر میرسد برای دوره ای ۱۸ ماهه بشار اسد را در قدرت باقی بگذارد. نتیجه ای که دلخواه کشورهایی مانند ترکیه و عربستان که همیشه بر روی رفتن بی قید و شرط و بلافاصله اسد تاکید داشتند ، نیست و این کشورها به نوعی از آن بوی شکست سیاستهایشان را احساس میکنند. موضوعی که ظاهرا حیثیت این کشورها را خدشه دار نموده است.

عکس العمل عکس العمل روسیه به این حادثه که اولین واکنش نسبت به آن از زبان پوتین در جریان دیدارش با عبدالله دوم پادشاه اردن ، بیان شد ، نشانگر عزم این کشور برای دادن پاسخی در خور به این حرکت ترکیه است. سفر سرگیی لاوروف وزیر اموخارجه روسیه که قرار بود روز چهارشنبه ۲۵ نوامبر برای شرکت در کنفرانسی مشترک به ترکیه سفر کند ، لغو شد. هنوز ۲۴ ساعت از این حادثه نگذشته بسیاری از شرکتهای توریستی روسیه ، فروش تورها به مقصد ترکیه را به حالت تعلیق درآوردند. درآمد حاصل از سفر صدها هزار توریست روس ، میتواند تاثیرمنفی بر اقتصاد ترکیه به همراه داشته باشد. همچنین برای روسیه دشوار نیست تا رابطه نسبتا خوب خود با کردهای ترکیه و سوریه را با در اختیار قرار دادن سلاحهای پیشرفته بهتر نموده و در آینده ای نه چندان دور شاهد سقوط جنگنده و یا جنگنده های ترکی از سوی جنگجویان پ کا کا نباشیم . تابستان امسال بود که خبرنگار و فیلمبردار روسی بعنوان معدود افرادخارجی بودند که به مخفی گاه رهبر پ کا کا ر در کوههای صعب العبورمرزی ترکیه و عراق رفته و فیلم و گزارش تهیه کردند. همانطور که در ساعات پس از این حادثه قیمت نفت ۱.۵ تا ۲ درصد افزایش یافت و اگر ترکیه بر روی عمیق تر کردن بحران سوریه حساب باز کرده باید گفت : عمیق تر شدن بحران سوریه با توجه به در پیش بودن فصل سرما میتواند قیمت نفت را باز هم افزایش دهد ، امری که به نفع روسیه با اقتصاد تضعیف شده اش از پایین بودن قیمت نفت و تحریمهای غرب ، تمام خواهد شد. با توجه به اطلاعات کم و یا ناقص پیرامون بحران سرنگونی جنگنده روسی از سوی ترکیه ، باید در روزهای آتی شاهد عکس العمل عملی روسیه چه در قالب قطع روابط دیپلماتیک ؛ تحریم توریستی ترکیه از سوی روسیه، گسترش حمایت هر چه بیشتر از دولت سوریه وکردهای ترکیه و سوریه .....خواهیم بود. و خواهیم دید قمار رجب طیب اوردغان چه پیامدهای منفی و مثبتی برایش خواهد داشت.