ایران؛ سومین زندان بزرگ جهان برای روزنامه‌نگاران

سازمان گزارشگران بدون مرز ایران را سومین زندان بزرگ جهان برای روزنامه‌نگاران در سال ۲۰۱۵ نامید که با ۱۸ روزنامه‌نگار زندانی پس از کشورهای چین با ۲۳ روزنامه‌نگار زندانی و مصر با ۲۲ نفر قرار دارد.

بیلان خشونت علیه روزنامه‌نگاران در سال ٢٠١٥

گزارش‌گران بدون مرز (RSF) سازمان جهانی مدافع آزادی اطلاع رسانی امروز ١٥ دسامبر نخستین بخش بیلان سالانه‌ی خشونت علیه روزنامه‌نگاران در جهان را منتشر می‌کند. بخش نخست به گروگان‌گیری، ناپدید کردن و بازداشت و زندانی کردن روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای در سال ٢٠١٥ اختصاص دارد.

بنا بر اطلاعات گردآوری شده از سوی گزارش‌گران بدون مرز، هم‌اکنون در سراسر جهان ٥٤ روزنامه‌نگار به گروگان گرفته شده‌اند. این تعداد نسبت به سال گذشته رشدی ٣٥ درصدی داشته است. خبرنگاران همچنان برای گروه‌های مسلح غیر دولتی که خواهان کنترل کامل مناطق درگیر جنگ و یا ناامن‌ هستند، هدفی اصلی به شمار می‌آیند.

امروز در جهان ١٥٣ روزنامه‌نگاران در بازداشت بسر می‌برند. این تعداد نسبت به سال گذشته کاهشی ١٤ درصدی داشته است. چین بزرگترین زندان روزنامه‌نگاران در جهان است و به ترتیب پس از آن مصر، ایران، اریتره و ترکیه قرار دارند.

گزارش‌گران بدون مرز امسال آمار روزنامه‌نگاران ناپدید شده را نیز به بیلان خشونت علیه روزنامه‌نگاران افزوده است. در سال جاری هشت روزنامه‌نگار ناپدید شده‌اند.

گزارش گران بدون مرز با انتشار نام و مشخصات روزنامه‌نگاران زندانی، به گروگان گرفته شده و ناپدید شده، بر چهره‌های پنهان شده در پشت این ارقام هشدار دهنده روشنی می‌افکند. این چهره‌ها نشان‌گر سرکوب و خشونت اعمال شده از سوی دولت‌ها و گروه‌های مسلح غیر دولتی برای به سکوت وادار کردن صداهای منتقد هستند.

در برابر گسترش و گوناگونی خطرهایی که روزنامه‌نگاران با آن روی در روی هستند، گزارش‌گران بدون مرز نسخه به روز شده و تازه‌ای از «راهنمای عملی امنیت برای روزنامه‌نگاران» را با همیاری یونسکو بازنشر کرده است.

در طی بیست سال گذشته ؛گزارش‌گران بدون مرز (RSF) در پایان هر سال بیلان خشونت علیه روزنامه‌نگاران در سراسر جهان را منتشر می‌کند. این بیلان بر مبنای داده‌های گردآوری و تدقیق شده سازمان در طی سال است.

هم اکنون در سراسر جهان ٥٤ روزنامه‌نگار
+ ٣ شهروند خبرنگار
+ ٤ همکار رسانه‌ها
گروگان هستند

از میان روزنامه‌نگاران به گروگان گرفته شده

١٠٠٪ در مناطق جنگی، ٩٪ از آفریقای شمالی، ٩١٪ درصد در خاورمیانه، ١٩٪ خبرنگاران خارجی، ، ٨١٪ خبرنگاران محلی یک خبرنگار زن (٢٪)

عاملان اصلی گروگان‌گیری با تعداد قربانیان‌شان
گروه دولت اسلامی : ١٨ (٪٣٣)
حوثی‌ها: ٩ (٪٢٤)
جبهه نصرت : ٤ (٪٧)
القاعده : ٣ (٪٦)
ارتش آزاد سوریه : ١ (٪٢)
نامعلوم : ١٩ (٪٣٥)

چهار کشور با بیشترین شمار گروگان‌ها
سوریه : ٢٦ (٪٤٨)
یمن : ١٣ (٪٢٤)
عراق : ١٠ (٪١٩)
لیبی : ٥ (٪٩)

٥٤ روزنامه‌نگار در سال روان به گروگان گرفته شده‌اند، این تعداد نسبت به سال گذشته رشدی ٪٣٥ داشته است. در سال گذشته ٤٠ روزنامه‌نگار به گروگان گرفته شده بودند. به این فهرست تکان دهنده باید ٣ شهروند خبرنگار و ٤ همکار رسانه‌ها را نیز افزود که به دست گروه‌های مسلح غیر دولتی اسیر شده‌اند.

اینگونه و بدون خارج از انتظار بودن سوریه در صدر کشورهای خطرناک برای روزنامه‌نگاران قرار دارد. برای دو گروه افراط‌گرای داعش و جبهه نصرت، هدف‌‌گیری روزنامه‌نگاران امری سودمند است، نه تنها برای باج‌گیری و اعمال فشار بر دولت‌ها که برای حاکم کردن جو ارعاب و ترور و به سکوت وادار کردن هر صدای منتقدی در کشور. این است که مناطق وسیعی از سوریه امروز به «سیاه‌چا‌ل‌های اطلاع‌رسانی» تبدیل شده‌اند.

از سپتامبر ٢٠١٤ که شبه نظامیان حوثی کنترل صنعا پایتخت یمن را بدست گرفته‌اند، ربودن خبرنگاران به امری رایج تبدیل شده است. با ١٣ روزنامه‌نگار، ١ شهروند خبرنگار و ١ همکار رسانه‌ها به گروگان گرفته شده، یمن دومین کشور برای پدیده گروگان‌گیری خبرنگاران است، عراق و لیبی با فاصله‌ای کم پس از یمن قرار می‌گیرند.

کاهش چشم‌گیر ربودن خبرنگاران

در سال ٢٠١٥ ، ٧٩ روزنامه‌نگار ربوده شده‌اند (٪٣٥-)

٧٠ % این موارد در مناطق جنگی بوده‌ است . ٥% از روزنامه‌نگاران ربوده شده در سال ٢٠١٥ خارجی بوده‌اند.

شمار روزنامه‌نگاران ربوده شده به مدت بیشتر از ٢٤ ساعت ( که سپس آزاد و یا کشته شده و یا همچنان در اسارت هستند) امسال کاهش یافته است. یکی از دلایل آن کاهش این پدیده در کشور اکراین است که سال گذشته ( با ۳۳ تن ) شاهد بیشترین تعداد ربودن خبرنگاران در جهان بود. اگر در مناطق تحت کنترل جدایی‌طلبان دونبس همچنان خودسری کامل حاکم است، اما کم‌ شدن درگیری در خطوط مقدم جبهه و کاهش تنش و بالاخره عدم حضور رسانه‌های جهانی منجر به کاهش آزارگری‌ها و از این میان ربودن خبرنگاران شده است.

گزارش‌گران بدون مرز موارد ربودن خبرنگاران را در قاره‌های آفریقا ( نیجریه)، آسیا ( پاکستان) و آمریکا ( مکزیک) شاهد و به ثبت رسانده است.

٥ مورد گروگان‌گیری روزنامه‌نگاران
سوریه خطرناک‌ترین کشور برای روزنامه‌نگاران

آنژل ساستر، خوزه مانوئل لوپز و انتوان پامپلیگا، سه خبرنگار گروگان در چنگ جبهه نصرت. این سه خبرنگار به همراهی ترجمان‌شان، اسامه اجان، در تاریخ ١٣ ژوئیه در حلب ربوده شدند. بنا بر اطلاعات گردآوری شده از سوی گزارش‌گران بدون مرز، همراه و مترجم آن‌ها آزاد شده است، اما خبرنگاران اسپانیایی در اختیار جبهه نصرت قرار دارند. گروه‌های مسلح غیر دولتی « صنعت گروگان‌گیری» را رونق داده‌اند و خبرنگاران خارجی به ویژه هدف‌های اصلی آن‌ها هستند. افزون بر باج گیری کلان و فشار بر دولت‌ها، رسانه‌ای شدنربودن خبرنگاران خارجی بسیار بیشتر و مهمتر از موارد روزنامه‌نگاران محلی است.

جان کانتلی، روزنامه‌نگار بریتانیایی، از نوامبر ۲۰۱۲ از سوی گروه دولت اسلامی به گروگان گرفته شده است. وضعیت این خبرنگار با دیگر گروگان‌ها متفاوت است. وی به همراه همکارش جمیز فولی که در تاریخ ١٩ اگوست ٢٠١٤ به قتل رسید، ربوده شد. گروه دولت اسلامی از او به مانند سخنگوی و مبلغ سیاسی خود استفاده می کند. برای نمونه داعش وی را در روز ۲۷ اکتبر مجبور به انجام گزارش‌های ویدیویی به نفع این گروه جهادگر از رویارویی کردها و دولت اسلامی در کوبانی کرد. در تاریخ ١٨ نوامبر مقاله‌ای با امضای او در مجله دابق در تمجید از حمله‌های پاریس و مشابهت آن با حمله یازده سپتامبر به نیویورک منتشر شده است.

عبید باتال روزنامه‌نگار سوری اسیر گروه دولت اسلامی. گزارش‌گر جوان شبکه اوریان تی وی به همراه دو همکارش، حسین نظام الدین، صدابردار و عبود ال‌عتیق فیلم بردار به تاریخ ٢٥ ژوئیه ٢٠١٣ و در دفتر محل کارشان در چهل کیلومتری حلب پس از غارت و تخریب وسائل دفتر ربوده شدند. آخرین خبرها حاکی از آن است که گروگان‌ها در شهر رقه مرکز خلافت گروه دولت اسلامی زندانی هستند.

صالح ال‌قایدی، روزنامه‌نگار گروگان حوثی‌ها در یمن. تنها دلیل ربودن وی همکاری این روزنامه‌نگار با رسانه‌های حزب سنی ال‌اصلاح، حزب رقیب حوثی‌هاست. وی در تاریخ ٢٨ اگوست امسال در صنعا ربوده شد و پس از شکنجه شدن در اواسط اکتبر به بازداشتگاهی در منطقه هبرا منتقل شده است. از آن پس هیچ خبری از این روزنامه‌نگار منتشر نشده است. دست کم ١٥ خبرنگار، شهروند خبرنگار و همکار رسانه‌ها در چنگ حوثی‌ها اسیر هستند. وضعیت این خبرنگاران بسیار نگران کننده است. گروه حوثی کنوانسیون ژنو را رعایت نمی‌کند و گاه از گروگان‌ها در منازعات هم‌چون سپر انسانی استفاده می‌کند.

ذاکر خلیل، سردبیر روزنامه محلی ال‌میزان است، که داعش در تاریخ ٣ فوریه سال روان وی را در موصل به اسارت گرفته است. وی برای پوشش خبری اشغال شهر موصل در تاریخ ١٠ زوئن ٢٠١٠ به « خیانت و جاسوسی» متهم شده است. هیچ خبری در باره سرنوشت وی در دسترس ما نیست. تا امروز با دست‌کم ٤٨ ربایش و ١٣ اعدام روزنامه‌نگاران و شهروند خبرنگاران از سوی داعش، مناطق شمالی عراق یکی دیگر از «سیاه‌چال بزرگ اطلاع‌رسانی» تبدیل شده است. بیش از ٦٠ فعال رسانه‌ای از این دوزخ مجبور به فرار شده‌اند.

ناپدید کردن

٨ روزنامه‌نگار در سال ٢٠١٥ ناپدید شده‌اند: ٨٨% در مناطق جنگی، ٦٣% در لیبی، ٢٥% خبرنگاران خارجی، ٧٥% خبرنگاران محلی،

روزنامه‌نگاری ناپدید محسوب می‌شود که اطلاعات لازم برای مشخص شدن وضعیت و سرنوشتش، اعم از کشته یا ربوده شدن، منتشر نشده است و در هیچ سند و یا گفته‌ی مسئولی بازداشت‌ وی را رسما اعلام نشده است. در سال ٢٠١٥ بیشترین شمار ناپدید شدن روزنامه‌نگاران در منطقه خاورمیانه – افریقای شمالی بوده است. این پدیده البته پیش از این در امریکای لاتین و آفریقا و آسیا رواج داشته است. نامعلومی سرنوشت ناپدیدشدگان سلاحی موثر برای بازدارندگی روزنامه‌نگاران و محققان از انجام ماموریت در این مناطق خطرناک است.

شمار زیادی از موارد ناپدید شدن روزنامه‌نگاران در مناطق جنگی و یا بی‌ثابت بوده است، لیبی بیشترین تعداد ناپدید شدگان را دارد و در عمل گردآوری اطلاعات در باره سرنوشت آن‌ها دشوار است.

٥ خبرنگار رقه تی وی از ماه اگوست ٢٠١٤، در لیبی ناپدید شده‌اند اما خبر ناپدید شدن آن‌ها در آوریل ٢٠١٥ انتشار یافت. از آن تاریخ خانواده و همکاران خالد ال‌صبحی، یونس آل‌مبروک، عبدالسلام آل مغربی و فیلم بردار مصری محمد غلال از آن‌ها بی‌خبر هستند. مقامات دولت مستقر در شهر توبروک بدون ارائه هیچ سندی که قابل تأیید یا تکذیب باشد، اعلام کرده اند که این خبرنگاران کشته شده‌اند. با توجه به تردید‌های جدی نسبت به تحقیق و بررسی انجام شده از سوی این بخش از قدرت‌ حاکم بر لیبی و نبود شفافیت لازم در امر خبر رسانی، گزارش‌گران بدون مرز این ٥ خبرنگار را ناپدید شده اعلام کرده است و از مقام‌های مسئول دولت‌های لیبی و نماینده سازمان ملل در لیبی خواهان روشن شدن سرنوشت آن‌ها شده است.

بازداشت‌ها
١٥٣ روزنامه‌نگار بازداشت شده (٪١٤-)
+١٦١ شهروند خبرنگار (٪١٠-)
+ ١٤ همکار رسانه‌ها
٥ زن روزنامه‌نگار زندانی (٪٣)

یک روزنامه‌نگار زندانی خارجی (٪٠,٧)

زندان‌های بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ها با تعداد روزنامه‌نگاران زندانی
چین : ٢٣
مصر : ٢٢
ایران : ١٨
اریتره : ١٥
ترکیه : ٩
بقیه جهان : ٦٦

تا این روز ١٥٣ روزنامه‌نگار ، ١٦١ شهروند خبرنگار و ١٤ همکار رسانه‌ها برای انجام وظیفه اطلاع رسانی خود در زندان بسر می‌برند. این تعداد نسبت به سال گذشته ( ١٧٨ روزنامه‌نگار، ١٧٨ شهروند خبرنگار ) کاهشی محسوس داشته است. امسال چین، مصر، ایران، ارتیره و ترکیه بزرگ‌ترین زندان جهان برای روزنامه‌نگاران هستند. در ایران برای چندمین بار موجی از بازداشت روزنامه‌نگاران به اتهام « شبکه جاسوسی» در اوائل ماه نوامبر به راه افتاد و یا ادامه بازداشت یکسال و نیمه جیسون رضاییان، گزارش‌گر روزنامه واشنگتن پست، نمونه‌هایی از رفتار با روزنامه‌نگاران هستند.

هم‌اکنون در جهان پنج زن روزنامه‌نگار زندانی هستند. یک روزنامه‌نگار خارجی در ترکیه در زندان بسر می‌برند. پلیس ترکیه محمد رسول خبرنگار عراقی ویس نیوز را از تاریخ ٢٧ اگوست ٢٠١٥ در مرز سوریه به هنگام تحقیق در باره وضعیت کردها، به اتهام «تروریسم»بازداشت کرده است.

ترکیه رکورددار تعداد بازداشت در سال ٢٠١٥

بازداشت شمار زیادی از روزنامه‌نگاران در سال ٢٠١٥ نشان‌گر از سرگیری سیاست سرکوب در ترکیه است. امسال بازداشت‌ها ١١% افزایش داشته‌اند، خبرنگاران چه در حمله به دفاتر رسانه‌های منتقد، و چه به هنگام پوشش تظاهرات و درگیری نظامی در مناطق جنوب و شرق کشور از بازداشت خودسرانه مصون نماندند. آخرین نمونه این بازداشت‌های، بازداشت جان دوندار و اردم گل مدیر و نماینده روزنامه جمهوریت در انکارا است. روزنامه‌ای که برنده جایزه رسانه مدافع آزادی اطلاع رسانی ٢٠١٥ سازمان گزارش‌گران بدون مرز است. این دو روزنامه‌نگار با اتهام‌هایی چون « تعلق به یک سازمان تروریستی، جاسوسی، و افشای اسرار دولتی» برای انتشار مطالبی در باره امکان ارسال سلاح از سوی میت سرویس امنیتی ترکیه به سوریه، بازداشت و تفهیم اتهام شده اند، اتهاماتی که می‌تواند منجر به مجازات حبس ابد برای آن‌ها شود.

پنج روزنامه‌نگار زندانی

رئوف میرقادریف( جمهوری آذربایجان) پس از یک سال و نیم بازداشت موقت مقامات قضایی آذربایجان بالاخره محاکمه این روزنامه‌نگار مستقل را در ٤ نوامبر سال روان آغاز کردند. وی در تاریخ آوریل ٢٠١٤ با همکاری مقامات ترکیه به اتهام «خیانت و جاسوسی برای ارمنستان» بازداشت و به باکو مسترد شد. وی از سه سال پیش بازداشت‌اش در ترکیه زندگی می‌کرد. او نیز به مانند خدیجه اسماعیل‌اف برای مواضع انتقادی‌اش نسبت به حکومت شناخته شده بود.

وان چیولو (چین) در تاریخ ٢٥ اگوست ٢٠١٥، برای انتشار مقاله‌ای انتقادی در باره کمیسیون کنترل بازار بورس، بازداشت شد. این روزنامه‌نگار متخصص اقتصادی متهم شده است که با «خبر سازی سقوط بازار بورس را تسهیل» کرده است. از زمان بازداشت تا امروز هیچ خبری از وضعیت این روزنامه‌نگار منتشر نشده است. در نخستین زندان بزرگ جهان برای روزنامه‌نگاران هر موضوعی می‌تواند برای دستگاه سانسور حاکم حساس قلمداد شود.

نرگس محمدی (ایران)، روزنامه‌نگار و سخنگوی کانون مدافعان حقوق بشر، در روز ١٣ اردی‌بهشت ١٣٩٤ به شعبه ١٥ دادگاه انقلاب تهران احضار شده بود تا برای اتهاماتی چون « اقدام علیه امنیت ملی» و «تبلغ علیه نظام» برای فعالیت‌های پس از آزادی و شرکت در کارزارهایی چون « لغو مجازات اعدام» محاکمه شود. وی در ظاهر برای سپری کردن حکم شش ساله‌ای بازداشت و روانه زندان اوین شد. نرگس محمدی در زندان اوین هم از حق دسترسی به درمان ضروری محروم است و هم از داشتن ارتباط با فرزندان و همسرش که در تبعید و در فرانسه بسر می‌برند. گزارش‌گران بدون مرز نگران وضعیت سلامت او است. وی در اواخر ماه اکتبر در در حالی که دستانش به تخت دستبند شده بودند در بیمارستانی در تهران بستری شد، ولی ده روز بعد بر خلاف نظر پزشکان معالج‌اش به زندان بازگرداننده شد. نرگس محمدی از ٢٠ خرداد تا ١١ تیرماه ١٣٨٩ را در زندان بسر برده بود که در مدت بازداشت بر اثر شوک عصبی، به شدت بیمار شد. در شهریور ماه همان سال از سوی شعبه ٢٨ دادگاه انقلاب تهران برای "اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور، عضویت در کانون مدافعان حقوق بشر و فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران»، به ۱۱ سال زندان محکوم شد که این حکم در اسفندماه ١٣٩٠ به شش سال کاهش یافت. بار دیگر در تاریخ ٢ اردیبهشت ١٣٩١، در زنجان بازداشت و به زندان اوین و سپس در تاریخ ٢٧ اردیبهشت ماه، به زندان شهر زنجان انتقال داده شد. وی که به شدت بیمار بود در تاریخ ١٩ تیرماه به بیمارستان ولی عصر شهر زنجان منتقل شد. از تاریخ ١٠ مرداد ١٣٩١ با سپردن ٦٠٠ میلیون وثیقه از مرخصی درمانی بهره‌مند و به شکل موقت آزاد شد، اما همچنان قربانی آزار‌های مقامات قضایی و امنیتی بود.

نرگس محمدی، نمونه‌‌ای از خودسری‌های دستگاه قضایی در ایران است. در سومین زندان بزرگ جهان برای روزنامه‌نگاران دستگاه قضایی در مهار رهبر جمهوری اسلامی علی خامنه‌ای قرار دارد که با همکاری سپاه پاسداران وظیفه سرکوب مطبوعات را بر عهده دارند.

عبدالله آل فخرانی (مصر)، گزارش‌گر جوان سایت اطلاع رسانی رصد، برای پوشش خبری تظاهرات طرفداران محمد مرسی رئیس جمهور ساقط شده، در اگوست ٢٠١٣ بازداشت شد. وی به « همکاری با یک سازمان تروریستی» و تشکیل « محفلی برای انجام عملیات» علیه دولت به هنگام تظاهرات متهم شده است. در تاریخ ٣ دسامبر سال روان دادگاه تجدید نظر تصمیم گرفته است که پرونده وی را بازبینی کند.

اجید مونرو ( جمهوریدمکراتیک گنگو)، تکنسین صدابردار، بورندی تبار در تاریخ ١٤ اکتبر ٢٠١٥ در منطقه یوریا، نزدیکی مرز ، بورندی در دفتر رادیو محلی فرستاده مردم بازداشت شد. سرویس امنیتی جمهوری دمکراتیک کنگو وی را به هنگام بازپخش برنامه‌ای رادیویی از رادیو عمومی آفریقا که از تاریخ ٢٧ آوریل در بورندی ممنوع شده است، بازداشت کرد. در تاریخ ٢ نوامبر به کینشاسا منتقل شده و از آن تاریخ هیچ اطلاعی از او در دست نیست. به احتمال زیاد وی در یکی از بازداشتگاه مخفی سرویس امنیتی که به اعمال خشونت شهرت دارند، زندانی است. سرویس امنیتی جمهوری دمکراتیک کنگو افزون بر سرکوب روزنامه‌نگاران خودی به بازوی مسلح کشور همسایه بورندی برای سرکوب تبدیل شده است.