تناقض‌گویی سرداران سپاه درباره آزمایش‌های موشکی؛ اتهام به رهبری؟

اظهارات اخیر مسئول روابط عمومی سپاه مبنی بر اینکه رسانه‌ای شدن یا نشدن آزمایش‌های موشکی تابع تائید مقام رهبری است، گمانه‌زنی در خصوص اختلاف‌ها و تضادهای داخلی در سپاه پاسداران را تقویت کرده است. ماجرا از این قرار است که حدود ده روز پیش طی اتفاقی نادر، سیمای جمهوری اسلامی به بهانه جمله کوتاهی که دکتر حسن روحانی در یک سخنرانی در حمایت از تقویت بنیه دفاعی کشور گفته بود، بلافاصله فرصت را غنیمت شمرده و گفتگویی حضوری با سردار امیرعلی حاجی‌زاده ـ فرمانده نیروی هوا فضای سپاه ـ در بخش خبری ساعت ۱۴ شبکه یک سیما ترتیب داد.

حاجی‌زاده در این گفتگو حملات تندی را متوجه دولت و جریان اعتدال کرد و از جمله تاکید کرد ما از تهاجم نظامی نگرانی نداریم و نگرانی ما از درون و داخل و از آقازاده‌ها و کسانی است که روی تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان اثر می‌گذارند. اما نکته قابل توجه و بی‌سابقه در سخنان حاجی‌زاده طرح این ادعا بود که ایران طی سال‌های گذشته آزمایش‌ها و رزمایش‌های موشکی متعددی داشته که آن ها را علنی و رسانه‌ای نکرده و این رسانه‌ای نکردن علاوه بر آنکه موجب «پررو شدن» دشمن (آمریکا) شده، امر کاملاً اشتباهی بوده است.

عین سخنان حاجی‌زاده از این قرار بود: «احساس من این است با توجه به اینکه رزمایش‌های ما در ۲ سال اخیر رسانه‌ای نشده بود، شاید قدری آمریکایی‌ها را پر رو کرده است… ما در ۱۰ سال گذشته هر سال رزمایش داشتیم، رسانه‌ای هم می‌کردیم و اتفاقی هم نمی‌افتاد، امسال که اواخر اسفندماه رزمایش موشکی داشتیم و بعد از گذشت ۲ سال از رسانه‌ای نشدن رزمایش‌هایمان، آن را رسانه‌ای کردیم و ۲ سال فاصله افتاد، شاید زیاده‌خواهی‌ها را در آمریکایی‌ها قدری رشد داد و اگر این اشتباه در کشور ما رخ نمی‌داد و رزمایش‌ها رسانه‌ای می‌شد، به نظر می‌رسد که این زیاده‌خواهی‌های آمریکایی‌ها مطرح نمی‌شد.»

سخنان حاجی‌زاده تلویحاً ایراد اتهام به شورای عالی امنیت ملی، ستاد کل نیروهای مسلح و حتی شخص مقام رهبری بود که مصوبه‌های شورای عالی امنیت ملی را تایید می‌کند و طبعاً مسئولیت اشتباه رسانه‌ای نشدن رزمایش‌های موشکی سپاه متوجه ایشان نیز می‌شد. طرح این اتهام به دو نهاد تصمیم‌گیر امنیتی ـ نظامی کشور (شورای عالی امنیت ملی و ستاد کل نیروهای مسلح) و فرمانده کل قوا از جانب یکی از فرماندهان سپاه بسیار حیرت‌انگیز بود.

چند تحلیل از این سخنان می‌توان مدنظر داشت: نخست اینکه سردار حاجی‌زاده در این گفتگوی زنده تلویزیونی بدون توجه به تبعات سخنان خود و در حالی‌که تصور می‌کرده ادعای وی مبنی بر اشتباه بودن رسانه‌ای نشدن رزمایش‌های موشکی متوجه دولت و رئیس‌جمهور به عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی و سردار فیروزآبادی به عنوان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح (که طی دو سال اخیر آشکار و نهان طرف دولت و جریان اعتدال را گرفته) است، این سخنان را به اصطلاح در اثر «جوگیری» در یک برنامه زنده بر زبان رانده، اما سردار عنایت نداشته است که مسئول تایید مصوبات شورای عالی امنیت ملی رهبری است و فرمانده کل قوا که ستاد کل نیروهای مسلح ذیل نظر آن فعالیت می‌کند نیز رهبری است. در نتیجه اشتباهی که وی از آن سخن گفته، مستقیماً متوجه رهبری نیز می‌شده است. بدین ترتیب سردار گاف بزرگی داده است که نیاز به رفع و رجوع دارد.

تحلیل دوم اینکه سردار جوانب و تبعات طرح ادعای مذکور را می‌دانسته، اما موضع واقعی خود و جریان همراهش در سپاه را بیان کرده است؛ جریانی که تندروتر از بخش میانه‌روی سپاه و حاکمیت است و تحت هر شرایطی با توجه به منافع متصوره، در پی امنیتی ـ نظامی کردن بیشتر فضای کشور است. این جریان برای ایجاد توازن پس از انتخابات مجلسین‌، فرصت را مغتنم شمرده و مقام رهبری را متقاعد کرده که برای بازگرداندن توازن نیروها در کشور با توجه به پیروزی جریان اعتدالی و اصلاح‌طلب در انتخابات ۷ اسفند، ضرورت دارد که رزمایش موشکی برگزار شود و این پیام به جهان و نیروهای داخل کشور ـ از جمله دولت و میانه‌روها ـ مخابره شود که قدرت فائقه همچنان رهبری و نیروهای تحت امر وی (سپاه و دیگر نیروهای نظامی) است و انتخابات تاثیری بر توازن قوا نداشته است. اکنون و پس از برداشتن گام دوم، این جریان درصدد برآمده که جای پای خود را محکم‌تر کرده و با القای اشتباه بودن رسانه‌ای نشدن رزمایش‌های ادعایی، رهبری را نیز تحت فشار قرار دهد که امتیازهای بیشتری برای فعالیت‌های بعدی نظامی جریان تندروی سپاه بگیرد.

اما سخنان روز گذشته سردار شریف به عنوان مقام مسئول در بخش رسانه‌ای سپاه، آشکارا در تقابل با سخنان سردار حاجی‌زاده قرار داشت. رمضان شریف، مسئول روابط عمومی کل سپاه دیروز در گفتگویی «با دقیق خواندن اظهارات فرمانده نیروی هوا فضای سپاه» مبنی بر اینکه «رسانه‌ای نشدن برخی از رزمایش های سپاه باعث پررو شدن آمریکایی‌ها شده»، رسانه‌ای نشدن آزمایش‌های موشکی را تابع مصوبات شورای عالی امنیت ملی دانست که سپاه نیز به آن عمل کرده وگفت: طبق مصوبات ستاد کل نیروهای مسلح و شورای عالی امنیت ملی که به تائید مقام معظم رهبری(مدظله العالی) می‌رسد، سپاه جدول رزمایش‌های خود را به صورت سالانه تهیه و تنظیم می‌کند که بخشی از آنها رسانه‌ای می‌شود و بخش دیگر اعلام نمی‌شود و این روال ثابتی بوده که تاکنون به آن عمل شده است.

نکته‌ جالب اینکه سردار شریف به جای آنکه به رد بی‌پرده و عریان سخنان سردار حاجی‌زاده بپردازد، احتمالاً برای اینکه آدرس غلط داده و تلقی تقابل در سخنان وی با سخنان سردار حاجی‌زاده را کمرنگ کند یا در ذهن مخاطب به حاشیه ببرد، این جمله معترضه را مطرح کرده است: «اظهارات فرمانده نیروی هوا فضای سپاه» مبنی بر اینکه رسانه‌ای نشدن برخی از رزمایش های سپاه باعث پررو شدن آمریکایی ها شده دقیق بوده است»! اما ادامه سخنان وی کاملاً در تقابل با سخنان سردار حاجی‌زاده است. اما سخنان سردار شریف را در کنار سخنان قبلی سردار حاجی‌زاده چگونه باید تحلیل کرد؟

اگر تحلیل اول فوق را مدنظر قرار دهیم، سخنان سردار شریف همان رفع و رجوعی است که انتظار می‌رفت دیر یا زود، صریح یا تلویحی، توسط مقامات سپاه صورت گیرد و تاکید شود که شورای عالی امنیت ملی و ستاد کل نیروهای مسلح همچنان تحت امر رهبری است. نکته مهم این است که اگر این اصلاح صورت نمی‌گرفت، سخنان سردار حاجی‌زاده تلویحاً حاوی این پیام ناخواسته بود که جریان اعتدالی و میانه‌روها در شورای عالی امنیت ملی و ستاد کل نیروهای مسلح چنان قدرت گرفته‌اند که جهت‌گیری خود را مبنی بر لزوم رسانه‌ای نشدن فعالیت‌های نظامی بر رهبری نیز تحمیل کرده و تایید وی را گرفته‌اند. این سخنان نیز تبعات قابل توجهی برای نظامیان داشت؛ چرا که علی‌رغم میل باطنی، خود اعتراف کرده بودند جریان غالب در کشور میانه‌روها هستند و می‌توانند رهبری را نیز متقاعد کنند که رسانه‌ای شدن فعالیت‌های نظامی در شرایط مذاکره به نفع کشور نیست. در نتیجه ضرورت داشته برای جلوگیری از تثبیت این قرائت از سخنان سردار حاجی‌زاده، مسئول روابط عمومی سپاه آشکارا موضع‌گیری کرده و تاکید کند آنچه رخ داده با تایید و تشخیص رهبری بوده و همچنان ایشان است که فصل الخطاب است و حرف آخر را می‌زند.

اما با مدنظر قرار دادن تحلیل دوم، سخنان سردار شریف را باید شاخصی از وجود اختلاف‌نظر و تضادهای پنهان در درون سپاه پاسداران و نیروهای طرفدار رهبری دانست. اینکه یک مقام رده‌بالا و رسمی و مسئول در سپاه در فاصله‌ کوتاهی از سخنان سردار حاجی‌زاده، سخنان وی را رد کرده و رسانه‌ای نشدن رزمایش‌های ادعایی را به تایید مقام رهبری نسبت می‌دهد، می‌تواند بیانگر تلاش جریانی در درون سپاه باشد که مایل نیست نظامیان تندرو میدان دار شده و منویات خود را به رهبری دیکته کرده و امتیازهای بیشتری در راستای نظامی کردن فضای کشور از وی بگیرند. در این صورت، درس مهم قضیه این است که ارائه هرگونه تحلیل یکدست از سپاه و نیروهای نظامی و همچنین رهبری و نهادهای تحت امر وی، غلط‌انداز است؛ چراکه اختلاف‌نظرهای واقعی درون این نیروها در مواجهه با شرایط کنونی کشور و جهان وجود دارد که گاه در این بزنگاه‌ها علنی می‌شود و رخ‌نمونی می‌کند.

سخنان سردار شریف از طرفی تایید انتقادهایی است که بلافاصله پس از سخنان حاجی‌زاده، از جانب حسین آشنا ـ مشاور حسن روحانی ـ در صفحه فیس بوک شخصی وی مطرح شد. آشنا در این انتقادها سه سوال را مطرح کرده بود:

۱. آیا فرماندهان نظامی از مصاحبه های این چنینی منع نشده‌اند؟

۲. آیا فرماندهان نظامی بر اساس احساسشان اقدام می کنند یا بر اساس فرامین صادر شده؟

۳. آیا رسانه ای نشدن رزمایش های موشکی یک اشتباه بوده یا یک مصوبه ابلاغ شده؟

اکنون موضع‌گیری مسئول روابط عمومی سپاه تلویحاً این پاسخ‌ها را به پرسش‌های فوق می‌دهد:

۱٫ نهاد مسئول در طرح مواضع سپاه، روابط عمومی سپاه است که مسئولیت آن در حال حاضر با سردار رمضان شریف است نه سردار حاجی‌زاده. در نتیجه سخنان سردار حاجی‌زاده را نباید موضع رسمی سپاه تلقی کرد.

۲٫ فرماندهان نظامی بر اساس فرامین صادره عمل می‌کنند؛ یعنی مصوبه‌های شورای عالی امنیت ملی و ستاد کل نیروهای مسلح.

۳٫ رسانه‌ای نشدن رزمایش‌های موشکی مصوبه‌ای ابلاغ‌شده بوده است که تایید رهبری را داشته و اگر فرماندهان سپاه رهبری را فصل‌الخطاب در فرماندهی کل قوا می‌دانند، منطقاً نمی‌توانند به شکل علنی و در تلویزیون به نقد تصمیم رهبری پرداخته و آن را اشتباه تلقی کنند.

البته مجموعه سخنان سردار حاجی‌زاده و سردار شریف را از منظرهای دیگر نیز می‌توان تحلیل کرد؛ نظیر اینکه این تقابل‌های ظاهری، جنگ زرگری و حساب‌شده سپاه و نیروهای نزدیک به رهبری برای به اشتباه انداختن نیروهای میانه‌رو و منتقدان و هدایت کردن آن‌ها به سمت تحلیل‌های اشتباه است. همیشه سخنان ضدونقیض می‌تواند راهکاری برای گمراه کردن مخالفان باشد. اما تحلیل اخیر از جهات متعددی صحیح نیست که مهم‌ترین آن بدین قرار است که عقلانی و حساب‌شده نیست که جنگ زرگری به بهای بی‌اعتبار کردن خود باشد. سخنان سردار شریف آشکارا به منزله بی‌اعتبار کردن ادعاهای سردار حاجی‌زاده است و مضرات و آسیب‌های این بی‌اعتبار کردن نزد نیروهای خودی، بسی بیشتر از منافع حاصل از به اشتباه انداختن مخالفین است.

به نظر چنین می‌آید که چنانکه گفته شد اختلاف رویکردها و تقابل‌هایی از جنس فوق را نباید تصنعی و ساختگی قلمداد کرد یا بی‌اهمیت در نظر گرفت. یکایک تفکیک‌ها و تمایزهای درون نیروهایی که به ظاهر همگی تندرو تلقی می‌شوند قابل توجه و تأمل است. جریان اعتدال برای تثبیت موضع میانه‌روی راهی جز این ندارد که رگه‌های نیروهای میانه‌رو را در بطن نیروهای نظامی و نیز محافظه‌کاران تقویت کند و حساب آنها را از تندروها جدا سازد.