مرکب خوانی مرا نه مشکاتیان شنید و نه شجریان، مهران رفیعی

دو سه ماهی بود که جام زهر کار خودش را کرده بود. مردم هر روزه در آروزیِ دیدنِ آسمانِ آبی، به بالا نگاه می کردند ولی باز هم شکسته دل، به زمین خیره می شدند و دندان ها را بر هم می فشردند.

در حالی که به پست بازرسی ورودی شهر قم نزدیک می شدیم، نگرانی مان از مسافرت های قبلی کمتر بود. انتظار داشتیم با دیدن دختران خردسال مان، ما را در آن هوای گرم بیهوده معطل نکنند. حجاب همسرم آبکی نبود و لاله هفت – هشت ساله هم مانتویِ مدرسه اش را پوشیده بود و روسریِ تیره اش را هم بر سر داشت، همان چیزی که خواهرهای کوچکترش به آن "منقعه" میگفتند و تصور می کردند که لازمه با سواد شدن و کتاب خواندن است.

ماشین ها از حرکت ایستاده بودند و صف انتظار خیلی طولانی شده بود. زمانی که بالاخره به اطاقک بازرسی رسیدیم، سه چهار مرد مسلح پیکان ما را محاصره کردند. یکی جلوتر آمد، نگاهی به داخل ماشین انداخت و با لحنی خشک و آمرانه پرسید : کجا میری؟

- میریم شیراز، برادر.

- اینها کی هستن؟

- اعضای خانواده ام ، برادر.زنم و سه دخترم.

- صندوق عقب را باز کن.

نفر دوم سرش را آورد توی ماشین و گفت: نوار هم که داری ! داشتی چی گوش می کردی؟

- به موسیقی اصیل؛ به یکی از همین نوار های مجاز، مُهرِ ارشاد هم داره، خودتون ببینین، برادر. روی جلدش تاریخ و شماره ثبتش هم نوشته شده.

- از کجا خریدی؟

- راستش این یکی را خودم نخریدم، هدیه گرفتم. دوستم نوار را از یک فروشگاه جواز دار خریده، نه از کنار خیابون و از دست دستفروشها.

- موسیقی مجاز دیگه چه کوفتیه؟ بده ببینم!

نوار را از توی ضبط صوت در آورده و بهش دادم. اخم هایش را در هم کشید؛ با اکراه آن را گرفت و با نفرت به زمین پرتابش کرد. با پوتین محکم کوبیدش، دوبار.

- حالا بیا اینجا این کثافت را جمع کن و از اینجا ببر.
چاره ای نبود، پیاده شدم و کاست درهم شکسته را بر داشتم و به پشت فرمان برگشتم.

- ای خاک بر سر اون کوسه ای که به این چیزایِ حرام مُهرِ مجاز میزنه. یک روزی بالاخره خدمتش میرسیم.

نفر اولی که تا آنوقت مشغول زیر و رو کردن ساک و چمدان های صندوق عقب بود به کمک برادرش آمد و گفت: تا پارسال گرفتار جنگ با صدام یزید بودیم و حالا گرفتار این شیخک که از اون کافر هم بدتره. مردیکه پسته فروش حالا شده همه کاره.

سرانجام دست از سر ما برداشتند و راه را باز کردند تا عرق ریزان و عصبانی به سفرمان ادامه دهیم. یکی دوساعت پس از آن واقعه لعنتی وقتی که برای خوردن ناهار در دلیجان توقف کرده بودیم، فکر کردم آن کاست شکسته شده را دور بیندازم تا آن خاطره تلخ را زودتر فراموش کنم. نگاهی به اطراف کردم تا سطل اشغالی پیدا کنم. در وسط حیاطی که در پشت سالن غذاخوری قرار داشت بشکه ای را دیدم و آشغال هایی را که در اطرافش پراکنده بودند. به طرفش رفتم ولی قبل از آنکه کاست را به داخل آن بیندازم صدایی بگوشم رسید، صدای افتادن سکه ای در کاسه ای فلزی. متوجه مردی شدم که در کنار توالت ها روی یک کرسی چوبی نشسته بود، کنار شیر آب و در مقابلش هم چند تا آفتابه بزرگ و کوچک، بعضی پلاستیکی رنگ و رو رفته و باقی فلزی زنگ زده. کاسه اش هم کمی جلو تر از صف آفتابه هابود، جاییکه که بخوبی دیده شود.

مرد با اشاره یک دستش مراجعان را هدایت میکرد و با دست دیگرش مگس های روی صورتش را می پراند. رنگ کاپشن و شلوارش کمی نگرانم کرد، همینطور ریش بلند و شال سیاه و سفیدش. مکثی کردم و از انداختن کاست موسیقی به داخل آن سطل منصرف شدم، اصلا حوصله دردسر دیگری را نداشتم. یقین داشتم که در شیراز می توانستم با خیال راحت از شر آن کاست شکسته و همینطور خاطره آزار دهنده اش راحت شوم. با همین اطمیان خاطر راه آسان تر طی شد و سرانجام شبانگاه از دروازه قران گذشتیم و به مقصد رسیدیم.

روز بعد از آن، فرصتی پیش آمد و تصمیم گرفتم نوار "مرکب خوانی" را از فروشگاهی بخرم. مدتی در خیابانهای زند و مشیرفاطمی پرس و جو کردم ولی تلاشم بی حاصل بود، حتی وارد خیابان قصرالدشت هم شدم و تا نزدیک سینما سعدی را قدم زنان رفتم و باز هم دست خالی برگشتم. شاید بعضی از مغازه ها آن نوار را داشتند ولی در گوشه ای پنهان کرده و فقط به آشنایان نشان میدادند و می فروختند.

چند روز که گذشت، از اینکه کاست شکسته را دور نیانداخته بودم خیلی خوشحال شدم. آن روزها کمبودهای دوران انقلاب و جنگ همه را تعمیرکار و دست به آچار کرده بود. این را هم میدانستم که حوصله بازسازی یک نوار شکسته را ندارم، اما مهدی داشت و سرش برای این جور کار ها درد می کرد. به خانه اش رفتم و داستان را گفتم. با دقت مشغول آسیب شناسی پیکر مجروح نوار شد. جسم پلاستیکی درهم شکسته را روی میز تعمیرات تلویزیون گذاشته بود و با ذره بین بزرگی به آن نگاه میکرد و چیزهایی زیر لب می گفت که درست نمی فهمیدم، شاید هم کلماتش به زبان مادریش بودند که مرا به یاد کامکارها می انداختند. مهدی با حوصله و به کمک انبرکی نوار باریک مغناطیسی را از لابلای پلاستیک های خرد شده بیرون می کشید. نواری که متاسفانه در چند محل دچار پارگی شده بود و او مجبور شد آن ها را با چسب نواری به هم متصل کند. البته مقداری را هم مجبور شد که قیچی کند و همراه با ناسزاگویی به داخل سطل زیر میزش پرتاپ کند. بعد کاست دیگری را با حوصله به دو نیم کرد، نوارش را بیرون کشید و نوار تعمیری را بدور قرقره پلاستیکی پیچاند و دو نیمه را باز به هم چسباند. برای محکم کاری، یک برچسب هم برایش درست کردیم و با ماژیک سیاه رویش نوشتیم " سخنرانی عبدالکریم سروش".

اولش میخواستیم بنویسم " درسهای محسن قرائتی" ولی بزودی پشیمان شدیم. فکر کردیم که اگر در خیابان و یا جاده جلوی ماشینم را می گرفتند و نوار ها را کنترل میکردند، اسم دومی کمتر شک شان را بر می انگیخت.

...

در طول دوسالی که پس از آن بازرسی تلخ در ایران زندگی می کردم، بارها و بارها همان نوار جدید "مرکب خوانی " هم همسفر من بود و هم مایه سرگرمیم. این اجرا با کار اولیه تفاوت هایی هم داشت. آن چسب هایی که برای وصل کردن بکار رفته بودند از یک طرف باعث حذف بخشی از شعر و آهنگ می شدند و از آن طرف ریتم آهنگ را کند و تند و گاهی پرش دار میکردند. درست کردن این اشکالات از دست مهدی و یاهر تعمیر کار دیگری بر نمیامد، نیاز به بازسازی ذهنی بود. و این کاری بود که به مرور انجام دادم.

کم کم یاد گرفته بودم که قسمت های حذف شده را خودم بخوانم. چند باری هم مجبور شدم که به سراغ کلیات سعدی و دیوان شمس بروم و اشعار را پیدا کرده، روی کاغدی بنویسم و حفظ کنم.

آفتاب گرم جنوب که حتی نوار های سالم را هم کج و کوله کرده و از کیفیت می اندازد، روزی به سراغ مرکب خوانی من هم آمد. البته تقصیر خودم بود که فراموش کرده بودم در یک بعداز ظهر گرم نوار های توی ماشین را با خود به داخل خانه ببرم.

...

در حین یادآوری و نوشتن این ماجرا خاطره دیگری در ذهنم زنده شد، به یاد شکوه های شهرام ناظری افتادم و نمیدانستم بخندم یا گریه کنم. او این حرف های دردناک را در لابلای اجرای یکی از برنامه هایش گفته بود. آنطور که به یاد دارم، محل اجرای کنسرت او حیاط یکی از مدارس تبریز بود، همه چیز آنجا محقر و آزار دهنده بودند، از صندلی های شرکت کنندگان گرفته تا دستگاههای صوتی و حتی سکویی که نوازندگان بر روی آن نشسته و ساز میزدند. ناظری می پرسید که چرا مردم ما حق داشتن ساختمانی مثل اپرای پاریس را ندارند

...

قرار بود که کتابها و نوار هایم را از تهران برایم بفرستند که خبر رسید دزد ها همه را برده اند، به همراه چیزهای دیگری که سالها درون انبارکی زیر زمینی خاک و دوده می خوردند. البته خوشحالیم از این است که عکس هایم را همراه خود به غربت آورده بودم.

میگویند این روزها تهران آن چنان نا امن شده است که دزدان حتی لوله های شوفاژ را هم باز کرده و با خود می برند.

...

اگر آن "مرکب خوانی" سرد و گرم چشیده بدستم رسیده، بدون شک آن را برای شجریان می فرستادم تا بداند که حتی آن باقیمانده لگدمال شده، ناقص و ناموزون هم برای کسی دوست داشتنی و عزیز بوده است.