چرا بمب‌افکن‌های روسیه از پایگاه همدان به سوریه حمله کردند؟

این برای اولین بار است که بعد از جنگ جهانی دوم ایران پایگاهی نظامی در اختیار یک کشور خارجی قرار می‌دهد

بی بی سی - رسانه‌های روسی به نقل از وزارت دفاع این کشور گفته‌اند که بمب‌افکن‌های این کشور در خاک ایران مستقر شده‌اند و با پرواز از این کشور مواضع داعش و جبهه نصرت (فاتح شام) را در مناطقی از سوریه بمباران کرده‌اند. این برای نخسین بار پس از جنگ جهانی دوم است که نیروهای نظامی یک کشور خارجی چنین همکاری نزدیک نظامی با ایران دارند و حتی از خاک این کشور برای حملات هوایی خود استفاده می‌کنند. این نوشته به چند پرسش درباره این اقدام پاسخ می‌دهد.

چرا بمب‌افکن‌های روسیه در پایگاه این کشور در سوریه نیست؟

بمب‌افکن‌های دوربردی که روسیه در خاک ایران مستقر کرده بر اساس گزارش‌ها از نوع توپولوف ام-۲۲ و بمب‌افکن‌های سوخو از نوع ۳۴ است که هواپیماهای سنگین نظامی محسوب می‌شوند. به دلیل محدودیت پایگاه هوایی روسیه در لاذقیه که امکانات آن توانایی پذیرش این هواپیماها را ندارد، روسیه مجبور است بمب‌افکن‌های خود را در یک پایگاه هوایی مجهز مستقر کند اما ظاهرا در حال حاضر چنین امکانی در داخل خاک سوریه وجود ندارد. در این شرایط انتخاب‌های دیگر برای روسیه خاک خود این کشور یا استفاده از کشور سومی است که با آن همکاری نظامی دارد.

چرا روسیه، غرب ایران را برای استقرار بمب افکن‌هایش انتخاب کرده است؟

از نظر افزایش سرعت عملیات، کاهش هزینه‌های سوخت و سوخت‌گیری پرواز بمب افکن‌های روسی از شهرهای غربی ایران به نفع روسیه است. برای به پرواز درآمدن بمب افکن‌های روسی از خاک این کشور به مقصد سوریه نیاز به دریافت مجوز استفاده نظامی از حریم هوایی چند کشور یا دست کم ترکیه وجود دارد در صورتی که با استفاده از پایگاه هوایی ایران در همدان، بمب افکن‌های روسی صرفا نیازمند مجوز عبور از آسمان عراق هستند که روابط سیاسی و نظامی بسیار نزدیکی با ایران دارد و در حال گرفتن "کمک مستشاری" از ایران برای مبارزه با داعش است.

چرا بمب افکن‌های روسیه از پایگاه هوایی همدان به سوی سوریه پرواز می‌کنند؟

همدان محل پایگاه سوم شکاری ایران است و بر اساس گزارش‌ها هواپیماهای نظامی ایران از نوع اف-۴ و میگ ۲۹ (که این دومی ساخت روسیه) است، در این پایگاه نگه‌داری می‌شوند و بنابراین ظرفیت فرود هواپیماهای سنگین نظامی را داراست. محل استقرار بمب افکن‌های روسیه در خاک ایران در همدان است که فاصله آن با اهداف نظامی روسیه در خاک سوریه به طور تقریبی ۹۰۰ کیلومتر است در حالی که از محل استقرار این بمب افکن‌ها در خاک روسیه تا مواضعی که قرار است در سوریه بمباران شود بیش از ۲هزار کیلومتر فاصله است. بنابراین بمب افکن‌های روسی از غرب ایران دسترسی نزدیک‌تری به اهداف نظامی خود دارند. نام پایگاه سوم شکاری ایران در همدان پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ شاهرخی بود اما بعد از انقلاب به "حر" و سپس به پایگاه هوایی "محمد نوژه" تغییر نام داد که خلبان نیروی هوایی ایران بود که در جریان حمله نیروهای مخالف حکومت به هواپیمایش در کردستان، کشته شد.

آیا در اختیار قراردادن پایگاه نظامی ایران به کشوری خارجی قانونی است؟

اصل ۱۴۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌گوید "استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده‌ های صلح‏ آمیز باشد ممنوع است" اما قانون درباره در اختیار دادن پایگاه نظامی به صورت موقت یا اجاره‌ای یا اجازه استقرار هواپیماهای نظامی خارجی سکوت کرده است. بر اساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی، "بهره گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی" از وظایف شورای عالی امنیت ملی است که مصوبات آن برای قانونی شدن باید به تصویب رهبر جمهوری اسلامی ایران برسد. بر این اساس محتمل است که در اختیار قرار دادن پایگاه نظامی به روسیه بخشی از "توافقات نظامی ایران و روسیه" باشد و مقام‌های ایرانی بر اساس بند سوم اصل ۱۷۶ این اقدام را "بهره گیری از امکانات کشور برای مقابله با تهدید خارجی" تفسیر و بر اساس آن مجوز استفاده نظامی روسیه از پایگاه هوایی نوژه همدان را صادر کرده باشند. دریادار علی شمخانی نظامی ارشد ایرانی همزمان با استفاده روسیه از پایگاه همدان گفته همکاری‌های دو کشور "برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی است و ما در این باره تبادل ظرفیت و امکانات داریم". آقای شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران است.

آیا مجلس روسیه قرارداد همکاری نظامی با ایران را به تصویب رسانده؟

دومای روسیه بر اساس گزارش رسانه های این کشور چنین مصوبه ای نداشته اما رسانه های این کشور به نقل از نمایندگان دوما می گویند آماده تصویب قرارداد همکاری نظامی با ایران هستند. مجلس ایران هم چنین مصوبه ای تا به حال نداشته است اما در صورتی که ایران و روسیه قراردادی برای همکاری نظامی امضا کرده باشند که حضور بمب افکن های روسی در همدان بخشی از آن باشد، این مصوبه مطابق قانون اساسی ایران باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.

آیا ایران تاکنون پایگاه نظامی به کشور خارجی داده است؟

از زمان اشغال نظامی ایران توسط اتحادجماهیر شوروی سابق و بریتانیا در جریان جنگ جهانی دوم، هیچ کشور خارجی در ایران پایگاه نظامی نداشته یا به طور علنی از پایگاه‌های نظامی ایران استفاده نکرده است (ایالات متحده پایگاه راداری در ایران برای کنترل فعالیت های اتحاد جماهیر شوروی بود اما هیچ گونه هواپیما یا سایر ادوات نظامی موتور در این پایگاه راداری وجود نداشت). این برای اولین بار است که ایران از زمان جنگ جهانی دوم پایگاه نظامی -هرچند موقت- در اختیار یک کشور خارجیقرار می‌دهد و نخستین بار است که اصل ۱۴۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی موضوعیت پیدا می‌کند.

آیا حمله روسیه به سوریه از خاک ایران قانونی است؟

استفاده روسیه از حریم هوایی ایران بر اساس قانون اساسی ایران منع نشده و در صورت موافقت کشور پذیرنده (در اینجا ایران) قانونی است اما این که استفاده یک کشور خارجی از حریم هوایی یا خاک ایران برای حمله به کشور ثالث مطابق قواعد حقوق بین الملل قانونی یا نقض تعهدات بین المللی محسوب می‌شود یا نه به نظر حکومت قانونی کشوری بستگی دارد که هدف حمله قرار می گیرد (در اینجا حکومت بشار اسد رئیس جمهور سوریه). ایران، سوریه و روسیه توافق‌هایی برای همکاری نظامی علیه داعش و نیروهای ضددولتی دارند و حضور نظامی ایران و روسیه در خاک سوریه بر اساس درخواست کمک حکومت مستقر در سوریه انجام می گیرد و بنابراین قانونی است و تا زمان پایبندی به مقررات جنگی، نقض تعهدات بین المللی ایران یا روسیه محسوب نمی‌شود.

آیا این اولین بار است که روسیه از ایران برای حمله به سوریه استفاده می‌کند؟

روسیه در مهرماه سال گذشته از آب‌های دریای خزر که یک پهنه مشترک آبی میان ۵ کشور ساحلی از جمله ایران است، با استقرار ۴ ناو جنگی ۲۶ موشک کروز به سوریه شلیک کرد. مختصات دقیق جاگیری ناوهای روسی در زمان شلیک این موشک مشخص نیست و بنابراین قابل تشخیص نیست که آیا این ناوها وارد حریم دریایی ایران شده یا نه اما در صورتی که چنین اتفاقی هم افتاده باشد، ۵ کشور ساحلی دریای خزر موافقتنامه همکاری امنیتی در دریای خزر امضا کردند که بر اساس آن صرفا ۵ کشور ساحلی خزر می‌توانند در "مبارزه علیه تروریسم" از این پهنه آبی استفاده کنند و بنابراین این عملیات روسیه در چارچوب قانونی انجام شده بود.