اعطای مهم‌ترین جایزه معماری جهان به «بازار تبریز»

«بازار تاریخی تبریز» مهم‌ترین جایزه معماری جهان را به خانه برد.

«جایزه آقاخان» که هر 3 سال یک‌بار به برترین طرح‌های معماری جهان اسلام اعطا می‌شود، در پاریس مرکزیت دارد و در هر دوره در یکی از شهرهای جهان، برگزار می‌شود. اما جایزه سال 2013، یکشنبه شب در قلعه تاریخی سائو ژرژ لیسبون _پایتخت پرتغال_ به مجموعه بازار تاریخی تبریز اعطا شد که «سید محمد بهشتی»؛ مشاور ارشد رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به نمایندگی از ایران در این مراسم حاضر شده بود و این جایزه 250‌هزار دلاری را دریافت کرد.

البته مبلغ این جایزه یک‌میلیون دلار است که بین ایران و 4 برنده دیگر این جایزه یعنی مرکز جراحی قلب «سلام» در شهر خارطوم سودان، زنده‌سازی مرکز تاریخی شهر بیرزیت در فلسطین، پروژه زیرساخت‌های شهری در شهر رباط در مراکش و همچنین یک گورستان اسلامی در شهر آلتاش در اتریش تقسیم شده است.

از سال 1977 که جایزه آقاخان از سوی بنیاد شبکه توسعه آقاخان ایجاد شد، تا به امروز به 110 طرح، اهدا‌ شده‌است. 9 داور بین‌المللی از کشورهای مختلف داوری این دوره از جایزه معماری آقاخان را برعهده داشتند. ریاست هیات داوران برعهده «داوید آجایه»؛ معمار تانزانیایی‌الاصل ساکن بریتانیا بود. جایزه توسط یک کمیته راهبردی اداره می‌شود که ریاست آن بر عهده شخص آقاخان است. در این دوره افرادی همچون «نورمن فاستر»؛ معمار سرشناس بریتانیایی، «محسن مصطفوی»؛ معمار ایرانی ساکن آمریکا و «فرشید موسوی» معمار ایرانی ساکن بریتانیا نیز جزو کمیته راهبردی جایزه بودند.

مدیر پایگاه ثبت جهانی بازار تاریخی تبریز «حسین اسماعیلی‌سنگری» است که درباره چگونگی ثبت این جایزه به «بهار» گفت: «جایزه آقاخان مهم‌ترین و معتبرترین جایزه معماری جهان است که در هر کشور، معرف‌هایی دارد که داوطلبانه کار می‌کنند و نمونه‌هایی را به مسئولان این جایزه پیشنهاد می‌کنند. با وجود سختگیر بودن انتخاب‌ها در این جایزه، نقشه‌ها، عکس‌ها و مدارک که تهیه می‌شود، کارشناسان آن‌ها، به مکان مورد نظر می‌آیند و آنجا را مورد بازدید قرار می‌دهند. ما نیز از طریق دوستان‌مان، با این جایزه، مرتبط شدیم و درخواست کردیم تا کارشناسانی بیایند و بازار را از نزدیک ببینند.»

وی در ادامه درباره دلایل اهدای این جایزه بیان کرد: «برای کارشناسان جایزه‌ آقاخان، علاوه بر پویایی و سرزندگی این بازار، مشارکت مردمی در مرمت آن مهم بوده است. از سوی دیگر، مرمت این بازار بدون حضور کسبه میسر نمی‌شد زیرا اینجا اگرچه به لحاظ طولی، حدود یک کیلومتر است، اما اهمیتش بیشتر از آن روست که بازاری به شکل پهنه است و 27 هکتار وسعت دارد. هرچند ما پیش از ثبت جهانی در مرداد 1389، جلسات متعددی را با بازاریان برگزار و ترغیب‌شان کردیم تا آن‌ها نیز در این مرمت و احیا، دخیل باشند زیرا آنجا محل کسب خودشان بود. بر این مبنا از اوایل دهه 1380، کار مرمت و احیا آغاز شد که در این راستا، پلان مدیریتی برای آن تعریف و آن را مدیریت کردیم تا امروز که هم به ثبت جهانی یونسکو رسیده و هم مهم‌ترین جایزه معماری جهان را برای ایران، به ارمغان آورده است که این جز با همیاری و همکاری مردم ممکن نمی‌شد.»

«مهدی حجت» در گفت‌وگو با «بهار» اما از تبعات مثبت اعطای این جایزه به یک اثر تاریخی و معماری ایران، در آینده این بازار و البته میراث فرهنگی ایران گفت: «این اتفاق، مسلما می‌تواند مثبت باشد. نخست آن‌که این به مردم ثابت می‌کند که همیشه چشمان مراقبی نه در ایران، که در سطح جهان هستند که آن‌ها را می‌بینند و هر اتفاقی بیفتد، چه خطا و چه صواب، به هیچ نحوی پنهان نمی‌ماند و هرقدر که بیشتر از آن، مواظبت و مراقبت کنند، ارزش و وجاهت آن، بالا می‌رود. اما مساله‌ای که درباره بازار تاریخی تبریز، حائز اهمیت است، مشارکت بازاریان تبریز است که اگر حضور آن‌ها، پررنگ‌تر شود، احیا و مرمت بهتر صورت می‌گیرد. حتی شاید این قضیه، اعضای محترم شورای شهر تبریز را مجاب کند که دیگر جلسات شورای شهر را در موزه شهرداری برگزار نکنند. در واقع تصور می‌کنم که این اتفاق، موجب خواهد شد که همه مردم و البته دست‌ ‌اندرکاران ثبت جهانی بازار تبریز تشویق شوند تا در حفظ، احیا و مرمت بازار تاریخی تبریز، عملی بهتر از گذشته‌ داشته باشند.»

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری البته درباره مسبوق به سابقه بودن این جایزه به پیش از انقلاب، برای ایران، افزود: «در سال 1356، طرح مرمت چهلستون، عالی‌قاپو و هشت بهشت به ایران اعطا شد که مرحوم دکتر شیرازی، آن را دریافت کرد. به عبارت بهتر، این جایزه، منتخبی از طرح‌های جهان اسلام را مورد توجه قرار می‌دهد که طراح یا معماران آن پروژه، استادکاران معمار و بنا، سفارش‌دهندگان طرح، سازندگان و مهندسان آن و همچنین بهره‌بردارانش مسلمان باشند.»