یکی از نگرانی‌های این روزهای فرهنگ دوستان، علاوه بر ویرانی برخی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران به دلیل سیل‌های اخیر، شنیدن خبر ریزش بخشی از سقف تاق کسرا ست؛ اثری استثنایی از دوران باستان که، علاوه بر جایگاه ویژه‌ای که در تاریخ ایرانیان دارد، به عنوان نمونه‌ای از تجربه‌های یگانه‌ی معماری مورد توجه اهل هنر و فرهنگ جهان بوده است.
تاق کسرا، تا قبل از فرو ریختن حکومت دیکتاتوری صدام، به دلیل توجه دولت عراق آن زمان به میراث فرهنگی در راستای کشاندن توریست‌ها به عراق، وضعیت خوبی داشت. حتی اداره‌ی میراث فرهنگی عراق پرونده‌ی تاق کسرا را برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو آماده کرده بود. در عین حال از آنجا که صدام دشمن ایرانیان بود، می‌خواست تاق کسرا را، به عنوان نمادی از پیروزی اعراب صدر اسلام بر امپراتوری بزرگ ساسانیان، حفظ کند و به رخ ناسیونالیست‌های افراطی طرفدار خود بکشد.
پس از حمله آمریکا و فرو افتادن صدام و سپس اقدامات ویرانگرانه‌ی داعش، وضعیت میراث فرهنگی عراق، مثل همه‌ی چیزهای دیگر، به هم ریخت؛ و درست در همین ایام بود که حضور مارمولک وار جمهوری اسلامی در عراق - علاوه بر دخالت‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی - وضعیت میراث فرهنگی آن کشور را هم به سوی «اسلامیزه شدن» کشاند: بازسازی قبرها و قبرستان‌ها و آثاری صرفا مذهبی ـ شیعی، و یا آثاری تاریخی ـ اسلامی و دور نگاهداشتن مستقیم یا غیر مستقیم سازمان‌های فرهنگی عراق از توجه به آثار تاریخی و فرهنگی قبل از اسلام آن کشور، از طریق سرازیر شدن پول نفت ایران.
و چنین شد که آثار تاریخی غیر مذهبی در عراقِ جنگ زده و گرفتار هرج و مرج و آشوب، مورد بی توجهی و بی مهری عراقی‌ها نیز قرار گرفت. در این میان، تاق کسرا وضعیت بدتری داشت زیرا، از دید رژیم مسلط بر ایران این اثر هم، همچون دیگر آثار غیرمذهبی و غیر شیعی، «طاغوتی» شناخته می‌شد.
علاوه بر زد و بندهای پنهانی این دو کشور در مورد وضعیت میراث فرهنگی، یکی از نمونه‌های روشن و قابل استناد این وضعیت صرف هزینه‌های چندین میلیاردی برای گسترش و بازسازی قبرهای امام‌ها و امامزاده‌های شیعی در عراق است. اکنون نزدیک به ده سال است که تمام تلاش و کوشش مقامات به اصطلاح فرهنگی جمهوری اسلامی به این می‌گذرد که قبرستان وادی السلام در عراق را برای ثبت جهانی در یونسکو آماده کنند. *
آخرین مورد از این کوشش‌ها وجود تفاهم نامه‌ای رسمی است که در تاریخ ۱۴ مرداد سال ۱۳۹۴ بین رژیم مسلط بر ایران و عراق بسته شد. محمد حسن طالبیان، معاون سازمان میراث فرهنگی (که در دو سه دهه‌ی گذشته نقشی موثر در این نوع عملیات رژیم داشته است)، در همان زمان به خبرنگاران گفت: «قرار شد به عراق کمک کنیم تا در تهیه پرونده و پلان مدیریت آثار جهانی‌اش اقدامات مناسب را انجام دهد. همچنین تفاهم‌نامه‌هایی در حوزه‌ی همکاری برای ثبت جهانی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی، امضا شد و امیدواریم بتوانیم به زودی آن‌ها را پیگیری و اجرایی کنیم».
و براساس همان تفاهم نامه بود که قرار شد اولین کارشان این باشد که: «پلان مدیریت قبرستان وادی‌السلام با کمک کارشناسان ایرانی برای ثبت در فهرست میراث جهانی تهیه شود. همچنین در بحث مرمت تأکید شد با توجه به اینکه تنوع معماری و تدفین در این قبرستان وجود دارد، نقشه‌برداری، مرمت، کمبودها و مسائلی از این قبیل بر عهده ایران خواهد بود».
در همان زمان و در کنار این تفاهم نامه، از عراقی‌ها قول گرفته شد تا، در ارتباط با تاق کسرا، «پژوهش های ویژه، به خصوص در حوزه‌ی باستان‌شناسی، انجام شود و مجوز کاوش برای هیات‌های ایرانی صادر شود»؛ قولی که نتیجه‌اش مرمتی غیر اصولی (به وسیله‌ی بناها و نه مرمت کاران آثار تاریخی) در دو سال پیش بود که نه تنها کمکی به سلامت تاق کسرا نکرد بلکه سبب فرو ریختن بخشی از سقف آن شد.
آوریل ۲۰۱۹
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* قبرستان وادی السلام قبرستان عظیمی ست در نجف که بسیاری از امامزاده ها و آیت الله ها وروحانیون شیعه در آن دفن هستند.
- استفاده از توان ميراث فرهنگي ايران در پرونده ثبت جهاني قبرستان وادي السلام عراق
