رادیو زمانه - فعالان مدنی در اردبیل با دیوارنویسی گسترده به آنچه «مداخله دولت در سلب حق انتخاب نام کودک توسط والدین» خوانده‌اند، اعتراض کردند. این افراد به خودداری اداره ثبت احوال این شهر در صدور شناسنامه برای کودکان به بهانه «فارسی نبودن نام انتخابی»، معترض هستند.
در کنار برخی از این دیوارنویسی‌ها اما نام «آییل» به چشم می‌خورد. این نام برگرفته از هشتگ اعتراضی کاربران شبکه‌های اجتماعی است که به دنبال انتشار ویدئوی اعتراضی سجاد جولانی، خواننده و نوازنده تُرک ساکن شهرستان اردبیل در شبکه‌های مجازی ترند شد.
جولانی چندی پیش با انتشار ویدئویی از مقابل ساختمان ثبت احوال اردبیل به صادر نشدن شناسنامه و رد شدن نام «آییل» که خانواده او برای فرزند دختر خود انتخاب کرده بود، اعتراض کرد:
نام آییل در زبان ترکی به معنی «بیدار شو» است.
جولانی با اعلام اینکه از حق خود کوتاه نخواهد آمد، درباره دلایل مخالفت اداره ثبت احوال با نام انتخابی این خانواده گفته است:
«صرفنظر از ترکی بودن این اسم، چون حکومت ایران میانه خوبی با آگاهی و بیداری مردم نداشته و همیشه هراسان از این موضوع بوده است، با انتخاب نام آییل مخالفت است.»
انتشار این ویدئوی اعتراضی اما واکنش‌های گسترده‌ای در فضای مجازی به دنبال داشت و علاوه بر شهروندان ترک، برخی از کاربران عرب، کرد، ترکمن و بلوچ نیز با استفاده از هشتگ آییل به بازگو کردن تجربه‌های مشابه در توئیتر پرداختند:
۲۴ مهر ۹۷ اما سیف‌الله ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور با اعلام خبر تشکیل «کمیته نام»، گفت که امکان انتخاب هر نامی برای فرزندان توسط والدین وجود ندارد.
به گفته ابوترابی، اگر والدین به سازمان ثبت احوال کشور مراجعه کنند و نام انتخابی آنان برای فرزندشان در سامانه وجود نداشته باشد، نام به کمیته نام ارجاع داده می‌شود:
«پس از بررسی و تأیید معنی و محتوای نام مربوطه، توسط کارشناسان ثبت احوال و اساتید ادبیات فارسی و عربی حاضر در کمیته مذکور، والدین می‌توانند نام فرزند خود را ثبت کنند.»
او گفته است انتخاب نام‌های عجیب و نامتعارف برای فرزندان توسط والدین، پذیرفتنی نیست.
روزنامه‌نگاران، فعالان حقوق کودکان و حقوقدانان اما به مداخله دولت در انتخاب نام برای کودکان معترض‌اند.
ابراهیم نوری، پژوهشگر حقوق در نوشته‌ای اقدام اداره ثبت احوال در صادر نکردن شناسنامه برای آییل را نقض آزادی باور و اعتقاد سیاسی، رفتارهای مذهبی، مشارکت فرهنگی و نیز مداخله دولت در اصل حریم خصوصی تفسیر کرده است.
این فعال حقوق بشر و زندانی سیاسی سابق درباره ابعاد حقوقی حق انتخاب نام از سوی والدین نوشته است:
«اهمیت موضوع حق نام‌گذاری به‌اندازه‌ای است که در متون اسلامی فصل جداگانه‌ای به نام "باب‌الاسماء و اکنی؛ باب اسم‌ها و کنیه‌ها" یا "باب‌التمسیه؛ باب نام‌گذاری" وجود دارد. حقی که در بند دو ماده ۲۴ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مورد تأکید قرار گرفته و در بندهای یک و دو از ماده هفت و نیز بندهای یک و دو از ماده هشت کنوانسیون حقوق کودک (مصوب نوامبر ۱۹۸۹) که دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۷۲ به آن ملحق شده، به آن اشاره شده است.»
نوری همچنین رویه سازمان ثبت احوال در انتخاب نام را خلاف قوانین مصوب می‌داند:
«در رویه اداری بر اساس دستورالعمل نامه مصوب ۱۳۹۰ توسط سازمان ثبت احوال به جای آنکه نام‌های ممنوع در مجموعه‌ای گردآوری شده و انتخاب آن ممنوع اعلام شود، نام‌های مجاز جمع‌آوری شده است؛ رویه‌ای قابل انتقاد و غیرقابل دفاع که سبب تحدید آزادی‌های اشخاص در انتخاب نام دلخواه می‌شود و افزون بر این مغایر تبصره دو ماده ۲۰ قانون ثبت احوال نیز هست چرا که به موجب این تبصره شورای عالی ثبت احوال مقرر بود نمونه نام‌های ممنوع را اعلام کند نه نام‌های مجاز را.»
حامد فرمند، فعال حقوق کودک و بنیان‌گذار «مؤسسه کودکان زندانیان» در واکنش به این اتفاق با انتشار نوشته است:
«بند یک ماده هشت پیمان‌نامه حقوق کودک حق نام‌گذاری رو صراحتاً به خانواده‌ها داده و کشورهای متعهد به پیمان‌نامه ازجمله ایران، موظف به رعایت این حق و مداخله نکردن در آن هستند.»
سازمان ثبت احوال ایران با انتشار لیستی از اسامی مصوب خود از شهروندان می‌خواهد از میان این نام‌ها برای فرزندانشان انتخاب کنند و اگر نام انتخابی خارج از لیست پیشنهادی اداره ثبت احوال باشد، نام انتخاب شده از طرف والدین برای بررسی به هیأتی مستقر در این سازمان (کمیته نام) ارسال و در صورت تأیید نشدن، از انتخاب آن نام جلوگیری می‌شود. در این بین اسامی غیرفارسی با سختگیری‌های بیشتری روبه‌رو می‌شوند.
صادر نشدن شناسنامه و مخالفت سازمان ثبت احوال با نام انتخابی از سوی والدین اما همواره موضوع خبرساز و حاشیه‌‌زایی بوده است. سال‌هاست خانواده‌های زیادی در انتخاب نام دلخواه برای فرزندانشان با محدودیت مواجه هستند. این محدودیت‌ها گاهی با پیگیری و پافشاری خانواده‌ها -بعضا با رأی دادگاه- برداشته می‌شوند اما در بیشتر موارد، والدین امکان انتخاب نام دلخواه خود برای فرزندانشان را نمی‌یابند.
