انتخاب نوشت: با آغاز فصل سرما، خبرهایی درمورد شلوغی غیرمعمول نانوایی ها، منتشر شده؛ این اخبار مبوط به چند شهر یا استان نیست؛ تقریبا هیچ استانی نیست که در روزهای اخیر از اخبار اینچنینی به دور مانده باشد. انتشار ویدیوها و عکس ها در شبکه های اجتماعی گسترش یافته. بسیاری می گویند ساعات کاری نانوایی ها کمتر شده. می گویند تعداد نانی که در هر روز پخت می کردند، به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافته. برخی نیز از جابجایی نان از شهری به شهر دیگر و استانی به استان دیگر خبر می دهند؛ به گفته آنها نان به مناطقی که کمبود بیشتری وجود دارد منتقل می شود اما نتیجه آن، احساس کمبود بیشترِ نان، در شهرهای مبدأ است.
نانواها چه می گویند؟
کاهش ساعت کار نانوایی ها موضوعی است که مسئولان دولتی هم آن را به نوعی تایید کرده اند. با این حال، دلیل نانواها با دلیل مسئولان دولتی متفاوت است. هستند نانواهایی که می گویند علت کاهش ساعات کاری کاهش سهمیه آرد است و در واقع آردی ندارند که بیش از آن ساعات محدود، با آن نان بپزند.
یکی از نانوایان تبریزی در این زمینه به ایرنا گفته: روزی هشت کیسه آرد از پنج صبح تا سه بعد از ظهر می پختیم، ولی الان فقط چهار کیسه سهمیه داریم. نانوای دیگری هم گفته سهمیه مان ساعت ۲ ظهر تمام می شود و برای رضایت مشتری مجبور به تهیه آزاد آرد هستیم. بنابراین روزی ۴ کیسه آرد آزاد می خریم که قیمتش قبلا ۱۱۰ هزار تومان بود ولی الان به ۱۸۰ هزار تومان رسیده.
***
رادیو زمانه - تقریباً در همه استان‌های ایران صف نانوایی‌ها طولانی شده و مردم از احتمال گرانی نان سخن می‌گویند. مسئولان اما معتقدند هیچ کمبودی وجود ندارد و مردم نگران نباشند. عوامل ایجاد چنین وضعیتی چیست؟
در هفته‌های اخیر گزارش‌های متعددی در شبکه‌های اجتماعی از صف‌های شلوغ نانوایی‌ها در برخی نقاط ایران به‌ویژه آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و خراسان شمالی منتشر شد. این خبرها سپس در رسانه‌های رسمی ایران نیز بازتاب یافت. اکنون این رسانه‌ها گزارش می‌دهند که تقریباً هیچ استانی نیست که مشکل تهیه نان نداشته باشد.
افزایش قیمت ارز و قاچاق آرد
با افزایش هزینه‌ها و تورم، بسیاری از هزینه‌های نانوایی‌ها جبران نمی‌شود. در حال حاضر سه نرخ برای آرد در بازار وجود دارد، نرخ دولتی برای نانوایی‌های دولتی، نرخ آزادپز و بازار سیاه. نرخ بازار آزاد تحت تأثیر افزایش قیمت ارز و همچنین رشد تورم افزایشی بوده است. اختلاف قیمت آرد دولتی و آزاد در ایران به‌تازگی به بیش از چهار برابر رسیده است.
با این شرایط از یک‌‌سو برخی نانوایی‌های آزادپز که قبلاً آرد مورد نیاز خود را از بازار سیاه تأمین می‌کردند با توجه به افزایش قیمت‌ها از جمله آب، برق، گاز، بیمه و خمیرمایه از چرخه تولید نان خارج شدند و بار آنها به دوش نانوایی‌های دولتی افتاد و از سوی دیگر افزایش قیمت ارز قاچاق آرد را رونق داد.
رسانه‌های رسمی گزارش می‌دهند قیمت هر کیسه آرد آزاد پیش از این ۱۱۰ هزار تومان بود اما اکنون به ۱۸۰ هزار تومان رسیده است. با افزایش قیمت آرد آزاد، برخی نانوایی‌ها آرد سهمیه‌ای خود را در بازار آزاد می‌فروشند و با کم شدن سهمیه ساعت‌های کاری خود را نیز کم می‌کنند.
خرید تضمینی گندم در بازار آزاد و کمبود آرد
در دو هفته اخیر قیمت آرد به دلیل اعلام خرید تضمینی گندم در بازار آزاد یک‌باره افزایش یافت. قیمت چهار هزار تومانی خرید تضمینی گندم این گمان را افزایش داد که ممکن است با این قیمت، کاشت گندم در سال آینده کاهش یابد و به همین دلیل احتکار آرد آغاز شد.
نرخ خرید تضمینی آرد که در سامانه به قیمت هر کیسه ۵۰ هزار تومان خریده می‌شد در بازار آزاد هر کیسه به ۱۸۰ تا ۲۰۰ هزار تومان رسیده است. نانوایی‌ها کسری آرد خود را از بازار آزاد تأمین می‌کنند که در روزهای اخیر با پایان یافتن سهمیه آردشان برای خرید از بازار آزاد اقدام کردند، اما با آرد گران‌تر برخی از نانوایی‌های کوچک‌تر مجبور شدند مغازه خود را تعطیل کنند تا دوباره سهمیه آرد به دست‌شان برسد.
در واقع سهمیه آرد نانوایی‌ها کافی نیست و اگر آنها بخواهند آرد را از بازار آزاد تهیه و به قیمت مصوب نان پخت کنند، هزینه‌های‌شان جبران نخواهد شد.
علت کاهش ساعت‌های کاری برخی از نانوایی‌ها نیز کاهش سهمیه آرد عنوان شده است. نانوایی‌ها در واقع آردی ندارند که نان بپزند. آن‌هایی که بخواهند به‌شکل عادی فعالیت کنند باید آرد خود را از بازار آزاد با قیمت گران تهیه کنند.
تا پایان شهریورماه دولت خرید تضمینی گندم را به قیمت دو هزار و ۵۰۰ تومان انجام می‌داد که با اضافه شدن نرخ نهاده‌های دامی به‌ویژه جو قیمت گندم نیز افزایش یافت.
دلایل دیگر در کمبود نان
در کنار عوامل اصلی در کمبود نان، رسانه‌های ایران از دلایل جنبی دیگری نیز نوشته‌اند. از جمله این‌که در بعضی شهرستان‌ها کمبود نهاده‌های دامی باعث شده است دام‌دارانی که توان تأمین هزینه‌های بالای نهاده‌ها را ندارند به نان در کنار علوفه برای تغذیه دام‌های خود روی آورند که این مسئله بخشی از شلوغی صف‌های نانوایی‌ها را موجب می‌شود.
برخی از گزارش‌ها نیز حاکی از آن است که به‌دلیل هزینه‌های بالای زندگی، گروهی از مردم نان را از نانوایی‌ها می‌خرند و به قیمت گران‌تر به فروشگاه‌ها می‌فروشند و از این راه کسب درآمد ناچیزی می‌کنند.
همزمان با شلوغی نانوایی‌ها شایعاتی مبنی بر افزایش قیمت نان در آینده نیز سبب شده تا در روزهای اخیر بعضی از مردم حتی بیشتر از مقدار نیاز در صف نانوایی‌ها بایستند و نان بخرند.
بیژن نوروز مقدم، رئیس اتحادیه نان سنتی در تیرماه گذشته از گرانی ۳۰ درصدی آرد خبر داده و در مورد قیمت نان گفته بود: «از مهرماه سال گذشته نرخ جدید اجرایی شد و از فروردین امسال با افزایش هزینه‌ها، نانوایان درخواست افزایش نرخ نان داشتند. خواسته ما این بود که بعد از پنج سال و با توجه به افزایش هزینه‌ها یعنی آب، برق و گاز قیمت نان تقریباً دو برابر شود اما در نهایت توافقی صورت گرفت و قیمتی نیز اعلام شد.»
مسئولان: مشکل کمبود نان نداریم
اما این واقعیت‌ها با اظهارات مسئولان هم‌خوانی ندارند. آنها هرگونه کمبودی را منکر می‌شوند.
علی ربیعی، سخنگوی دولت، در نشست خبری هفته گذشته خود با اشاره به خبرهای مربوط به کمبود نان گفت: «در روزهای اخیر بحث کمبود نان در برخی استان‌ها مطرح شده بود. این موضوع در دولت هم مورد بحث قرار گرفت. بررسی‌ها نشان داد هیچ علت خاص و نگران‌کننده‌ای برای این مسئله منطقه‌ای وجود نداشته و هیچ کمبودی در کل کشور نداریم.»
یزدان سیف، مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران نیز می‌گوید: «هیچ کمبودی در این زمینه وجود ندارد و در هیچ نقطه‌ای از کشور، نه در حال حاضر بلکه در گذشته و حتی در آینده هم هیچ مشکلی در تأمین آرد و نان نبوده و نیست ضمن این‌که میزان ذخایر راهبردی کشور هم بی‌نظیر است.»
سیف وجود نانوایی‌های آزادپز را انکار می‌کند و می‌گوید: «همه نانوایی‌ها به دو نوع یارانه‌ای یک و دو، از دولت آرد دریافت می‌کنند که در نوع اول به‌صورت کاملاً دولتی و به قیمت هر کیلو ۶۶۵ تومان و نوع دوم به صورت آزاد آرد دریافت می‌کنند.»
محمدجواد کرمی، رئیس اتحادیه نان‌های فانتزی و عضو شورای آرد و نان کشور نیز در رابطه با صف‌های شلوغ نانوایی‌ها گفت: «کمبود آرد شایعه‌ای بیش نیست. الان هیچ تغییری در سهمیه آرد نداریم و کمبود آرد هم فقط یک دروغ است.»
به‌گفته او دو نوع سهمیه آرد وجود دارد. در سهمیه نوع اول قیمت گندم ۶۶۵ تومان است و در سهمیه نوع دوم قیمت گندم ۹۰۰ تومان است. کرمی می‌گوید: «ما سامانه‌ای داریم که برای هر واحد نانوایی در این سامانه سهمیه‌ای در نظر گرفته شده و آن‌هایی که مجاز فعالیت می‌کنند عضو این سامانه هستند و سهمیه آرد مشخصی دارند. هیچ‌گونه نگرانی درباره تغییر سهمیه آرد برای واحد‌های نانوایی نیست. ما هربار رصد می‌کنیم و مردم با خیال راحت نان‌شان را خریداری کنند. (...) کسانی در این قضیه شایعه درست می‌کنند که خودسرانه نانوایی تأسیس کرده‌اند. در حالی که مجوز ندارند و به‌خاطر این‌که سهمیه آرد نمی‌گیرند شایعه گرانی می‌اندازند.»
محمد حسین فرهنگی، نماینده تبریز در مجلس شورای اسلامی نیز با این‌که می‌گوید «هیچ مشکلی در ذخایر گندم نداریم»، تأخیر در تحویل آرد به نانوایی‌ها را نتیجه «ناکارآمدی و سوءمدیریت در توزیع آرد» می‌داند و می‌گوید: «این سوء مدیریت در توزیع آرد زمینه را برای نفوذ دلالان در این حوزه فراهم می‌کند و باعث افزایش مشکلات می‌شود».
