ایران حدود ۱۴میلیون هکتار اراضی جنگلی دارد. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، فائو، اعلام کرده که این رقم در ابتدای انقلاب، بیش از ۱۸ میلیون هکتار بوده است. سالی ۱۰۰ هزار هکتار از جنگل های ایران نابود می‌‌شود. کارشناسان نسبت به نابودی کامل جنگلهای ایران طی ۳۰ سال آینده هشدار می‌دهند. تنها ۹۳ هکتار از جنگلهای شمال ایران برای سدسازی تخریب شده است. در ۵۰ سال گذشته یک سوم از جنگلهای ایران تخریب شده است و پس از انقلاب روند نابودی جنگلهای کهن و باستانی کشور شدت گرفته است.
موجودیت جنگلهای ایران در خطر است. جنگل خواری به اسم تصرف اراضی، بیماری، کم آبی، تعرض به جنگل ها و آتش سوزی به روند نابودی جنگلها سرعت بخشیده است. تنها در سال ۱۳۹۹ یک هزار و ۲۰۰ مورد آتش سوزی در جنگلها و مراتع کشور به وقوع پیوسته است و بیش از ۲۱ هزار هکتار از جنگل ها و اراضی جنگلی ایران آتش گرفته و نابود شده است. آتش سوزی در جنگلها یکی از علت‌های نابودی جنگلها در ایران بوده است. آتش سوزی جنگلها در ایران مختص یک جنگل یا منطقه خاص نبوده است، اما جنگلهای زاگرس سهم بیشتری از آتش سوزی ها را در چند سال گذشته داشته است و سالانه بسیاری از گونه‌‌های گیاهی و جانوری این جنگلها در آتش خاکستر می‌‌شوند.
جنگلهای ۵ استان کشور در چند روز گذشته سوختند و وضعیت این استان‌ها بحرانی اعلام شده است. یک ماه مانده به فصل تابستان و اوج گرما آتش سوزی زودهنگام و سریالی جنگلهای کشور این بار هم مثل سال‌های گذشته از زاگرس شروع شده است. استانهای ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، لرستان، کردستان، فارس، چهارمحال و بختیاری، بوشهر و هرمزگان در شرایط بحرانی هستند.
۸۰ درصد آتش سوزی در جنگلهای زاگرس عامل انسانی داشته و به عبارتی عمدی بوده است. آتش سوزی در جنگلهای زاگرس اکنون نسبت به گذشته ۵ برابر شده است و تنها در سال گذشته تصاویر ماهواره‌ای حکایت از سوختن ۴۰ هزار هکتار از اراضی و جنگلها و مراتع در زاگرس بوده است. حجم آتش سوزیها طی سال گذشته و دو ماهه سال جاری به قدری وسیع بوده است که امکانات دولتی پاسخگو نبوده است و مقامات مسئول ناتوانی خود را با انکار و کم اهمیت جلوه دادن سوختگی‌ها توجیه می‌کنند. متاسفانه قارچ زمین خواری در ایران در حال تکثیر است و زمین خواری از جمله عواملی بوده است که در بروز آتش سوزی در مناطق جنگلی و نابودی منابع طبیعی کشور نقش مهمی داشته است. زاگرس سهم بیشتری از آتش سوزی‌های ناشی از زمین خواری داشته است و بارها این آتش سوزیها تا دو هفته تداوم داشته و مهار نشده است و فرد یا نهادی هم دراین خصوص خود را موظف و ملزم به توضیح نمی‌‌داند و اقدامی برای خاموش کردن آتش سوزیها انجام نمی‌گیرد و بار اصلی خاموشی جنگلها بیشتر روی دوش مردم محلی بوده است.
خطرات ناشی از آتش سوزی در اراضی جنگلی زاگرس از نظر زیست محیطی اهمیت یافته است. آتش سوزیها و تخریب مساحت قابل توجه جنگلها در زاگرس منجر به بیابان زایی و افزایش درجه حرارت و تغییر اکوسیستم طبیعی منطقه شده است. این جنگل ها کهن و تاریخی هستند و جزو میراث طبیعی محسوب می‌‌شوند و جایگزینی این جنگلها به آسانی میسر نیست و طبیعی است که از بین رفتن این جنگلها آب و هوای منطقه را تحت تاثیر قرار می‌‌دهد و به گرم شدن این منطقه و کاهش بارندگی منجر می‌‌شود. از طرفی به دلیل این که قوت بسیاری از مناطق شهری و روستایی به این جنگلها وابسته است، وقوع این آتش سوزیها می‌‌تواند استانهای درگیر آتش سوزیها و استانهای همجوار را با ناامنی غذایی، معیشتی و اقتصادی مواجه سازد. البته معضلات محیط زیستی ناشی از آتش سوزی در منطقه زاگرس به هم وابسته است و هنگامی که درجه حرارت افزایش پیدا می‌کند بارش ها کاهش یافته و در نتیجه بحران آب و کم آبی نه تنها در زاگرس بلکه در مجموعه نقشه جغرافایی ایران تشدید می‌گردد.
همانطور که مطرح شد، ۸۰ درصد آتش سوزی‌های جنگلی در سطح کشور عمدی است و عامل انسانی در آن مشاهده شده است. اما در مورد آتش سوزی‌های زودهنگام و غیرطبیعی سال گذشته در دی و بهمن ماه که در کوههای البرز مشاهده شد، و همچنین آتش سوزی‌های سریالی و زودهنگام فروردین و اردیبهشت سال جاری در کوههای زاگرس، می‌توان گفت عوامل طبیعی یعنی افزایش درجه حرارت، کاهش بارندگی، تغییر اکوسیستم و تغییر اقلیم حاصل از سوختن و تخریب جنگلها علت اصلی و عمده آتش سوزیها بوده است. درحال حاضر این آتش سوزیها در زاگرس نابهنگام بوده است و سال گذشته نیز در این موقع از سال اتفاق افتاده است، اما دامنه آتش سوزی‌های اخیر در فروردین و اردیبهشت نسبت به آتش سوزی های قبلی در سال گذشته بسیار وسیع بوده است و این آتش سوزیها علاوه بر جنگلها در مراتع و همزمان حداقل در ۵ استان ایران مشاهده شده است.
تخریب منابع طبیعی از جمله جنگلها در ایران در صورتی است که روند احیای محیط زیست در جهان از سال ۲۰۰۰ میلادی آغاز شده است و تاکنون بیش از ۵۹ میلیون هکتار از پوشش جنگلی در نقاط مختلف جهان احیا شده است. در ایران نیز محیط زیست پس از سال ها کاملا تخریب و رها شده است. آب جاری دیگر در کشور وجود ندارد و متاسفانه جنگلها و رودخانه ها مثل تالاب‌ها محل گرد و غبار شده‌اند. آنچه مسلم است؛ منافع اقتصادی و مالی در محیط زیست ایران نهفته است و این سال‌ها سود حاصل از سوختن جنگلها به جیب تاجران چوب و زمین خواران سرازیر شده است. این سودآوری انگیزه اصلی آتش سوزیها در عرصه‌های طبیعی کشور بوده است.
محمدرضا محبوب‌فر
کارشناس و پژوهشگر بحران‌های محیطی
