مسعود آذر - بی بی سی
امسال پس از پیام نوروزی آیت‌الله خامنه‌ای از تلویزیون ایران، برای نخستین بار نماهنگی به نام "سلام فرمانده" پخش شد که با اقبال بخشی از خانواده‌های مذهبی روبرو شده و رسانه‌های دولتی به همین دلیل، آن را "نخستین کلیپ قرن" خوانده‌اند.
از دو ماهی که از زمان انتشار نماهنگ می‌گذرد، در شهرهایی مانند تهران، شیراز، اصفهان، همدان و بندرعباس سازمان‌ها و گروه‌های تبلیغاتی و مذهبی، برنامه‌هایی را سازماندهی کرده‌اند تا با حضور جمعی از کودکان و نوجوانان این سرود را دسته جمعی در میادین و خیابان‌های اصلی شهرها اجرا کنند.
رسانه‌های حکومتی تبلیغات گسترده‌ای روی این سرود به راه انداخته‌اند و پوشش رسانه‌ای این برنامه‌ها بسیار زیاد است. تهیه‌کننده این سرود گفته استقبال از آن از مرزهای ایران فراتر رفته و به قلب اروپا، فرانسه رسیده و از لبنان و سوریه نیز درخواست‌هایی برای زیرنویس کردن سرود دریافت کرده‌اند.
دست‌اندرکاران و طرفداران این سرود براین باورند که این سرود، پاسخی به استقبال گسترده دانش‌آموزان به ترانه‌های "ساسی مانکن" مثل "آقامون جنتلمنه" است. ترانه‌هایی که طی سال‌های اخیر در بسیاری از مدارس ایران خوانده می‌شد و شبکه‌های اجتماعی پر بود از ویدئوها و فیلم‌های دختران و پسران کودک و نوجوانی که ترانه‌های "ساسی" را با رقص و شادی اجرا می‌کردند.
جدا از این نوع ترانه‌ها، هر از گاهی رقص و آواز بچه‌های دبستانی سراسر شبکه‌های اجتماعی را پر می‌کند چنانکه هفته گذشته ویدئویی از رقص یک دختر دبستانی در مدرسه منتشر شد که در شبکه‌های اجتماعی بیش از چهار میلیون بار دست به دست شد.
گروه سرود آباده شیراز در حضور آیت‌الله خامنه‌ای، زمانی که رئیس جمهور بود سرود خواندند
***
از آباده شیراز تا لنگرود
دهه شصت، در کنار نوحه‌های صادق آهنگران و غلام کویتی‌پور، گروه سرود آباده شیراز با سرودهایی مثل "مادر برام قصه بگو" و " نمی‌دانم چرا دل بی‌قراره" به شهرت رسیدند. تلویزیون ایران به طور مرتب سرودهای مختلف این گروه را پخش می‌کرد.
گروه سرود آباده را بچه‌های حدود ده یا دوازده ساله تشکیل می‌داد. حال و هوای زمان جنگ ایران و عراق، بازار سرودهای احساسی و مذهبی را رونق می‌داد و مهمترین ابزار تشویقی حکومت برای پیوستن مردم به جبهه‌های جنگ بود یا مرهمی برای خانواده‌هایی بود که فرزند یا پدران‌شان را در جنگ از دست داده‌اند.
اعضای گروه سرود آباده در برنامه‌های مختلف از جمله در مقابل آیت‌الله خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای که درآن زمان رئیس جمهور بود، برنامه اجرا کردند.
با پایان جنگ و آغاز دوران سازندگی، اهمیت گروه "آباده شیراز" نیز کم شد و پس از مدتی فقط خاطره‌ای از آنها در ذهن مردم باقی ماند. در سه دهه گذشته هیچ گروه سرودی به شهرت آنها نرسید یا نتوانست جای آنها را پر کند.
سرود سلام فرمانده خطاب به امام دوازدهم شیعیان سروده شده است
***
حالا دو ماهی است که گروه سرود "ماح" (ملت امام حسین) از شهرستان لنگرود با سرود "سلام فرمانده" به شهرت رسیده است. این سرود با موسیقی و ریتم متفاوت و مدرن‌تر نسبت به آن سال‌ها، تولید شده و تلویزیون نماهنگ‌های آن را در شبکه‌های مختلف پخش می‌کند.
"سلام فرمانده" خطاب به امام دوازدهم شیعیان است. مضمون سرود این است که "سیدعلی دهه نودی هاشو فراخوانده" و با وجود اینکه کم سن و سال هستند، آماده‌اند تا مانند میرزا کوچک‌خان دست به قیام بزنند و کار را تمام کنند.
در بخش دیگری از این سرود می‌گویند " عهد می‌بندم حاج قاسمت بشم" و خطاب به امام غایب شیعیان می‌گویند "غصه سرباز و نخور آقا، سربازات هزار و چهارصدی‌اند".
درباره کم و کیف این سرود، انتقادهایی وارد شده از جمله گفته شده متن آن، متناسب با سن و فهم بچه‌های دهه نودی نیست.
علی مقدسی‌پور، پژوهشگر دین در نشریه مذهبی "معرفت" نوشته "درک و برداشت کودک از مفاهیم دینى با بزرگسالان یکسان نیست و اگر مفاهیم دینی برای دانش‌آموزان دوره ابتدایى به گونهاى حساب‌شده صورت نگیرد،می‌تواند پیامدهاى زیانبارى به دنبال داشته باشد".
محمدرضا زائری، نویسنده دینی و فعال رسانه‌ای "سلام فرمانده" را تجربه‌ای موفق می‌داند اما معتقد است این کارها به دلیل اینکه زیر ساخت‌های درستی ندارد، تاثیر موقت دارد و پرسیده "آيا اين حجم گسترده از تبليغات سراسری و گسترده نتيجه معكوس نخواهد داشت؟"
سیاوش پاک‌دامن، فعال رسانه نیز خطاب به کسانی که از "سلام فرمانده" به وجد آمده‌اند و صحبت از "نسل جدید انقلاب" می‌کنند، نوشته: "بد نیست یک جستجو بکنند، ببینند نسل 'خمینی ای امام ' و 'دیشب خواب بابامو دیدم دوباره ' الان کجا هستند".
از جبهه انقلاب تا ساسی
در روزهای اخیر عکس‌هایی از رهبران گذشته و فعلی جهان مانند رضا شاه، محمدرضا پهلوی، آیت‌الله خامنه‌ای، حسنی مبارک، معمر قذافی، صدام حسین، موسلینی، هیتلر، و رهبر کره شمالی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. تیتر مشترک عکس‌ها "سلام فرمانده" است. از طیف‌های مختلف فکری، موافق و مخالف هر کدام از منظری، اسم سرود را دستاویزی برای طرح دیدگاه خودشان کرده‌اند که برخی برای بزرگداشت این رهبران بوده و برخی برای یادآروی سرنوشت تلخی که به آن مبتلا شدند یا در انتظارشان است.
برخلاف اکثر واکنش‌ها در فضای مجازی، روایت و تحلیل دست‌اندرکان این سرود و رسانه‌های دولتی متفاوت است.
ابوذر روحی، مداح و خواننده گروه سرود "ماح" گفته است این سرود باعث شده که "خیلی از بچه های انقلابی با انقلاب و نظام آشتی کنند چون سلام فرمانده یک کار قلبی معجزه آسای آقا امام زمان بود".
خبرگزاری دولتی ایرنا در ۲۸ اردیبهشت ماه در یادداشتی نوشته ویدئوها از شهرهای مختلف نشان می‌دهد "این سرود از نظر ایجاد موج اجتماعی و ساخت همدلی موفق بوده است".
محمد رستم‌پور در این یادداشت تاکید کرده "نمی‌توانیم انکار کنیم سلام فرمانده به اصطلاح رسانه‌ای‌ها 'گرفته ' یا فراگیر شده و نشان داده که امکان مقاومت فرهنگی در برابر ساخته‌های مبتذل امثال ساسی مانکن که به شکل طراحی شده‌ای، نسل جدید را هدف گرفته، وجود دارد".
منتقدان می‌گویند با توجه به سن و سال این بچه‌ها، حکومت پخش این نوع سرودها را تائید و تبلیغ می‌کند اما ترانه‌های ساسی مانکن را "شستشوی مغزی" و نقشه دشمن برای منحرف کردن کودکان و نوجوانان می‌داند.
حیف و میل هزاران میلیارد تومان
در ایران وزارتخانه و سازمان‌های تبلیغاتی مختلفی برای دفاع از سیاست‌های فرهنگی و ایدئولوژی حکومت تاسیس شده اما در سال‌های گذشته، این مجموعه‌های عریض و طویل نتوانسته‌اند چنین نماهنگی را تهیه و تولید کنند و تهیه و تولید این سرود، عملکرد آنها را زیر سوال برده است. منتقدان می‌گویند اینها "فقط دارند پول بیت‌المال را حرام می‌کنند".
آمار و ارقام بودجه سال جاری نشان می‌دهد، بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان از بودجه کشور سهم امور فرهنگی می‌شود و سازمان تبلیغات اسلامی، تلویزیون دولتی ایران و حوزه‌های عملیه، سهم زیادی از این بودجه را مال خود کرده‌اند.
خبرگزاری فارس در اول اردیبهشت ماه امسال، نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما از تولیدات این سازمان در ماه رمضان را منتشر کرد. داده‌های این نظرسنجی نشان داد برنامه "زندگی پس از زندگی" با ۱۴ درصد بیننده، در صدر برنامه‌های پرمخاطب افطار تلویزیون قرار داشت.
ویژه برنامه‌های افطاری مراکز استانی با ۹.۵ درصد در رتبه دوم قرار داشت. برنامه‌های "چشمه" از شبکه افق با یک و نیم درصد و "سر قرار" از شبکه امید با هشت دهم درصد در رتبه‌های دهم تا یازدهم بودند.
در شرایطی که مهمترین بازوهای رسانه‌ای و تبلیغاتی نظام در جذب مردم موفق عمل نکرده‌اند، به نظر می‌رسد آنها تلاش دارند، سهمی از موفقیت سرود "سلام فرمانده" را به خودشان اختصاص دهند و سوار بر این موج، تبلیغات گسترده‌ای به راه انداخته‌اند و پیوسته از "وفاداری نسل جدید به انقلاب و رهبری" سخن می‌گویند.
همانطور که آهنگ‌های "ساسی" برای مدتی مورد توجه قرار گرفت، سرود "سلام فرمانده" هم می‌تواند مدتی بخشی از افراد مذهبی و "دهه نودی"ها را به مشغول کند و آن را زمزمه کنند، اما سابقه این نوع ترانه‌ها و سرودها نشان داده که عمدتا موج‌هایی هستند که براساس ذائقه فصلی مخاطبان راه می‌افتند و ممکن است پس از مدتی فروکش کنند.
