در فلسفه بیشتر زمانی از نیرنگ خرد (List der Vernunft) سخن به میان می‌آید که فرد ناآگاهانه در خدمت اهداف تاریخی بالاتری قرار می گیرد و تاریخ از او بهره می برد. فرد در این فرایند حتا بر این باور است که صرفاً به دنبال تمایلات و اهداف شخصی خود، همچون برای کسب افتخار آزادانه عمل می‌کند.

به گفته هگل ایده خرد و عقل در تاریخ به آن گونه آشکار نمی‌شود که در نگاه اول به نظر می رسد، به این معنی که به طور سطحی چنین درک می شود که ایده خرد آگاهانه توسط انسان ها تحقق می یابد و عملی می شود.

هگل ادامه می که تاریخ اهداف منطقی خود را به شیوه‌ی غیرمستقیم و زیرکانه ( با نیرنگ ) دنبال می‌کند. این کار را تاریخ با به کار گرفتن عنصرهای غیرعقلانی، یعنی عواطف، اشتیاق و نیت‌ها انسان ها انجام می‌دهد.

از نظر هگل، ناپلئون شخصیت محوری مفهوم "نیرنگ خرد" است که بر اساس آن حرد جهانی اهداف خود، یعنی تحقق آزادی را از طریق به کار گرفتن منافع خودخواهانه و قدرت طلبی شخصیت های تاریخی به پیش می‌برد، بدون آنکه خود این افراد به طور کامل از آن آگاه باشند.

حمله ناپلئون به کشور های اروپایی برای کشور گشایی بود و نه برای برپاکردن نظام های خردمندانه سکولار و به حاشیه بردن مذهب، اما در نهایت بعد از لشگرکشی ناپلئون روند مدرنیسم و سکولاریسم در اروپا آعاز شد.

انقلاب اسلامی

هدف آیت الئه خمینی در انقلاب اسلامی سال 57 برقرارکردن نظام سیاسی شیعه در ایران و همچنین صدور فرهنگ شیعه (باور های شیعه ) به ممالک اسلامی و حتا غیر اسلامی بود و شاید هنوز هم در دستور کار جمهوری اسلامی باشد. انقلاب اسلامی نتیجه آن تقدسی بود که ملیون ها ایرانی به مذهب شیعه داشتند. در آن دوره عقل و خرد ایرانی به قعقرا رفته بود. اما با انقلاب اسلامی و بدون آگاهی مذهبیون تقدس زادیی از مذهب شیعه آغاز شد. حدود نیم قرن بعد از انقلاب اسلامی ایده های سکولاریسم و مدرنیسم چایگزین باور های مذهبی شیعیان ایران شدند. اینجا هم، مانند

لشگرکشی ناپلئون، نیرنک ایده های مدرنیسم را در ایران فراخواند

هگل نشان داد که عقلانیت تاریخی تنها می‌تواند خود را در قالب یک نیرنگ به کرسی بنشاند.

مسعود امیرخلیلی