سی سال گذشت؛ چرا شاه ايران را ترک کرد؟، علی اصغر رمضانپور، بی بی سی

سی سال پیش هنگامی که در روز 26 دی ماه 1357 محمد رضا پهلوی به همراه فرح پهلوی و چند تن از اعضای خانواده اش از ایران خارج شد، شتاب تحولات جایی برای باز اندیشی در باره دلیل خروج زود هنگام او باقی نمی گذاشت.

در سال های گذشته با انجام برخی پژوهش ها و پیدا شدن امکان دسترسی به برخی از اسناد مانند اسناد موجود در بریتانیا و انتشار برخی از نتایج برنامه مطالعه تاریخ شفاهی ایران بحث در باره زندگی و شخصیت محمد رضا پهلوی ابعاد تازه ای یافته است.

محمد رضا پهلوی چهارمین شاه ایران بود که در یکصد سال اخیر ناخواسته کشور را ترک می کرد .

واقعیتی که به گفته عباس میلانی استاد علوم سیاسی در دانشگاه استانفورد نشانه ای از ناکامی نهاد سلطنت در ایران برای سازگاری یافتن با الزامات عصر تجدد در ایران است.

آقای میلانی در گفت و گو با بخش فارسی بی بی سی گفت: "این یک وقعیت است که میان سلطنت موروثی و الزامات عصر تجدد که آکاهی مردم از حق آن ها در انتخاب قانون و اداره کنندگان مملکت است یک تضاد تاریخی وجود دارد اما در باره شخص شاه یک عامل اساسی این است که در او رغبتی به سرکار ماندن در شرایط پر تنش نبود. او در بین سال های 1941 که بر سر کار آمد تا 1953 و تا قبل از کودتای 25 مرداد چهار بار قصد خروج از کشور را داشت."

آقای میلانی همچنين بر اهمیت بیماری شاه و نقش تشدید کننده داروهایی که مصرف می کرد تاکید کرد و گفت که این داروها ثبات و استقامت ذهنی و روانی شاه را تحت تاثیر قرار داده بود.

ابراهیم یزدی که در آن زمان از مشاوران سیاسی نزدیک آیت الله خمینی بود، در گفت و گو با بی بی سی گفت که مخالفان شاه کم و بیش انتظار داشتند که شاه صحنه را ترک کند، اما سرعت این رخداد برای آنها نیز غیر منتظره بود.

فرخ نگهدار از رهبران گروه های چپگرای مخالف شاه به بی بی سی نيز به بی بی سی گفت که شرایط عینی و گسترش سریع امواج مخالفت مردم شاه را ناگزیر به ترک کشور کرد.

او به طور کلی شاه را فاقد توانایی های راهبردی لازم برای اداره مملکت در شرایط سخت می داند و بر تاثیر عامل بیماری هم تاکید کرده است.

در برابر این دید گاه ها، غلامرضا افخمی که به تازگی کتابی را در باره زندگی و زمانه شاه منتشر کرده است به بی بی سی گفت که شاه برای پرهیز از خونریزی وقرار گرفتن در برابر مردم، کشور را ترک کرد.

او گفت که شاه انتظار چنین فاصله ای میان خود و مردم را نداشت و این امر در شکست روحی او موثر بود.

به گفته آقای میلانی، شاه پس از خروج از کشور تا زمان کوتاهی امور ایران را پیگیری می کرد، اما پس از مدتی و در دوران اقامت در مراکش دچار نا امیدی شد و دیگر به تماس هایی که از ایران گرفته می شد پاسخ نمی داد.

محمد رضا پهلوی 18 ماه پس از ترک تهران و پس از آنکه دولت آمریکا به او اجازه اقامت نداد درپنجم مرداد ماه 1359 در مصر درگذشت و فرح پهلوی در مراسم خاک سپاری او وصیت نامه وی را خواند.