با موسيقی به جنگ فقر و نااميدی، شقايق کمالی

ايده‌ی خوزه آنتونيو ابرو، بنيان‌گذار طرح توسعه‌ی اجتماعی به نام "سيستم" در ونزوئلا، در حال تغيير بنيادی در ساختار جامعه‌ای است که نزديک به ۸۰ درصد مردم آن را طبقات فقير و ۳۰ درصد جمعيت آن را نوجوانان زير ۱۵ سال تشکيل می‌دهند

تبليغات خبرنامه گويا	[email protected]

خوزه آنتونيو ابرو (۱) بنيانگذار طرح توسعۀ اجتماعی به نام "سيستم" در ونزوئلا

از اواسط دهه هفتاد ميلادی هنگامی که ايران مشغول معماری هيولای انقلاب بود در ونزوئلا روشنفکری به نام خوزه آنتونيو ابرومشغول پايه ريزی يک برنامه گسترده اجتماعی در کشور خود شد. اين برنامه، که به زودی "ال سيستما " (۲) (برنامه، سيستم) ناميده شد، با هدف جمع آوری کودکان، نوجوانان و جوانان محروم جامعه و سازمان دهی آنها در گروه های موسيقی، کر و ارکسترشروع به کار کرد. آموزش موسيقی به کودکان ، نوجوانان و جوانان محرومترين قشر جامعه بايستی امکان خارج شدن آنها را از دور باطل فقر که درآن محبوس بودند، فراهم ميکرد. اين برنامه هنگامی آغاز به کار کرد که باندهای مافيايی و جوانان بزهکارو مسلح با خريد و فروش مواد مخدر و روسپيگری، خيابانهای ونزوئلا را بسيار نا امن کرده بودند.

خوزه آنتونيو ابرو (۱۹۳۹) آهنگساز، اقتصاددان، سياستمدار، مربی تربيتی و فعال اجتماعی - ايده خود را که استفاده از موسيقی در چهارچوب توسعۀ اجتماعی بود، به نام "سيستم" با اولين ارکستر جوانان درشهر کاراکاس (پايتخت کشور ونزوئلا) به اجرا در آورد. اين برنامه، که در تاريخ اين کشوربه عنوان گسترده ترين برنامه توسعۀ اجتماعی به ثبت رسيده است، در سال ۱۹۷۵ با يک ارکستر ۱۲ نفری از جوانانی که قادر به نواختن يک ساز بودند درمناطق فقيرنشين کاراکاس آغاز شد. امروزپس از گذشت نزديک به چهل سال از شروع اين برنامه، "سيستم" به شبکه ای وسيع از مراکز و مدارس موسيقی، ارکسترهای متعدد وگروههای کُر تبديل شده است. شبکه ای که در آنها به نحو بی نظيری موسيقی تدريس و اجرا می شود. "سيستم" برآن است تا تمام کشورونزوئلا را تحت پوشش خود قرار دهد. هدف اصلی "سيستم" تربيت نوازندگان چيره دست نيست، بلکه در آن علاوه بر يادگيری نواختن يک ساز، تمرکز برآموزش همنوازی و همخوانی است، اگرچه در چنين سيستمی کودکان با استعداد خارق العاده نيز راه خود را برای پيشرفت استثنايی می يابند.

کودکان و نوجوانانی که در پوشش اين طرح قرار ميگيرند از همان ابتدا درگروهای موسيقی وارکسترهای گوناگون و گروه های کُرتقسيم ميشوند، گروههايی که در آنها بچه های بزرگترو با تجربه تر دانش و تجربيات خود را به کوچکترها انتقال ميدهند. در پس اين طرح کلی ِِ ساده ميتوان به فلسفه و قصد خوزه آنتونيو ابرو پی برد: برای او ارکستر قبل از هر چيزکانون کوچکی است که در آن کودکان و نوجوانان گوش سپردن به يکديگر و احترام به هم را می آموزند. بنابراين مفهوم اين برنامه متحد کردن کودکان و جوانان دريک بافت و ساختار اجتماعی است که در آن هر نفر قبول مسئوليت می کند و سهم خود را برای دست يابی به يک نتيجۀ مشترک به عهده می گيرد.

تا به حال بيش از۰۰۰ ۳۰۰ کودک ونوجوان از محرومترين طبقات اجتماعی ونزوئلا در اين شبکه تربيت شده يا ميشوند. ابرو و همکارانش با اين هدف که به زودی تعداد کودکان و جوانان زير پوشش "سيستم" را به دو برابر برسانند، تلاش ميکنند.

لازم به توضيح است که بيش از۷۵ درصد از مردم ونزوئلا زير خط فقر زندگی ميکنند. تنها در شهر کاراکاس بيش از ۵ ميليون انسان در بخشهايی به نام باريو(مناطق فقيرنشين حاشیۀ شهرهای بزرگ) زندگی ميکنند که نيمی از اين جمعيت را کودکان و جوانان تشکيل ميدهند. در باريوها خشونت امری عادی است و گروههای جوانان بزهکار قانون خيابانهای آن را تعيين ميکنند. جوانان به حاشيه رانده شدۀ باريوها شانس زيادی برای نجات خود از دايره فقر ندارند. تنها تعداد کمی از آنها امکان تحصيل در مدارس و دانشگاههای دولتی را مييابند و حتی يادگيریِ حرفه ای خاص، بدليل بالا بودن درصد بيکاری در اين کشور، گشايشی در راه پيشرفت جوانان باريو به حساب نمی آيد.

خوزه آنتونيو ابرو برای کمک به کودکان و جوانان باريوها و تقليل دادن محروميت و تنگدستی آنها و شکستن دايره خشونت در اين نواحی موسيقی را به کار گرفت و رويای خود را که پيوند خدمات اجتماعی با موسيقی کلاسيک بود درسال ۱۹۷۵ به اجرا درآورد. نخستين قدم در اين راه دعوت از ۱۲ جوان از باريوبرای تمرين موسيقی بود. اولين تمرين اين گروه که به عنوان نخستين تمرين ارکستری که پس از چندی "ارکستر جوانان سيمون بوليوار" (۳) نام گرفت در تاريخ اين کشور ثبت گرديده است. در دومين قرار تمرين اين ارکستر ۲۵ نوازنده حضور يافتند، در سومين ۴۶ و در چهارمين قرار تمرين آن ۷۵ نوازنده و امروز ۳۰۰۰۰۰ کودک وجوان در آن فعال هستند. هدف اصلی ابرو تنها تشکيل ارکستر سمفونيک نبود بلکه او موسيقی را برای پيشرفت فرهنگی ، سلامتی و استواری روحی و اجتماعی کودکان و جوانان محله های فقير نشين به کار گرفت.

دهه ۷۰ برای ونزوئلا- مانند ايران- سالهای شکوفايی فروش نفت و درآمد فراوان از آن بود. در اين سالها ابرو موفق شد حمايت مالی وزارت بهداشت وقت را برای "برنامه اجتماعی ارکستر کودکان و جوانان ونزوئلا" (۴) - بطور اختصار" سيستم" - جلب کرده وتا به امروز استمرار اين کمک دولتی را حفظ کند. هزينه اين برنامه ۲۹ ميليون دلار در سال تخمين زده شده است و در حال حاضربوسيله ۱۵۰۰۰ معلم که بيشتر آنها نيز در چهارچوب "سيستم" تربيت شده اند سرپرستی ميشود. ۹۰ درصد از هزينۀ اين برنامه ازطرف دولت ونزوئلا تامين ميشود. بايد يادآوری گردد که هزينه کردن چنين مبلغی برای يک برنامۀ توسعـۀ اجتماعی در يک کشور در حال توسعه بسيار چشمگير است.

ابرو خود در اين باره ميگويد:" دولت از برنامه من حمايت ميکند چون آن را به عنوان برنامه توسعۀ اجتماعی پذيرفته است. دولت بدرستی درک کرده است که اين برنامه گرچه از موسيقی و امکانات آن بهره می جويد، اما در درجۀ نخست برنامه ای برای پيشرفت و حمايت از کيفيت های انسانی است. برای کودکانی که ما با آنها کار ميکنيم موسيقی تقريبا تنها وسيلۀ موجود برای راه يافتن به زندگی محترمانه ،شايسته و سزاوارو با کرامت انسانی است. فقر يعنی تنهايی، اندوه، گمنامی . ارکستر يعنی شادی، کار گروهی، انگيزه، تشويق و سعی برای موفقيت."

به گفتۀ ابرو:" در ابتدا ما برای متقاعد کردن شهرداران و مقامات شهرها برای همکاری با "سيستم" بسيار تلاش کرديم، در حال حاضرمسئولين شهرها برای به اجرا گذاشتن "سيستم" در شهرهای خود با يکديگر رقابت ميکنند. حتی کشورهای ديگرنيز برای به اجرا گذاشتن اين برنامۀ اجتماعی علاقه نشان داده اند."

هسته اصلی سيستم را مدارس موسيقی تشکيل ميدهند. کودکان از سن دوسالگی در مدارس "سيستم" پذيرفته ميشوند. آنها شش روز در هفته از سازها و کلاسهای موسيقی بطور رايگان استفاده ميکنند. کودکان پس از پذيرفته شدن در مدرسه از همان ابتدا در گروه های موسيقی و سپس در آنسامبل های گوناگون تقسيم ميگردند و حضورشان درآنها اجباری ست. آواز، رقص ، ورزش و حرکت بطورگسترده برای تربيت و آموزش کودکان بکارگرفته ميشود. " سيستم" در برنامۀ آموزشی خود از روشهای گوناگونی بهره ميگيرد از جمله روش کُدای (۵)، سوزوکی (۶) و سلفژ (۷). در مواردی که هزينۀ موجود اجازۀ خريد سازهای بيشتر را فراهم نمی سازد، به کودکان بر روی سازهايی که از مقوا ساخته شده اند آموزش داده ميشود.

فضای مدارس موسيقی امن و آری ازخشونت است. کودکان و جوانان در اين فضا ديالوگ را می آموزند وبا هم دوست ميشوند. آنها به وسيلۀ موسيقی و نواختن در ارکسترمی آموزند به يکديگر گوش فرا داده و با يکديگر همکاری کنند. آنها در فضايی مثبت مورد توجه و محبت قرار گرفته و به کارگروهی تشويق ميشوند. آنها به مجرد اينکه کمی نواختن را آموختند ، دانش وتجربۀ خود را در اختيار کودکان جوانتر قرار ميدهند.

آموزگاران موسيقی با مراکز مددکاری اجتماعی و خانه های کودکان بدون سرپرست تنگاتنگ همکاری ميکنند ومراقب وضعيت پوشاک و تغذیۀ دانش آموزان خود هستند و در رفع مشکلات و کمبود های زندگی روزمرۀ آنان با مسئولين همکاری ميکنند. با برگزاری کنسرت های متعدد و فعاليت های جانبی، خانواده های دانش آموزان نيزدرچهارچوب " سيستم" موظف به همکاری ميشوند.

در سال ۱۹۷۵ در ونزوئلا تنها دو ارکستر سمفونی که اعضا آن را بيشتر نوازندگان حرفه ای اروپايی تشکيل ميدادند، وجود داشت. طبق بررسی سال ۲۰۰۷ ونزوئلا امروز دارای ۹۰ مدرسۀ موسيقی، ۱۲۵ ارکستربرای جوانان، ۵۰ ارکستر برای کودکان و ۳۰ ارکستر سمفونی حرفه ای ست که روند تکامل آنها به سرعت رو به افزايش است. "سيستم" تا بحال موزيسين های به نامی را نيز به جامعۀ بين المللی تقديم کرده است. از ميان آنان می توان گوستاوو دودامل ( رهبر جوان ارکسترسيمون بوليوار) ، آلِکسيس کاردِناس ( ويولنيست) و اِديکسن روايز( کنترباسيست) را نام برد. اِديکسن روايزدرسن ۱۷ سالگی برای همکاری با ارکستر فيلارمونی شهر برلين به آلمان دعوت شد. او جوانترين نوازنده ايست که اين ارکسترمشهوراز بدو تاسيس تا به حال به خود راه داده است. روايزدر نوجوانی به دنبال در خواست کمک مادرخود از همسايگان، به خاطر رفتارخشونت آميزش، بوسيلۀ يکی از آنها به مدرسه موسيقی معرفی شده است.ارکستر جوانان سيمون بوليوار به رهبری گوستاوو دودامل سالهاست که سالن های معتبر جهان را با کنسرتهای پر شورخود فتح کرده است . کسانی که شاهد کنسرتهای اين ارکستر بطور زنده و يا در رسانه ها بوده اند، ميدانند که اين ارکستر با چه طراوت و شور وشوقی به روی صحنه ظاهر گشته و قطعات کلاسيک را اجرا ميکند. گوستاوو دودامل در سن ده سالگی به عنوان ويولونيست در اين ارکستر مشغول به کار شد و در دوازده سالگی برای نخستين باررهبری ارکستر را دريک تمرين به عهده گرفت. او در سن هجده سالگی به عنوان جوانترين رهبر دنيا رهبری اين ارکستر را که جوانترين ارکستر دنيا شمرده ميشود، به عهده گرفت. گوستاوو دودامل در حال حاضر رهبر ارکستر فيلارمونيک شهر لس آنجلس در آمريکای شمالی است.

خوزه آنتونيو ابرو توانست ماهرانه به رويای خود جامۀ عمل بپوشاند وآن را در طول بيش از ۳۰ سال با حمايت دولتهای متفاوتی که در کشورش ونزوئلا به قدرت رسيده اند، بی وقفه توسعه و گسترش دهد. در طول اين سی و چند سال ارکسترهای کودکان تبديل به ارکسترهای جوانان شده اند و از مراکزکوچک موسيقی، مدارس عالی معتبر موسيقی بپا خاسته اند. مدارسی که در آنها موزيسين های بسيار با استعداد و خوش ذوق تربيت شده و ميشوند. در حال حاضر در مجموع بيش از ۲۷۰ مرکز موسيقی درونزوئلا وجود دارند که بيشتر آنها در کنار باريوها يعنی در نزديکی مناطق فقيرنشين بنا شده اند. علاوه بر آن از فعاليت های گستردۀ "سيستم" گروه های موسيقی برای کودکان ازسن دو سال، گروه های کُر- که در آنها کودکان و جوانان معلول نيز مشغول به يادگيری موسيقی هستند - را نيزميتوان نام برد. حتی در زندانها نيز "سيستم" با تشکيل ارکستردر تربيت ، شکل گيری و تغيير آيندۀ زندانيان جوان بسيار فعال است.

ايدۀ خوزه آنتونيو ابرو در حال تغييربنيادی در ساختار جامعه ای است که نزديک به ۸۰ درصد مردم آن را طبقات فقير و ۳۰ درصد جمعيت آن را نوجوانان زير ۱۵ سال تشکيل ميدهند.

بسياری از سازمانهای بين المللی از خوزه آنتونيو ابرو و "سيستم" حمايت کرده و با اهداء جايزه های متعدد از او و ايده اش قدردانی کرده اند.

در سال ۲۰۱۰ ميلادی فيلم مستندی از ماريا اشتودماير و پاول سماتزنی در آلمان در بارۀ "سيستم" برروی پرده های سينما در حال نمايش بود قسمتی از اين فيلم را در آدرس زير ميتوان مشاهده کرد:
http://www.el-sistema-film.com/el_Sistema_Trailer_de.html

برنامۀ اجتماعی "سيستم" در سال ۲۰۱۵ ميلادی چهلمين سالگرد تولد خود را جشن خواهد گرفت.

تنها مقايسۀ هزينه چنين برنامۀ توسعه اجتماعی در يک سال (۲۹ ميليون دلاردر کشوربه ظاهردوست با ايران ، ونزوئلا) با رقم های ميلياردی حيف و ميل شده از ثروت ايران فقط در دولت نهم، گويای اهداف اصلی سياستمداران ايرانی است.

جامعۀ ايران به يک پاکسازی اساسی فرهنگی نيازمند است. تغيير اساسی در ساختار يک جامعه تنها با فعاليت گروهی و خستگی ناپذير انسانهای مبتکر، خلاق ، دلسوز، از خود گذشته ، دل نگران برای سقوط فرهنگی و سياسی ايران و تنها با برنامه ريزی دقيق ميسر ميگردد. امروز که جامعۀ ايران آبستن تغيير است ضرورت اين همياری برای نجات کشورمان بيش از هر زمان ديگری احساس می شود. کوتاهی ما در رسيدن به اين همياری - به دور از علائق شخصی مذهبی يا ايدئولژيکی - در تاريخ کشورمان به عنوان سياهترين و بازدارنده ترين اشکال فرهنگی مان به ثبت خواهد رسيد. لازم به ياد آوری است که دقيقترين برنامه ها اما بدون ارادۀ دولت های دلسوز وحمايت گستردۀ آنان يا ارگانها به سختی قابل اجرا خواهد بود.

شقايق کمالی
آلمان ، فوريه ۲۰۱۲

منابع:
- Taktvoll, das Magazin für Ereignisse und Klänge, Nr.1, 2011
- http://www.el-sistema-film.com
- http://www.ethecon.de/de/686
- Wikipedia, Die freie Enzyklopädie

پانويس:
۱- Jose Antonio Abreu
۲- El Sistema
۳- ی آن (۱۷۸۳-۱۸۳۰) از استقلال طلبان آمريکای جنوبی و يکی از قهرمانان بزرگ بيشتر کشورهاSimón Bolívar
۴- Fundación del Estado para el Sistema Nacional de Orquestas Juveniles e Infantiles de Venezuela
۵- روش آموزش موسيقی برای کودکان و نوجوانان که بوسيلۀ آهنگساز و آموزگار موسيقی مجاری زلتان کُدای طراحی شده است
۶- روشی برای آموختن ويولن به کودکان در کودکستان طراحی شده بوسيلۀ آموزگار ويولن ژاپنی شينيچی سوزوکی
۷- روشی برای تربيت گوش و يادگيری و تسلط بر خواندن يا نواختن فی البداهۀ نت موسيقی