خاتمی از کدام «ما» سخن می گوید؟ مجتبی واحدی

مهمترین ادعای جنبش سبز، دزدی آرای مردم توسط مجریان و ناظران انتخابات بود. آقای خاتمی هیچگاه با چهره های پیشتاز جنبش سبز که ادعای وقوع تقلب وسیع در انتخابات را داشتند همراهی نکرد اما اخیراً در همه صحبت های خود در خصوص انتخابات آتی و حمایت از نظام حاکم، از ضمیر «ما» استفاده می کند تا مواضع خود را بازتاب دهنده دیدگاههای موسوی و کروبی، معرفی نماید

تبليغات خبرنامه گويا	[email protected]

اول مرداد ماه ۹۱

تلاش توقف ناپذیر برخی حامیان آقای خاتمی برای توجیه « شرکت نیمه مخفی » او در نمایش دوازدهم اسفند ۹۰، نشان می دهد که آن حضور، توجیه ناپذیرتر از آن بوده که انتساب به خاتمی بتواند از قبح آن بکاهد. در عین حال بسیاری از افراد ترجیح دادند انداختن رأی باطله در صندوق روستایی دماوند را امری کاملاً شخصی تلقی نمایند که علیرغم عدم هماهنگی آن با اراده غالب در بدنه جنبش سبز، می بایست محترم شمرده شود. اما فعال شدن جدی رئیس دولت اصلاحات در زمینه آنچه که « انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ » خوانده می شود و نیز تلاش آشکار او برای ایجاد پیوند میان دیدگاههای انتخاباتی خود با خواسته های موسوی و کروبی، سکوت در برابر او را غیر موجه می سازد . در این یادداشت، تلاش می کنم به جای قضاوت قطعی در مورد سخنان نسبتاً آشکار خاتمی، پرسش هایی را مطرح نمایم . امیدوارم پاسخ برخی حامیان آقای خاتمی به این پرسش ها، یادآور رفتار معدودی از « مدعیان حمایت از آقای رضا پهلوی »در برابر پرسش های من از شاهزاده محبوب ایشان نباشد.

پرسش یکم: خاتمی و میر حسین موسوی

خاتمی اظهارات اخیر خود را دارای پشتوانه از سوی مهندس موسوی دانسته و اظهار داشته است: «جناب مهندس موسوی گفته اند مبنایشان همان بیانیه ۱۷ است که برحرکت در چارچوب قانون اساسی و اجرای بدون تنازل آن تأکیددارد». بیست ماه، از صدور بیانیه شماره ۱۷ گذشته و در این مدت رهبر جمهوری اسلامی با اتکا به تفاسیرشورای نگهبان از قانون اساسی، هر روز مظاهر جدیدی از استبداد فردی را جایگزین «دموکراسی نیم بند بر آمده از قانون اساسی مصوب سال ۶۸ »می نماید . هیچکس هم نمی تواند اقدامات رهبر را خارج از «‌اجرای بدون تنازل قانون اساسی » بداند زیرا بر اساس اصل نود و هشتم، تفسیر قانون اساسی منحصراً در اختیار شورای نگهبان است و هیچ مرجعی برای رد این تفسیر وجود ندارد . لذا برای من مشخص نیست که با تحرکات جدید رهبر و آشکار شدن پیامدهای اتکا به قانون اساسی، آیا موسوی همچنان، خواستار اجرای بدورن تنازل قانون اساسی است یا نه ؟ اما به دوستانی که سخنان اخیر خاتمی را خوانده اند توصیه می کنم نگاهی به بیانیه ۱۷ هم داشته باشند . میرحسین در آن بیانیه با صراحت، خواستار تدوین « قانون شفاف و اعتماد بر انگیز برای انتخابات ها » شده است . موسوی در بیانیه خود، قانون شفاف انتخاباتی را اینگونه توصیف می کند : « این قانون باید شرکت همه ملت را علیرغم تفاوت آراو اندیشه ها تضمین کند و جلوی دخالت های سلیقه ای و جناحی دست اندرکاران نظام را در همه سطوح، منتفی سازد ». آیا خاتمی، نشانه ای از اراده نظام برای تدوین قانون « ضد آپارتاید انتخاباتی » مشاهده کرده که از یکسو خود را به بیانیه ۱۷ موسوی، پایبند نشان می دهد و از سوی دیگر به دنبال شکستن اجماع تحریم انتخابات و ایجاد اجماع برای گرم کردن تنور انتخاباتی نظام است ؟

در خصوص نسبت خاتمی با تفکرات مهندس موسوی، پرسش دیگری هم می توان مطرح کرد. خاتمی روز سی و یکم تیرماه ۹۱ در دیدار با گروهی که مردم اصفهان نامیده شده اند اظهار داشته است :«در سطح جامعه عمومي نوعي نارضايتي ديده‌مي‌شود. نمي‌خواهم بگويم اين نارضايتي منشأ يک انقلاب ديگر مي‌شود، نه؛ قصد من اين نيست، زيرا در عمق وجود اکثريت جامعه، اسلام هست و مردم دين را قبول دارند حتي اگر نسبت به حاکمان آن نظر منفي داشته باشند، با اين مسأله موافق نيستند که اصل نظام از بين برود». خاتمی با این اظهار نظر، با صراحت تمام، نظام حاکم در کشور را معادل « اسلام » دانسته ولذا به نظر او چون اکثریت مردم ایران، مسلمان هستند علیه نظام جائر فعلی، انقلاب نخواهند کرد . این سخن را مقایسه کنید با سخن روز پنجم اردیبهشت ماه سال ۸۹ میـــــر حسین موسوی که ضمن به تمسخر گرفتن سخن سید علی خــامنه ای، اظهار داشت :« از کشتی نظام، پیاده شده ایم از کشتی اسلام که پیاده نشده ایم.» یعنی بر خلاف سخن عجیب خاتمــــــی که « نظام ولایت فقیه » را معادل دقیق ‌« اسلام » معرفی می کند میر حسین ادعاهای خامنه ای در مورد خروج حامیان جنبش سبز از کشتی نظام را بلامانع می داند زیرا به اعتقاد او « اسلام را کشتی دیگری است که هیچ ارتباطی با کشتی نظام ندارد ؛ همان کشتی که کروبی آن را قایقِ حاملِ سردار نقدی، جلال الدین فارسی قاتل، محمود احمدی نژاد، سید احمد خاتمی و احمد جنتی دانست ».

پرسش دوم: خاتمی و کروبی

مهدی کروبی در آستانه نمایش انتخاباتی دوازدهم اسفند ماه، پیامی برای ملت ایران فرستاد که حاوی دو نکته مهم بود . نخست آنکه او انتخابات مجلس نهم را یک « حرکت فرمایشی » نامید که به تعبیر او بخشی از آخرین تیر ها به پیکره «‌نظام » بود. ثانیاً او با صراحت از امید خویش برای «احیای ارزش های موجود در قانون اساسی مصوب سال ۵۸ » سخن گفت تا نشان دهد قانون اساسی فعلی را تأمین کننده حقوق و مطالبات ملت ایران نمی داند. کروبی، قبل از آن هم به صراحت کفته بود که « نظام حاکم را نه جمهوری می داند و نه اسلامی » . اقای خاتمی باید به این پرسش پاسخ دهد میان او که همچنان بر « حرکت در چارچوب نظام موجود سخن می گوید »و « شرکت در انتخابات را لازم می شمارد» و کروبی که اولاً نظام موجود را نه جمهوری می داند و نه اسلامی و ثانیاًبه دست اندرکاران انتخابات در جمهوری اسلامی، لقب «دزد آرای مردم » داده و انتخابات را «‌نمایش فرمایشی »‌ می خواند چه نسبتی وجود دارد ؟

پرسش سوم: همراهی انتخاباتی با کودتاگران قبیح تر است یا کمک به براندازی کودتاگران؟

اقای خاتمی در اغلب سخنرانی های اخیر خود، از «ما» یی سخن می گوید که به ادعای او، بر اندازان را در جمع خود نمی پذیرد. البته تا آنجا که آقای خاتمی در جمع دوستان خود واز زبان آنان سخن بگوید کسی به او اعتراض نخواهد کرد. اما اصرار خاتمی بر آنکه تمامی بدنه جنبش سبز و همه حامیان اصلاحات را هم فکر خود معرفی نماید کمی عجیب است. به خصوص آنکه او با صراحت ادعا می کند سخنان او، سخن سران جنبش سبز هم هست . پس لازم است او مقصود خود از بر اندازی را مشخص نماید . من می خواهم با طرح برخی سؤالات، او را برای تبیین مفهوم بر اندازی کمک کنم . آقای کروبی تا قبل از زندانی شدن در خانه امن وزارت اطلاعات، بارها بر حق مردم برای تعیین نوع حکومت، پافشاری کرد . او روز بیست و هفتم مرداد ۸۹ ضمن شرکت در اتاق مسنجر دکتر مهد خزعلی، در پاسخ به یکی از پرسش کنندگان اظهار داشت : «اینکه چه حکومتی باشد يا نباشد آن، به مردم مربوط است و ميتوانند هرگونه حکومتی را که برای خود مناسب ميدانند تعيين کنند. ساير حکومت ها را نفی نميکنم مردم هرچه را بخواهند خواهم پذيرفت». آیا به نظر خاتمی، این سخن کروبی هم در راستای بر اندازی است ؟ اگر کسی غیر از کروبی این سخن را بگوید، چه ؟ اگر کسانی بدون دست بردن به اسلحه، به سخن دوازدهم بهمن ماه سال ۵۷ آیت اله خمینی استناد کنند و بگویند : « پدران ما چه حق داشتند که سی و چهار سال قبل برای امروز ما، سیستم حکومتی تعیین کنند و آقای خاتمی چه حقی دارد که ما را از خواسته تغییر نظام محروم کند ؟» آیا تغییر مورد درخواست آنها هم از نظر سید محمد خاتمی بر اندازی از نوع قبیح آن است؟ شاید آقای خاتمی هم اطاعت از « اولی الامر » را در هر شرایطی، لازم می شمارد و مخالفت با او را موجب خروج از اسلام می داند . متأسفانه به نظر می رسد مخالفت « رئیس دولت اصلاحات » با هر تلاشی برای تغییر نظام حاکم، تنها شامل حال ایران و نظام ولایت فقیه هم نمی شود و او برای همه کشورها، همین نسخه را می پیچد. ایا کسی تا کنون یک کلام از خاتمی شنید ه است که نشان دهد او حق مردم سوریه برای براندازی حکومت خونخوار بشار اسد را به رسمیت می شناسد؟

نمی دانم معیار حقوقی، شرعی و عقلی آقای خاتمی برای «طرد همه بر اندازان» چیست؟ لازم به توضیح نیست که در اینجا بحث بر سر کسانی است که به دنبال استقرار حکومت مطلوب خویش از «راههای مسالمت آمیز» از جمله افزایش فشار بر حاکمیت برای بر گزاری یک رفراندوم آزاد هستند.اما اگر دیدگاه خاتمی، به نظریه غالب در همه کشورها تبدیل شود هیج تغییر ساختاری در جهان مقدور نخواهد بود. از آن بالاتر، همه رژیم های جنایت کار که در گذشته، به سرکوب انقلاب ها پرداخته اند نیز با نظریه خاتمی، تبرئه می شوند. راستی با دیگاه خاتمی، آیا شاه هم در سرکوب خونین کسانی که به دنبال استقرار جمهوری اسلامی به جای نظام حاکم در کشور بودندو ساواکی های شاه، آنها را « بر انداز » می نامیدند محق بوده است ؟ پرسش مشخص در این بخش اینکه « به نظر خاتمی، کدام کار قبیح تر است : همراهی انتخاباتی با کودتاگرانِ آدمکش یا تلاش برای برانداختن کودتاگرانی که با گرسنه نگهداشتن اکثریت ایرانیان، ثروت های ملی ایران را صرف ماجراجویی های داخلی و خارجی خود می کنند و حتی مخالفت های مسالمت آمیز در داخل را به بی رحمانه ترین ترین روش، سرکوب می نمایند ؟» راستی کسی که هر نوع تلاش برای تغییر سیستم حکومتی در ایران را قیبح می شمارد با محمد جواد لاریجانی چه تفاوتی دارد که همه مخالفان را بر انداز می نامد و منکر وجود « زندانی سیاسی » در ایران می شود ؟

پرسش چهارم: خاتمی و ادعای جنبش سبز

مهمترین ادعای جنبش سبز، دزدی آرای مردم توسط مجریان و ناظران انتخابات بود. آقای خاتمی هیچگاه با چهره های پیشتاز جنبش سبز که ادعای وقوع تقلب وسیع در انتخابات را داشتند همراهی نکرد اما اخیراً در همه صحبت های خود در خصوص انتخابات آتی و حمایت از نظام حاکم، از ضمیر «ما» استفاده می کند تا مواضع خود را بازتاب دهنده دیدگاههای موسوی و کروبی، معرفی نماید. او باید پاسخکوی این پرسش کلیدی باشد که «آیا او نیز مانند موسوی و کروبی، مجریان و ناظران انتخابات را دزدآرای مردم می داند یا وزارت کشور دولت کودتایی شورای نگهبان جنتی را امین آرای مردم می شمارد ؟»

پرسش پنجم: خاتمی و اتاق فکر پیشنهادی عبداله نوری

من انتقاداتی به سخنان اخیر عبداله نوری دارم. مهم ترین انتقاد اینکه او در سخنان خود، تنها دغدغه بخشی از اصلاح طلبان را داشته که مبادا عده ای در بدنه جنبش سبز، حامیان شرکت احتمالی در نمایش انتخاباتی حاکمیت، را به « سازشکاری » متهم کنند . اما در خصوص اتهام افکنی عده ای از اصلاح طلبان علیه مخالفان قطعی انتخابات، توصیه ای از سوی نوری، انجام نپذیرفته است . اما در عین حال سخن او در خصوص « تشکیل اتاق فکر » را می پسندم . زیرا به گمان من پیکیری این ایده، مشخص خواهد کرد که «آیا اراده ای برای شنیدن همه سخنان و تصمیم گری بر اساس خرد جمعی وجود دارد؟» یا «تشکیل دهندگان اتاق فکرِ ادعایی، مهره های دست چین شده ای هستند که پیشاپیش تصمیم خود برای شرکت در نمایش انتخاباتی سال ۹۲ را گرفته اند ؟» به عبارت دیگر، اندکی تأمل نشان خواهد داد برخی گمانه زنی ها مبنی بر اینکه «ایده اتاق فکر، مبتنی بر معامله پشت پرده با رهبر برای زمین گیر کردن مخالفان انتخابات فرمایشی در برابر افزایش سهم رفسنجانی در حاکمیت است » تا چه حد با واقعیت انطباق دارد ؟انتظار می رفت سید محمد خاتمی، اندکی صبر پیشه می ساخت و هرنوع تصمیم گیری در خصوص انتخابات را به خروجی اتاق فکر پیشنهادی نوری، موکول می ساخت . نه آنکه پیشاپیش، خیال حاکمیت را آسوده سازد که « اراده اصلاح طلبان، تن دادن به شرایط ظالمانه حاکمیت و شرکت در انتخابات در هر شرایطی است . »آقای خاتمی دراظهار نظر اخیر خود، بار دیگر « دو پهلو گویی » را پیشه ساخته و اظهار داشته است : « در مورد انتخابات آینده ریاست جمهوری، نظر من رسیدن اجماع در میان اصلاح طلبان است » . تلفیق این سخن با پاسخ سید محمد خاتمی به مخالفان شرکت او در انتخابات نمایشی مجلس نهم، این تلقی را به وجود می آورد که مقصود او از اجماع اصلاح طلبان، وحدت بر سر کاندیدا ست نه اجماع در خصوص « شرکت » یا « عدم شرکت » در انتخابات . اگر خاتمی حتی به اجماع نسبی در انتخابات می اندیشید بایستی از تعجیل در اظهار نظر صریح در این خصوص خودداری می کرد و این فرصت را برای گروهی از همکاران و همفکران خود فراهم می نمود تا ایده ظاهراً موجه خویش را در بوته آزمایش قرار دهند . از خاتمی توقع نمی رود برای کسانی مثل من، فرصت اظهار نظر باقی بگذارد زیرا من بر خلاف او، حکومت فعلی را غیر قابل اصلاح می دانم و تداوم آن را سم مهلک برای ایران و اسلام ! اما اگر قرار بر اجماع حتی در میان محافظه کار ترین فراکسیون اصلاح طلبان بود خاتمی بایستی با کنار گذاشتن « خود رهبر بینی » در میان اصلاح طلبان، فرصت پیگیری ایده عبداله نوری را فراهم می نمود . یکی از رایج ترین برداشت ها از سخن اخیر خاتمی آنست که او« تنها در اتاق فکری مشارکت خواهد کرد که خروجی آن شرکت درانتخابات باشد » ولابد اجماع مورد نظر او هم بر سر کسی خواهد بود که به پیشنهاد محمد رضا خاتمی، پس از حذف ۵۰۰ تا هزار نفر از شخصیت های مورد غضب حکومت، بتواند از فیلتر شورای نگهبان عبور کند!

پرسش ششم: خاتمی و شرکت در انتخابات برای جلوگیری از جنگ

برخی حامیان آقای خاتمی، به گونه ای سخن می گویند که گویی برنامه آنان برای شرکت در انتخابات ، تدبیری برای جلوگیری از حمله خارجی به ایران است . تردیدی وجود ندارد که هیچ ایرانی آزاده ای، نمی تواند موافق حمله خارجیان به کشورش باشد . اما به نظر می رسد در این مورد نیز، انحرافی به وجود آمده است . چه کسی تردید دارد که امروز آنچه بیش از هر عامل دیگری می تواند ایران را به طرف یک جنگ ببرد پُرگویی های نابخردانه برخی سران جمهوری اسلامی و برخی رفتار های ماجراجویانه ایشان است و هر کاری که حاکمیت فعلی را تقویت نماید در واقع کمک به جنگ احتمالی علیه ایران است . من گمان می کنم کشورهایی که بعضاً از آنان به عنوان جنگ افروزان در عرصه بین المللی نام برده می شود، هم اکنون به دنبال راههای آبرومند برای پایان دادن به جنگ هایی هستند که قبلاً به راه افتاده و حاصلی برای هیچکس نداشته است . لذا خوشبختانه «موفقیت قدرت های بزرگ برای مشروعیت بخشی بین المللی به جنگ مستقیم علیه ایران » ـ آنگونه که در خصوص لیبی، عراق و افغانستان اتفاق افتاد ـ تقریبا ً غیر ممکن است . اما رفتار ماجراجویانه سران جمهوری اسلامی می تواند ایران وارد در گیری هایی کند که به احتمال زیاد، در آینده ای نه چندان دور در سوریه و برخی مناطق دیگر به راه خواهد افتاد . کسانی که علیرغم فقدان هر گونه نشانه از آزاد بودن انتخابات، تلاش می کنند ازطریق گرم کردن فضای انتخاباتی به حاکمیت فعلی برای بازیابی مشروعیت زائل شده کمک کنند در واقع در حال قدرت بخشی به حاکمیتی هستند که علیرغم رنج بردن از بحران مشروعیت بین المللی، دست از رفتار های نابخردانه خویش بر نمی دارد . آیا تقویت موضع چنین حاکمیتی در عرصه بین المللی، موجب افزایش ماجراجویی های حاکمیت و سوق دادن ناخود آگاه کشورمان به درگیری با برخی قدرت های جهانی و منطقه ای نخواهد شد ؟

پرسش هفتم: خاتمی و نمایش انتخاباتی دوازدهم اسفند ۹۰

پرسش دیگر، مرتبط با رأی باطله سید محمد خاتمی به « جمهوری اسلامی » در روز دوازدهم اسفند ماه ۹۰ است . در ساعات اولیه پس از مشارکت نیمه مخفی آقای خاتمی در نمایش انتخاباتی مجلس نهم، تعدادی از حامیان او، آن حضور را «تدبیر خاتمی» برای جلوگیری از نقشه ها یی دانستند که به ادعای آنها قرار بود توسط بخش افراطی حاکمیت اجرا شود و خبر آن، ساعاتی قبل از زمان انتخابات به خاتمی رسیده بود . مفهوم آن سخنان چیزی نبود جر آنکه اراده اولیه خاتمی، « عدم شرکت در انتخابات »بوده است و حضور او در انتخابات، برای خنثی سازی توطئه ها . اما با گذشت چند روز از ماجرا، خاتمی با صراحت اعلام کرد هیچگاه « قصد عدم شرکت در انتخابات » را نداشته است ! البته کمتر کسی این سخن را پذیرفت تا جایی که عبداله نوری به عنوان یکی از نردیک ترین یاران خاتمی اعلام کرد :« تا آخرین روزهای قبل از انتخابات، برداشت من از حرف های خاتمی این بود که بدون تحقق شرایط چهار گانه، در انتخابات شرکت نخواهد کرد » .اکنون به نظر می رسد خاتمی قبل از هر تصمیمی در مورد شرکت در نمایشی که برای انتخاب «تدارکاتچی یازدهم» صورت خواهد گرفت، بایستی ابهامات مربوط به حضور مناقشه برانگیز خود در نمایش انتخاباتی دوازدهم اسفند ۹۰ را بر طرف نماید .

پرسش هشتم: خاتمی و مردم

آخرین و مهم ترین پرسش، کشف نسبت خاتمی با مردم است؛ همان مردمی که اغلب اصلاح طلبان، درک صحیحی از دیدگاه آنان نسبت به نمایش های انتخاباتی رژیم داشتند و انتخابات دوازدهم اسفند ۹۰ را به یکی از بی رونق ترین دوره های انتخابات تبدیل کردند . آقای خاتمی که بار دیگر برای رونق بخشی به نمایش انتخاباتی حاکمیت و درواقع نجات نظام از بحران مشروعیت آماده شده، بایستی نسبت خود را با اکثریت تحریمی انتخابات هم مشخص نماید .
**************************************************
در مورد فریب کاری حکومت برای گرم کردن تنورانتخابات و همراهی خواسته یا ناخواسته عده ای از اصلاح طلبان در این روند، سخن بسیار است اما ترجیح می دهم قبل از طرح سایر سؤالات، در انتظار یافتن پاسخ برای پرسش های هشت گانه ای باشم که در بالا مطرح شد و هدف همه آنها شناسایی « ما» یی است که خاتمی از آن سخن می گوید.