تابوت روسی برای مسافران ایرانی، خبرآنلاین

توپولوف همچنان جان مسافران را می‌گیرد

مهدی خاکی‌فیروز

توپولوف در فرهنگ شفاهی صنعت هوایی ایران، مترادف سقوط و مرگ است. سقوط 24 تیر ماه امسال و کشته شدن همه سرنشینان پرواز تهران - ایروان، اولین حادثه از این دست در کشورمان نبود. کمی آن سوتر می‌توان مرگ 28 مسافر و زخمی شدن 50 مسافر در پرواز 10 شهریور 1385 مسیر بندرعباس - مشهد را دید و جان باختن 119 نفر در تصادف توپولوف با کوه‌های خرم‌آباد در 23 بهمن 1380. کشته شدن 134 مسافر در نزدیکی تهران در 19 بهمن 1371 نیز هنوز از خاطر قدیمی‌ها بیرون نرفته است.

مسافران گورستان نوودویچی
در مرکز شهر مسکو گورستانی قدیمی و بسیار مشهور به نام نوودویچی وجود دارد که بسیاری از مشاهیر روسیه و شوروی سابق در آن دفن شده‌اند. در نزدیکی مزار ابوالقاسم لاهوتی شاعر بلندآوازه عصر مشروطه، قبری وجود دارد که نام نیکولا‌ویچ توپولوف بر روی آن نصب شده است.

کارکنان خوش‌ذوق دفتر طراحی توپولوف بر روی این قبر، تندیس فولادین و مثلثی شکل از بنیانگذار این دفتر نصب کرده‌اند که جهانگردان زیادی را به سوی خود جلب می‌کند. این شرکت البته در برپایی بیش از هفت هزار آرامگاه جهان نیز سهم ویژه‌ای دارد. این آماری است که با سقوط هواپیماهای آنتونوف در سراسر دنیا به دست آمده است. ک. ب. توپولوف یک شرکت روسی است که در صنایع دفاعی و هوا فضایی فعالیت می‌کند. این شرکت تاکنون 4 مدل هواپیمای غیرنظامی ساخته است که با نام‌های توپولوف تی‌یو‌ 144، 154، 160 و 204 شناخته می‌شوند تاکنون نزدیک به 900 هواپیمای توپولوف در مدل‌های مختلف در جهان ساخته شده است. اکثر شرکت‌های هوایی ایران از مدل تی‌یو 451 این هواپیما استفاده می‌کنند. به گفته برخی کارشناسان، صنعت هوایی، سقوط متعدد هواپیماهای روسی، یک پدیده اتفاقی نیست. از دولتی بودن این صنعت در روسیه به عنوان یکی از دلایل مهم ضعف فنی هواپیماهای روسی یاد می‌شود. همچنین شنیده شده که تعمیرات اساسی این نوع هواپیما در ایران به خوبی صورت نمی‌گیرد. نظام آموزش صنعت هوایی ایران براساس تعمیر هواپیماهای آمریکایی طراحی شده است و به همین دلیل گاهی هواپیماهای توپولوف، ناچار برای تعمیرات به کشورهای بلوک شرق اعزام می‌شوند. طراحی توپولوف در شوروی سابق صورت گرفته است. پیشرفته‌ترین مدل هواپیما در سال‌های آغازین دهه 1980 میلادی صورت گرفته است.
توپولوف حداکثر 180 مسافر را حمل می‌کند و برای پرواز در مسیرهای متوسط و کمتر از 4000 کیلومتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. فناوری ساخت توپولوف در 20 سال اخیر تغییر چشمگیری نیافته است. به همین دلیل این نوع هواپیما با استقبال شرکت‌های هوایی غربی مواجه نشده و عمدتاً در روسیه، کشورهای مشترک المنافع آسیای میانه، ایران و برخی کشورهای اروپای شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سازندگان توپولوف در 2 دهه اخیر به دنبال کاهش مصرف سوخت، پایین آوردن آلودگی صوتی آن و افزایش ضریب ایمنی بوده‌اند. هر چند در این زمینه با موفقیت‌هایی نیز مواجه شده‌اند ولی همچنان در سکوهای پایین صنعت هواپیماسازی جهان جای دارند.
توپولوف فقط تا سرعت 950 کیلومتر در ساعت پیش می‌رود و وزن آن نباید از 100 تن بیشتر شود.

حوادث فراوان
در سال‌های اخیر بسیاری از این مدل هواپیما سقوط کرده‌اند. برخورد توپولوف شرکت هواپیمایی باشکیریان ایرلاینز با هواپیمای باری شرکت DHL بر فراز دریاچه پودنز و کشته شدن 69 نفر‌ یکی از این حوادث است. همچنین می‌توان به برخورد توپولوف 154 نیروی آلمان با هواپیمای باری آمریکایی بر روی آتلانتیک جنوبی اشاره کرد.براساس رده‌بندی سازمان جهانی هواپیمایی IKAO توپولوف تی‌یو 154 ام به عنوان نا‌امن‌ترین هواپیمای مسافربری جهان شناخته می‌شود و به همین دلیل مجوز پرواز بین‌المللی آن به اتحادیه اروپا و آمریکا لغو شده است.این شرکت در سال 2002 میلادی به دلیل کم اقبالی مشتریان به تولیدات آن دچار ورشکستگی شد که با حمایت‌های دولت روسیه و ادغام با 5 شرکت هواپیما‌سازی روسی امکان ادامه حیات یافت. در برخی رسانه‌ها، از قرارداد‌های ایران با توپولوف به عنوان یکی از عوامل جلوگیری از ور‌شکستگی نهایی این شرکت یاد می‌شود.
هرچند مسئولان سازمان هواپیمایی و ایرلاین‌های ایران می‌گویند قیمت پایین توپولوف نسبت به بوئینگ و ایرباس آنها را به خرید هرچه بیشتر این مدل هواپیما ترغیب می‌کند ولی به نظر می‌رسد عوامل دیگری نیز بر این تصمیم‌گیری، تأثیر گذاشته‌اند.

گزینه‌هایی که محدود می‌شود
پیر بودن هواپیما‌های ایران، خانه‌تکانی ناوگان هوایی را اجتناب‌ناپذیر کرده است. اما شرایط سیاست خارجی و داخلی، محدودیت‌هایی را در این مسیر ایجاد می‌کند.
نخستین موج خرید هواپیما‌های جدید برای ایران، با خرید شش فروند ایرباس 310 دست دوم از ترکیه بود. این هواپیماها خیلی زود زمینگیر شدند و برخی نمایندگان مجلس‌ از رشوه‌های کلان برای خرید این هواپیما خبر دادند. پس از آن بود که پای سمسار‌های روس و اوکراینی به ایران باز شد و تمایل مقامات هوایی به خرید قطعات یا اجاره هواپیمای دست‌دوم از این دو کشور افزایش یافت. آنتونوف و توپولوف 2 نامی بود که در چنین فضایی، به موضوع روز مکاتبات، مذاکرات و سفر‌های خارجی مقامات صنعت هوایی ایران تبدیل شد.3 سال پیش درست در چنین روزی بود که آلکسی فیددروف رئیس صنایع هواپیما‌سازی روسیه پیش‌نویس قرارداد فروش 100 هواپیمای توپولوف به ایران را در اختیار رسانه‌ها قرار داد. براساس این قرارداد، در مرحله نخست ایران هر سال 2 هواپیمای توپولوف را تحویل می‌گیرد و در مرحله بعدی، خط مونتاژ این هواپیما در کشورمان راه‌اندازی می‌شود.مهم‌ترین شرکت هواپیمایی روسیه (آئرو فلوت) در خطوط خارجی خود از هواپیما‌های بوئینگ و ایرباس ساخت آمریکا و اروپا استفاده می‌کنند. با این حال بازار‌یاب‌های روسی مرتباً به ایران می‌آیند تا هواپیما‌های نا‌ایمن توپولوف، آنتونوف و ایلوشین را به ایران بفروشند. درست 4 روز قبل از حادثه سقوط قزوین بود که یک هیأت روسی برای بازار‌یابی 5 فروند هواپیمای مسافربری توپولوف 204 به ایران آمدند. هرچند آنها به دلیل تغییر غیر منتظره رئیس سازمان هواپیمایی، دست‌خالی به کشور خود برگشتند.روس‌ها همچنین مدتی است که پیشنهاد فروش سهام توپولوف به ایران را مطرح می‌کنند. آیا ایران شریک یک کمپانی هواپیما‌سازی تحریم شده خواهد شد؟

اعتماد به نفس به روش روسی
دیمیتری مدودف رئیس‌جمهور روسیه یکی از نخستین کسانی بود که سانحه هوایی توپولوف 154 در مسیر تهران - ایروان را خطاب به محمود احمدی‌نژاد تسلیت گفت: او در پیام خود گفت: «این حادثه، روسیه را در اندوه فرو برد.» هرچند بعید است که دولت و کمپانی‌های تجاری روسیه به خاطر فروش چنین هواپیمایی، به اندوه فروبرود چراکه به گزارش خبرگزاری ریانووستی، این هواپیما یک ماه قبل در شهر مینر النیه ودی روسیه، سرویس فنی را گذرانده بود و اجازه پرواز تا پایان سال 2010 را گرفته بود. به گفته دیمیتری آدباشیان رئیس انجمن هواپیمایی ملی ارمنستان، هواپیما‌های توپولوف 154 بسیار مطمئن هستند. شاید به اتکای چنین صحبت‌هایی است که ایران ایر سفارش ساخت ده‌ها فروند توپولوف را به شرکت روسی‌ داده است.