مدل هاي تجارت الکترونيک، سعيد احمدي بهنام، آي تي ايران

استفاده از مدلهاي تجارت الکترونيک, مي تواند مزاياي متفاوتي را براي شرکتها به ارمغان بياورد. بهره برداري از اين مزايا در صورتي امکان پذير است که شرکتها به شناخت اين مزايا پرداخته و در کنار آن به محدوديت هاي EC در محيط تجاري خود توجه کنند. سپس به منظور دستيابي به موارد مورد نياز به تصميم گيري بپردازند.

• قابليتهاي EC در مقابله با فشارهاي محيطي
در ارتباط بين فشارها و واكنشهاي تجاري هم اكنون IT وEC به طور عام وEC به طور خاص نقش عمده اي را در پشتيباني واكنشهاي مناسب شركتها, در برابر فشارهاي محيطهاي تجاري, بر عهده دارند.EC به طور خاص قابليت پياده سازي مدلهاي نوين تجارت را دارد. چنين مدلهايي, امكان پياده سازي واكنشها وفعاليتهاي شركتها را در راستاي رسيدن به موفقيت تجاري در محيطهاي تجاري فراهم مي كنند. نقشي كه مدلهاي مطرح تجارت الكترونيك در ارتباط بين واكنش شركتها و فشار محيطهاي تجاري ايفا مي كنند, بسيار گسترده است و به مدلهاي مورد استفاده بستگي دارد. در اين جا به تعدادي از مهمترين آنها اشاره مي گردد.

• كاهش زمان چرخه توليد وزمان بازاريابي: كاهش زمان فرايندهاي تجاري و چرخه توليد, اهميت فوق العاده اي در افزايش كارايي و قدرت رقابت شركت دارد. [Wetherbe 1996] . به همين ترتيب زمان لازم براي تبديل يك ايده نشات گرفته از نيازهاي بازار, به محصول نهايي نيز کاهش مي يابد که خود در افزايش قدرت رقابت شركت بسيار موثر است. به طور مشابه كاهش ساير منابع مورد نياز براي طي چرخه توليد نيز مي تواند به نحو موثري, قدرت رقابت شركت را تقويت نمايد.
به طور كلي مي توان گفت كه شركتهايي كه بتوانند محصولات وخدمات با كيفيت بالاتر و با هزينه پايين تر توليد كنند, در يك بازار رقابتي سود بيشتري خواهند برد. استفاده از مدلهاي تجارت الكترونيك به شركتها كمك مي كند تا با اتوماتيك كردن هرچه بيشتر فرايندهاي تجاري, هزينه پايين تري را صرف توليد محصولاتي با كيفيت بالاتر نمايند. ( منظور از هزينه عبارت است از هر گونه صرف منبع [Ramazani 2001] )

• تقويت كارمندان وكار گروهي: تفويض حجم عمده اي از اختيارات تصميم گيري به كارمندان سطوح پايين تر, استراتژيي است كه هم اكنون توسط شركتهاي مختلفي به عنوان بخشي از مديريت ارتباط با مشتري(CRM) پيگيري مي شود.
از سوي ديگر تفويض اختيارات به تيم هاي كاري در راستاي استراتژي تيم هاي خود راهبر, مورد توجه است [Lipnach & stamps 1997] . در اين رويكرد ،مديريت اختيارات زيادي را به تيمهايي تفويض مي كند كه به اجراي فعاليتها با سرعت بالاتر وكيفيت بهتر مي پردازد. مدلهاي تجارت الكترونيك به شركتها كمك مي كنند تا از يك سو به تمركز زدايي و اجراي فرايندهاي توزيع شده بپردازند و از سوي ديگر اين مدلها امکان كنترل متمركز اين فرايندهاي توزيع شده توليد را نيز مورد پشتيباني قرار مي دهند. هردو راستاي مطرح شده باعث كاهش هزينه هاي توليد مي شوند.

• بهبود زنجيره توليد: استفاده از مدلهاي تجارت الكترونيكي مي تواند در بهبود عملكرد و افزايش کارآيي زنجيره توليد موثر باشد. اين مزايا از طريق كاهش وقفه ها ، هزينه هاي انبار داري و رفع ساير ناكارايي هاي چرخه, ايجاد مي گردند. در اين زمينه مطالب مفصل تري در بخشهاي بعدي ارايه مي گردد.

• سفارشي سازي انبوه: در مدل توليد انبوه شركت به توليد حجم بالايي از محصولات مشابه مي پردازد. در حالي كه در مدل سفارشي سازي انبوه, شركت به توليد حجم بالايي از محصولات سفارشي بر اساس نيازهاي مشتريان مي پردازد [Pine & Gilmore 1997]. امروزه مشتريان تقاضاي زيادي براي محصولات سفارشي دارند كه بتوانند نيازهايشان را به صورت كاملتري پوشش دهد. مساله اي كه در اين جا رخ مي نمايد، جلوگيري از كاهش كارايي توليد و افزايش هزينه ها، در حين تغيير مدل توليد انبوه به مدل سفارشي سازي انبوه است . مدلهاي تجارت الكترونيك ابزارهاي مناسبي براي سفارشي سازي انبوه ارايه مي کنند که در اين زمينه ياري مي رساند.
توجه به اين نكته حائز اهميت است كه ورود به حيطه EC و استفاده از مدلهاي تجارت الكترونيكي، هنگامي مي تواند مفيد واقع شود كه ساختار شركت و مولفه هاي موجود در آن با ايجاد تغييرات لازم ، در جهت پياده سازي و استفاده صحيح از اين مدلها گام بردارند. استفاده از مدلهاي نامناسب تجارت الكترونيكي براي يك شركت, فراهم نكردن بستر لازم وانجام نشدن تغييرات ضروري براي پياده سازي واجراي مدلهاي مناسب, مانع از موفقيت آنها خواهد شد[Saeed Ahmadi Behnam 2002].

اهميت توجه به نقاط قوت و محدوديتهاي مدلهاي تجارت الکترونيک جهت اتخاذ تصميم گيري مناسب براي شرکتها, لزوم توجه به اين موارد را روشن مي نمايد. اين بخش به دنبال ايجاد يك شناخت از مزايا و محدوديت هاي تجارت الكترونيك خواهد بود.

• مزاياي تجارت الكترونيك
تعداد كمي از نوآوريهاي بشر در طول تاريخ, پتانسيل ارايه مزايايي به اندازه تجارت الكترونيك را داشته اند. قابليتهاي جهاني اين مدلها, فرصت هايي را براي ميليونها انسان ايجاد كرده است.
ويژگي تعاملي و طيف گسترده قابليتهاي استفاده از آن از يك سو و گسترش سريع زير ساختارهاي مورد نياز آن بخصوص وب، مزاياي بالقوه بسياري را براي شركتها ، اشخاص وجامعه ايجاد كرده است[Clinton & Gore 1997].

I. مزاياي EC براي شركتها
 EC قابليت گسترش بازارهاي هدف شركتها را به بازارهاي ملي و بين المللي دارد واين فرايند را با حداقل هزينه به انجام مي رساند. همين مساله در مورد دستيابي به منابع نيز صادق است. به عنوان نمونه شركت بويينگ صرفه جويي20درصدي در هزينه توليد يكسري از قطعات مورد نياز را گزارش كرده است. اين صرفه جويي در اثر استفاده از اينترنت براي انجام مناقصات قطعات ايجاد شده است[Turban 2002].
 تجارت الكترونيك هزينه توليد، فراوري، توزيع، نگهداري وبازيافت اطلاعات را نسبت به سيستم هاي كاغذي كاهش ميدهد.
 ناكارايي هاي زنجيره توليد از قبيل حجم بالاي انبارها وتاخيرهاي تحويل مي تواند با استفاده از مدلهاي EC به حداقل برسد. به عنوان مثال طبق بررسيهاي انجام شده در صورتي كه توليد اتومبيل در آمريكا به طور كامل بر اساس سفارشها صورت بگيرد, دهها ميليارد دلار در هزينه صرف شده جهت انبار در چرخه توليد, صرفه جويي مي شود. سرعت و دقت در مدلهاي EC ابزار مناسبي براي رضايت مشتري در هنگام استفاده از متدولوژي توليد pull ارائه مي نمايد. متدولوژي pull,امکان سفارشي سازي را با هزينه اي مناسب را جهت استفاده از مزاياي رقابتي فراهم مي كند [Turban 2002].
 تجارت الكترونيكي براي بسياري از مدلهاي جديد كه در پي کسب مزاياي استراتژيك يا سودهاي بالاتر هستند؛ مناسب است. به عنوان مثال مدل انجام خريدهاي گروهي در تركيب با مدل مناقصه, يك مدل جديد است كه مي توان آنرا با استفاده از EC پياده سازي كرد.
 ابزارهاي تجارت الكترونيك براي پياده سازي بسياري از مدلها كه به علت خاص و ويژه بودن، امكان پياده سازي آنها در دنياي فيزيكي وجود ندارد؛ بسيار مناسب هستند. به عنوان مثال فروشگاه اسباب بازي سگ در دنياي فيزيكي به علت كمبود مشتري نمي تواند چندان موفق باشد در حالي كه مي تواند در اينترنت و با استفاده از مدلهاي تجارت الکترونيک موفق باشد.
 تجارت الكترونيك زمان بين شروع سرمايه گذاري تا توليد محصول و ارائه خدمات را كاهش مي دهد.
 تجارت الكترونيك, مهندسي معكوس فرايندهاي تجاري را پشتيباني مي كند. در ضمن با تغيير فرايندها، كارايي فروشندگان، كارگران و مديريت شركتها, ارتقاء پيدا مي كند.
 مدلهاي تجارت الكترونيك هزينه هاي ارتباطات را كاهش مي دهد.
 مدلهاي تجارت الكترونيك كارايي امور اجرايي شركتها را افزايش مي دهد و مي تواند هزينه امور اداري تا 80% ، قيمت هاي خريد را بين 5% تا 15% و زمان اجراي چرخه توليد را تا 50% كاهش دهد[Turban 2002].
 تجارت الكترونيك اين امكان را به شركتها مي دهد كه ارتباط نزديك تري با مشتريهاي خود داشته باشند. به اين ترتيب امكان ايجاد و مديريت يک ارتباط بهتر با مشتري, در اختيار شركت قرار مي گيرد. در نتيجه وفاداري مشتري به شرکت افزايش مي يابد.

II. مزاياي EC براي مصرف كنندگان 
اين امكان به مصرف كنندگان داده مي شود كه مستقل از اينكه در كجا زندگي مي كنند, بتوانند از هر مكاني و در هر زماني خريد كنند يا عمليات مالي انجام دهند.
 تجارت الكترونيك قدرت انتخاب مصرف كنندگان را افزايش مي دهد.
 مصرف كنندگان امكان دريافت خدمات ،سرويسها ومحصولهاي ارزانتري را دارند. دليل اين مساله دسترسي گسترده به محصولات وامكان مقايسه سريع بين آنها است. مدلهاي تجارت الکترونيک با ايجاد يک بستر مناسب و ابزارهاي مربوطه, اين امکان را براي مصرف کنندگان فراهم مي نمايند.
 در مورد محصولات ديجيتالي، تحويل محصولات بسيار سريع مي شود و در مورد ساير محصولات نيز با افزايش كارايي سيستم تحويل شركتها, سرعت تحويل محصول افزايش مي يابد.
 سرعت دسترسي به اطلاعات مربوط به محصولات مورد نياز بسيار كوتاه مي شود.
 امكان شركت در حراجهاي مجازي داده مي شود و افراد مي توانند اجناس مورد نظر خود را به سرعت بفروشند و يا محصولات مورد نياز خود را خريداري نمايند.
 اين امكان ايجاد مي گردد تا مصرف كنندگان به صورت موثري با ساير مصرف كنندگان در جامعه الكترونيكي به تعامل و تبادل نظر و تجربه بپردازند.
 تجارت الكترونيك باعث افزايش رقابت بين عرضه كنندگان مي گردد. اولين نتيجه اين رقابت كاهش قيمت محصولات وخدمات براي مصرف كنندگان است.

III. مزاياي EC براي جامعه: 
افراد زيادي مي توانند از راه دور به انجام كارها و وظايفشان بپردازند و از جابجايي بيهوده بپرهيزند. اين مساله علاوه بر ايجاد آرامش فکري, باعث استحكام بيشتر خانواده ها نيز مي گردد.
 عدم نياز به حضور فيزيكي مصرف كنندگان براي انجام خريد يا دريافت خدمات باعث کاهش حجم ترافيك، آلودگي هوا و... مي گردد.
 مردم ساكن در مكانها و كشورهاي كمتر توسعه يافته، به خدمات و محصولاتي دسترسي پيدا مي كنند كه در حالت عادي محروم بودند. به عنوان نمونه, امكان دسترسي به آموزش و مدارك دانشگاهي معتبر نيز ايجاد مي گردد.
 خدمات عمومي با كيفيت بالاتر و سرعت بيشتري در اختيار همه اقشار جامعه قرار مي گيرد.

• محدويت هاي EC I.
محدوديتهاي فني:
 امنيت سيستم ها، قابليت اعتماد، استانداردها و پروتكل هاي ارتباطي هنوز در حال تكامل هستند.
 در بسياري مناطق پهناي باند مخابرات مناسب نيست.
 ابزارهاي نرم افزاري مورد استفاده در پياده سازي مدلهاي تجارت الكترونيك, در حال توسعه بوده و به سرعت تغيير مي كنند.
 ايجاد ارتباط بين نرم افزارهاي تجارت الكترونيكي و اينترنتي, با بعضي از نرم افزارها و بانكهاي اطلاعاتي موجود دشوار است.
 کاربران مدلهاي تجارت الکترونيک ناچارند به تهيه يكسري بسترها از جمله وب سرورها و سرورهاي شبكه بپردازند.
 سازگاري بين نرم افزارهاي EC با سخت افزارها و سيستم عامل ها كامل نيست.

II. محدوديت هاي غير فني
 هزينه توسعه مدلهاي تجارت الكترونيكي بالاست و پياده سازي آن براي افراد و شركتهاي كوچك دشوار است. همچنين اشتباهات در پياده سازي به علت نو بودن مدلهاي تجارت الكترونيك محتمل هستند. چنين مسايلي باعث ايجاد تاخير در استفاده از مدلهاي تجارت الكترونيك مي گردند.
از طرف ديگر بسياري از مزاياي تغيير مدلهاي سنتي تجاري افراد وشركتها به مدلهاي تجارت الكترونيك, غير مستقيم و نامحسوس است. به عنوان نمونه, بهبود ارتباط با مشتري، رضايت مشتري و كاهش فعاليتهاي اداراي, از جمله چنين مزايايي هستند. به همين علت برآورد کمّي مزايا به سختي صورت مي گيرد؛ لذا تصميم گيري براي بسياري از مديران دشوار مي گردد.
 يكي از مشكلاتي كه در راه گسترش تجارت الكترونيك وجود دارد خصوصاً براي مدلهايي مانند دسته B2C, شيوع اين باور عمومي است كه رعايت حريم خصوصي و مسايل امنيتي, دچار نقاط ضعف هاي عمده اي هستند. در حالي كه واقعيت اين است كه ضعفها و مشكلات موجود در راه رعايت حريم خصوصي و مسايل امنيتي بسيار كمتر از اين باور است. تغيير اين باور يكي از عمده ترين مسائلي است كه مدلهاي تجارت الكترونيك به آن نياز دارد.
 پذيرش و اعتماد به مولفه هاي تجارت الكترونيكي كه غير قابل لمس هستند براي بسياري از مردم دشوار است. آنها به خريد از يك فروشنده مجازي بدون ديدن تصوير او، بدون دريافت اسناد كاغذي ويا حتي به پولهاي الكترونيكي؛ به آساني اعتماد نمي كنند. اين مساله در كشور ما كه مردم آشنايي زيادي با كارتهاي اعتباري ندارند، به مراتب شديدتر است. چه بسا بي ثباتي هاي اقتصادي در تشديد اين بي اعتمادي كمك زيادي مي نمايند.
 در بسياري از موارد مشتريان علاقه دارند كه محصول مورد نظر را لمس كنند تا به يك سري از ويژگيهاي آن پي ببرند.
 مسايل قانوني در مورد تجارت الكترونيك با نارسايي هايي روبرو هستند. فقدان و تقصانهاي قانوني نياز به تصويب و تصحيح تعداد زيادي از قوانين را ايجاد نموده است.
 مدلهاي تجارت الكترونيك و بسترهاي آن با سرعت بسيار زياد در حال تغيير هستند. لذا تعداد زيادي از شركتها و افراد منتظر ثبات بيشتري هستند تا وارد اين حيطه شوند.
 سرويس هاي جنبي تجارت الكترونيك در جامعه محدود و ضعيف هستند. به عنوان نمونه اجراي قانون كپي رايت و مسائل مالياتي تجارت الكترونيك دچار مشكلاتي هستند. اين مشكل در كشورهايي نظير كشور ما كه در حال طي روند صنعتي شدن هستند؛ بيشتر بروز مي كند.
 به علت نوين بودن و ناآشنايي توليد كنندگان و مصرف كنندگان با مدلهاي تجارت الكترونيك, در بسياري از فيلدها حجم مبادلات بالقوه براي اجرا و استفاده از مدلهاي تجارت الكترونيك كمتر از حجم مناسب و لازم براي شروع به کار است.
 اين نگراني در ذهن تعدادي از انديشمندان وجود دارد كه تجارت الكترونيك با كاهش ارتباط فيزيكي بين افراد به ارتباطات انساني و بشري لطمه وارد مي كند.
 دسترسي به اينترنت هنوز براي بسياري از مردم خصوصاً در كشوري مانند ايران مشكل وگران است. اگر چه در ايران نيز دسترسي به اينترنت با يك روند شتابنده در حال ارزان و آسان شدن است؛با اين وجود تا يك دسترسي عمومي و كامل فاصله زيادي وجود دارد.

عليرغم محدويت هاي عنوان شده، تجارت الكترونيك با توجه به مزايايي که بيان شد؛ با روند شتابنده اي در حال گسترش است. در كنار اين حركت از يک سو مشكلات و محدوديت ها نيز رفته رفته در حال كاهش هستند و از سوي ديگر امکان استفاده از مزايا و نقاط قوت EC افزايش مي يابد.
توجه به محيطهاي تجاري و ارتباط مولفه هاي آن [Saeed Ahmadi Behnam 2002] بر بستر مدلهاي تجارت الكترونيك به علاوه آشنائي با مزايا و محدوديت هاي تجارت الكترونيك مي تواند به شرکتها در انتخاب راه حلهاي مناسب ياري برساند. امکان انجام واکنش هاي مناسب شرکتها در محيطهاي تجاري و بازارهاي رقابتي, توجه به اين مسايل و انتخاب چنين راه حلهايي را ضروري مي نمايد.

کارشناس ارشد مهندسي سيستم www.behnam.biz

[لينک مطلب اصلي]