فيلترينگ و حقوق بشر، محمود اروج‌زاده، روزنامه ايران

واقعيت اين است كه در فضاي اينترنت فارسي، عرصه در حال تنگ شدن است و گزينه‌هاي انتخاب نيز در حال محدودشدن. اين مسئله علاوه براين كه با ذات اينترنت و شبكه‌هاي اطلاع‌رساني تباين دارد، علي‌الاصول با تعهد كشورمان در اجلاس WSIS نيز ناسازگار است

تبليغات خبرنامه گويا	[email protected]

[email protected]

فيلتر شدن سايت‌هاي فارسي روبه افزايش است. اين را كاربران ايراني به صورت يك موج آرام ولي پيش رونده احساس مي‌كنند؛ اما فقدان هرگونه سازوكار و دستاويز قانوني براي پيگيري مسئله و استيفاي حقوق، باعث شده كه جنبه‌هاي حقوقي، قضايي و بين‌المللي اين امر مغفول بماند و روندي كه فيلترينگ پيش رو دارد، بدون مانع خاصي ادامه يابد. اما آيا اين مسئله مي‌تواند دليلي بر بي‌توجهي نسبت به واقعيات بارز داخلي يا جهاني باشد؟

1- فيلترينگ درجهان اصولاً با 2 انگيزه اخلاقي و سياسي مورد توجه قرار مي‌گيرد، ولي ساختار سنتي و مذهبي جامعه ما كه در موارد پيشين هم (همانند ويدئو و ماهواره) از خطرات اخلاقي عبور كرده، اكنون نيز نمي‌تواند چندان موضوع هشدار جدي خطرات اخلاقي اينترنت باشد. در چنين فضايي است كه شائبه سياسي بودن فيلترينگ پررنگ‌تر مي‌شود، به ويژه اين كه در عمل نيز مصاديق بيشتري از سايت‌هاي سياسي درمقايسه با موارد غيراخلاقي ديده مي‌شود. البته برخي موارد چنان ابهام‌برانگيز است كه نمي‌توان هيچ قضاوت دقيقي ارائه نمود، مثلاً سايتي مانند اوركات كه اساساً در هيچ يك از اين دو مقوله نمي‌گنجد، مدتي است كه در ليست فيلترينگ است و عجيب اين كه برخي مراجع مسئول فيلترينگ(به ويژه مخابرات) آن را تكذيب كرده‌اند، اما كاربران چيز ديگري مي‌بينند.

2- يك تحقيق دانشگاهي كه اخيراً در تحليل محتواي مطالب سايت‌هاي معروف خبري-سياسي فارسي زبان انجام شده، يافته‌هاي جالبي به همراه داشته است، از جمله اين كه بيش از 70 درصد مطالب اين سايت‌ها «خبر» است و بيش از 95 درصد اين سايت‌ها، با لحن رسمي روزنامه‌اي مطالب خود را ارائه مي‌دهند و زبان انتقادي، توهين‌آميز و طنز در كمتر از 5 درصد آنها ديده مي‌شود. استفاده از الفاظ زشت و ركيك هم در هيچكدام مشاهده نشده است (چكيده مقالات سومين سمينار بررسي مسائل مطبوعات ايران)

3- در اجلاس جهاني جامعه اطلاعاتي ژنو در سال 1382، ايران كم و بيش به اتهام سخت‌گيري در كنترل سايت‌هاي اينترنتي تحت فشار قرار داشت. در حاشيه همين اجلاس، مدير يكي از معروف‌ترين سايت‌هاي فارسي زبان، روياروي وزير ICT ايران خواستار رفع مسدوديت سايت خود در داخل كشور شد، وزير نيز كه پيش‌تر چندباري سايت موردنظر را تلويحاً تأييد كرده بود، و خود را خواننده آن مي‌دانست، با تصريح بر وجود راه‌هاي شفاف براي پيگيري و پاسخگويي در مورد سايت‌هاي فيلتر شده، وعده پيگيري داد. اتفاقاً زمان زيادي نگذشت كه اين سايت آزاد شد ولي اكنون چندي است كه بازهم در تور فيلترينگ گرفتار است.

4- به هرحال واقعيت اين است كه در فضاي اينترنت فارسي، عرصه در حال تنگ شدن است و گزينه‌هاي انتخاب نيز در حال محدودشدن. اين مسئله علاوه براين كه با ذات اينترنت و شبكه‌هاي اطلاع‌رساني تباين دارد، علي‌الاصول با تعهد كشورمان در اجلاس WSIS نيز ناسازگار است. مطابق اين ميثاق جهاني، كشورها بايد براي گسترش و تعميق امكان دسترسي آزادانه عموم مردم به اطلاعات بكوشند. فهم غالب اين گردهمايي جهاني كه بعدها به ادبيات رايج در عرصه اطلاع‌رساني مبدل شد حاكي از آن است كه امكان دسترسي آسان و ارزان به اطلاعات، اكنون پاره اي از حقوق بشر است، و نمي‌توان در اجتماع و سياست، به هردليلي آن را ناچيز شمرد.

5- نظرات و مواضع اخير مقامات عاليرتبه قضايي كشورمان در باب عدم توقيف مطبوعات، چه پيامد چالش حقوق بشر شمرده شود و چه دنباله و ضرورت تحولات خارجي يا داخلي، هرچه هست طليعه‌اي است در نگاه دقيق‌تر و عميق‌تر به اين حق بشري. آيا مي‌توان اميدوار بود كه اين گشايش به حوزه مجازي نيز گسترش يابد و بدين ترتيب، حقوق بشر در عرصه سپهر سايبر نيز به رسميت شناخته شود؟