نهضت آزادی ایران یک حزب سازگارگرا، امیر رزاقی

در یکصد سال اخیر، ایران از یکطرف در ارتباط با غرب و مدرنیته و پیامدهای آن قرار گرفته و از طرف دیگر حضور دین در تمامی لایه های اجتماعی از نمودهای بسیاری برخوردار بوده است . از اینرو این موضوع سبب گردیده تا میدان سنت ومدرنیته همواره محل بحث و مناقشه احزاب و گروه های سیاسی و اجتماعی شکل گرفته در این سرزمین باشد.

احزاب و گروه های سیاسی و اجتماعی ایرانی در جامعه ای تولد یافته اند که از یکسو دین در آن از اهمیت بالایی برخوردار بوده واز سوی دیگر بر اساس مراودات بین المللی با دنیای متجدد و اندیشه وآراء غربی آشنا بوده است ، لذا حزب و گروه های سیاسی و اجتماعی که دارای اندیشه نوسازی و اصلاح بوده ودر جهت آن گام بر می داشته ، نمی توانسته به راحتی و به سادگی از کنار دین گذر کند. کمتر حزب سیاسی و تئوریسینها و متفکرین آن را میتوان یافت که به گونه ای مستقیم و یا غیرمستقیم به موضوع بحث برانگیز و حساس دین و کارکردهای آن نپرداخته باشد.

با بررسی مکتوبات ودست نوشتهای آنان مبحث دین و مبحث توسعه و نوسازی را بعنوان یکی از محور های مهم مباحث آنان می توان دید..

به زعم نگارنده اگر بخواهیم احزاب و گروهای سیاسی و اجتماعی ایرانی را از منظر توجه آنان به موضوع دین و موضوع توسعه و نوسازی و رابطه آنان با هم مورد بررسی قرار دهیم میتوان احزاب و گروه ها را در سه (3) طیف کلی طبقه بندی نمود ..

طیف اول احزابی و گروه های را میتوان قرارداد که دین را نفی نموده ودین و نهادهای دینی را علت عدم توسعه و نوسازی ایران می دانند، و آن راپرده ای می دانند که جلوی آگاهی و بصیرت مردم را می گیرد . این احزاب خواهان رهایی انسان از کنترل دین و نهادهای دینی می باشند. این احزاب علم نقاد و علم تجربی را منشاء اندیشه های سیاسی و اجتماعی دانسته و خواهان حذف (ارزشهای ) مذهبی برای ظهور ارزشهای مدرن در جوامع هستند .

طیف دوم احزابی و گروه های هستند که کاملا در جبهه مقابل طیف اول قرار دارند و آن احزابی هستند که پا از سنت و تفکرات سنتی فراتر نمی گذارند و همواره مظاهر و تمدن غرب را یکسره مردود و مشکوک می دانند و از لحاظ نظری و علمی مبانی و پیامدهای مدرنیته را نفی می کنند. اینان احکام ، رسوم و شریعت دینی را به عنوان یک حقیقت مطلق ، ثابت ، ابدی و فراگیر می دانند و اصلاح را در آن نمی پذیرند .از نظر آنان دین می تواند داور و ملاک در هر زمینه و عنصر بنیادین جامعه می باشد .

این احزاب و گروه ها بر این عقیده هستند که هر چیزی که کمتر از نقد جامع تجدد و سکولاریسم که اسلام را از هر جهت تهدید کند، یک خطای بزرگ محسوب می شود.

از نگاه آنان عقل، خادم دین و ابزاری برای خرد ذاتی نهفته در دین است و شایستگی اصلاح را ندارد و عقل همواره ناقص و محدود می باشد. ازدیدگاه این احزاب و گروه ها نهاد حکومت باید سرشتی دینی داشته و روحانیت شایستگی تفسیر را دارند.

طیف سوم احزاب و گروه های سیاسی و اجتماعی هستند که در عین میراث داری فرهنگ سنتی خواهان تحول اجتماعی و مدرنیته نیز می باشند . آنان نه کاملا غربی شدن را چاره توسعه و نوسازی ایران می دانند و نه بازگشت به صدر اسلام را . این احزاب و گروه های سیاسی و اجتماعی عمدتا حیات دو زیستی دارند، اینان از یک سو دینی و دارای نگرانیهای مذهبی هستند و از سوی دیگر آشنا با مفاهیم و انگاره های تازه عقلی و عرفی غرب وپذیرای برخی از آن مفاهیم و انگاره ها .

این احزاب و گروه ها، اسلام و شریعت را به گونه ای تفسیر می کنند که با عقل و دانش و تجارب بشر امروزی تقارن و تقارب پیدا کنند و هم سخن و همراه شوند.

اینان هم نقد بر دین و مذهب دارند و هم نقد بر برخی از مفاهیم و انگاره های غربی.

این طیف خواستار سازگاری میان دین و عقل و دانش تجربی بشر هستند. دررویکرد آنان انسان محوریت دارد.

متفکرین و روشنفکران این طیف در حوزه روشنفکران دیندار گام بر می دارند و معتقدند که روحانیت اگر می خواهد در این راه گام بردارد باید به نوسازی فکریش پرداخته و بجای کسوت روحانیت ، کسوت عا لم دینی را بر تن کند.

حال با این طبقه بندی کلی ، احزاب و گروه های سیاسی و اجتماعی ایران که در شرح آن در بالا رفت میتوان نهضت آزادی ایران را با توجه به بیانیه ها این حزب و مکتوبات و دست نوشته های اعضاء آن بویژه بنیانگذاران حزب چون مهندس بازرگان- طالقانی و.... این حزب را در دسته سوم قرار داد . نهضت آزادی ایران اساس تشکیلش مذهب و تعلقات مذهبی بنیانگذاران آن بوده است . آنان تحصیل کرده غرب و یا آشنا با مفاهیم غربی و مدرن بوده اند و پبشرفتها ی غرب را باور داشتند . بدین معنی که آنان از یک سو پا در سنت داشته و از سوی دیگر پذیرای بیساری از انگاره های غربی بوده اند .آنان همواره در پی آن بوده اند که سازگاری بین مذهب و دستاوردهای مدرن غربی ایجاد نمایند و در اندیشه ترمیم و اصلاح تفکرات و اندیشه های دینی بوده اند . بنیانگذران این حزب حضور خود را در سیاست نه به دلیل کسب قدرت سیاسی بلکه به جهت تکلیف و حجتی که خداوند بر انسانها گذارده که نسبت به جامعه خود متعهد باشند می دانند . آنان همواره سعی بر آن داشتند تا برای تفکرات ملی و تفکرات چپ محملی دینی بیایند. این حزب سیاسی علاوه بر آنکه خود را یک حزب مذهبی می دانند خود را یک حزب ناسیو نالیست و ملی هم می داند و ارزشهای اصیل ایرانی را باور داشته و به گذشتگان و تاریخ سرزمین ایران افتخار می نمایند و مخالف هرگونه استعمار و استثمار و استحمار ایران و ایرانی می باشند.

نهضت آزادی ایران در طی حیات خود تا به امروز همواره به تولید و باز تولید باورها و اندیشه خود پرداخته و در برخی از اندیشه های مذهبی اکنون به زعم نگارنده از رویکرد حداکثری به رویکرد حداقلی رسیده است .

نهضت آزادی ایران همواره به عنوان یک حزب سیاسی فارغ از نگاه ارزشی به تصمیمات سیاسی گرفته شده ، در عرصه سیاست حضور داشته و علاوه برآن به عنوان یک جریان فکری و اندیشه ورز مطرح ودر فرایند فکری اندیشه ورزان ایرانی و اجتماع ایرانی تاثیر گذار بوده است.

اکنون 50 سال از تاسیس این حزب سیاسی میگذارد ودر این مدت با محدودیتهای بسیاری مواجه بوده است و گاه در برخی از برهه های زمانی مجبور به توقف فعالیت سیاسی بوده است اما هرگز به عنوان یک جریان فکری توقف نداشته و اعضاء آن در عرصه دینداران روشنفکر به اندیشه ورزی پرداخته اند .

در این عصر نسل جوان نهضت آزادی ایران چون بنیانگدران حزب با ایمان به آیه شریفه : الذ ین یبلغون رسالات الله و یخشونه ولا یخشون احدا الله و کفی بالله حسیبا . و باور به اصول اولیه ایرانی بودن ، مسلمان بودن و مصدقی بودن در عرصه سیاسی و اجتماعی ایران فعالیت داشته ودرنهضت آزادی خواهی ملت ایران حضور دارند .

a_razzaghi@hotmail.com