رفاقت و رقابت‌های لاریجانی با سه رئیس جمهور

در میان فرزندان آیت الله میرزا هاشم آملی لاریجانی، علی؛ پیوندی عمیق تر با سیاست دارد، آنقدر عمیق که او را بیشتر از محمد جواد، نماینده مجلس در ادوار دوم، چهارم و پنجم، معاون وزارت امور خارجه در دهه 60 و بسیار بیشتر از صادق، رئیس فعلی قوه قضائیه، به سیاست ورزی می شناسند.

مجله مهر: پیوندی چنین با سیاست، در سن 20 سالگی، با وصلت علی لاریجانی و فریده مطهری دختر 15 ساله آیت الله شهید مرتضی مطهری، شکل می گیرد. شاید همین وصلت و استفاده از محضر استاد مطهری بود که این دانش آموخته ممتاز رشته ریاضیات و علوم کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف را به سمت فلسفه غرب رهنمون کرد و دکترایش را در این رشته گرفت و کتابی هم در باب روش ریاضی در فلسفه کانت نوشت.

در همان روزهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی بنا به حساسیتی که بر سازمان صدا و سیما وجود داشت با رایزنی های شهید مطهری که در آن روزها عضو شورای انقلاب اسلامی بود، وارد سازمان شد تا نطفه یکی از پرافت و خیزترین دوران مدیریتی علی لاریجانی از همانجا گذاشته شود.

آنچنان که سایت شخصی علی لاریجانی نوشته است او در آن ایام در جهت تحرکات ضدانقلابی به روشنگری می پرداخت؛ همان تجربه و همان سابقه اولیه در صدا و سیما بعدها به کمکش آمد تا او را که در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 مدیر این سازمان بود به صرافت بیاندازد تا با پخش برنامه هایی که حرف و حدیث درباره آن ها هم کم نبود به روشنگری درباره جریان حامی دولت وقت بپردازد.

ریاست همزمان علی و صادق بر دو قوه، اولین نمونه از همکاری های موازی برادران لاریجانی در پست های کلیدی نظام نیست؛ چه آنکه در روزهایی که علی در بحبوحه جنگ تحمیلی در مقام معاونت سپاه، با محسن رضایی همکاری می کرد، برادرش محمد جواد در مقام معاون وزیر امور خارجه با علی اکبر ولایتی کار می کرد و همو او بود که از سوی دستگاه دیپلماسی وقت مذاکرات مربوط به قطعنامه 598 و قطعنامه پایانی جنگ را هدایت می کرد.

وزارتخانه ای که هاشمی، لاریجانی و خاتمی را به هم رساند

جانشینی ده ساله علی لاریجانی در ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و در روزهایی که محسن رضایی دبیر فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام فرماندهی کل سپاه پاسداران را عهده داشت، تنها نمونه از مدیریت های یک دهه ای لاریجانی نیست. او از سال 73 تا 83 بعد از مدیریت محمد هاشمی، برادر اکبر هاشمی رفسنجانی بر صدا و سیما؛ ریاست سازمان صدا و سیما را برعهده گرفت؛ اما پیش از آن، در اولین سال های دهه 70 و در دولت سازندگی، اکبر هاشمی رفسنجانی او را به جای سید محمد خاتمی که از پست وزارت ارشاد استعفا داده بود به وزارت معرفی کرد.

لاریجانی که از بدنه سپاه به وزارت ارشاد آمده بود، آن روزها تجربه امروز خود را نداشت و در مقطعی که تهاجم فرهنگی در ادبیات سیاسی کشور مصطلح شده بود، سایه روشنی محو از خود در عرصه فرهنگ به جا گذاشت تا آنکه سال 73 به صداو سیما رفت که مدیریت فرهنگی خود را در آنجا به بوته آزمایش بگذارد اما رویکرد مدیریتی او در این سازمان هم بیشتر به سیاست تنه می زد تا فرهنگ.

علی لاریجانی ابتدای آن سال ها را که مصادف با سال‌های ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی بود به گسترش عرض و طول سازمان صدا وسیما و تاسیس شبکه های جدید پرداخت، اما همو که وزیر ارشاد دولت هاشمی بود در آخرین سال های دولت کارگزاران، با پخش برنامه ای به نام هویت، موجبات اعتراض رئیس جمهور وقت را هم فراهم کرد.

این برنامه شامل اعترافات برخی نویسندگان و زندانیان بود که در چندین قسمت از سیمای تحت نظارت لاریجانی پخش شد؛ هاشمی رفسنجانی در آن زمان گفته بود که برنامه هویت را از تلویزیون دیده و بدون رضایت و اطلاع او این برنامه درست شده است اما علی لاریجانی در دفاع از انتقاداتی که از این برنامه می شد گفته بود که بحثی که ما در این مجموعه مطرح کردیم بر اساس توهین و تهدید نیست،در مورد اینکه می‌گویند چرا به این افراد مجال صحبت داده نمی‌شود باید گفت مگر اینها تاکنون مجال صحبت نداشتند.....یعنی این حضرات فکر می‌کنند ما اطلاع نداریم که از کدام سفارتخانه پول می‌گیرند که مطلب بنویسند.

کنفرانس برلین و کارخانه توربین سازی

علی لاریجانی که اولین تقابلش با سید محمد خاتمی در وزارتخانه ارشاد دولت هاشمی صورت گرفته بود، در انتخابات سال 76، همچون برادرش محمد جواد در جرگه حامیان علی اکبر ناطق نوری قرار گرفت و با پیروزی سید محمد خاتمی در آن انتخابات، حلقه را در سازمان صدا و سیما برای جریان اصلاحات تنگ کرد. پخش برنامه ای 30 دقیقه ای از اتفاقات کنفرانس پرحاشیه برلین در دو شب متوالی از سیمای جمهوری اسلامی، یکی از بحران های دوران ریاست جمهوری خاتمی را رقم زد و به محاکمه شرکت کنندگان در آن کنفرانس منجر شد.

رویکردی چنین به دولت اصلاحات چنان بود که عبدالله رمضان زاده سخنگوی دولت خاتمی بعدها به زبان طنز و گلایه گفت: روزی آقای دکتر احمدی‌نژاد که شهردار تهران بودند پل عابر پیاده برقی میدان هفت تیر را افتتاح کردند که با حدود 40 میلیون تومان در یک مدت زمان طولانی این پروژه انجام شده بود که البته همین هم نیازمند انجام تحقیق و تفحص است و همان روز آقای دکتر عارف کارخانه توربین سازی نیروگاه‌های ما را در کرج با هزینه‌ای بالغ بر 200 میلیارد تومان افتتاح کردند و ایران به جمع 10 کشور صاحب این فناوری دست یافت ولی صدا و سیما از پل عابر پیاده 40 میلیون تومانی شهردار احمدی نژاد 15 دقیقه در 5 بخش خبری برنامه پخش کرد و پروژه 200 میلیارد تومانی را که معاون اول رئیس جمهوری افتتاح کرد در 45 ثانیه و در 4 بخش خبری پوشش داد.

البته که دولت وقت هم به تلافی برآمد. رویکردی چنین باعث شد تا مجلس ششم که مجلس اصلاحات بود طرح تحقیق و تفحص از صدا و سیما را کلید بزند آمار در بیاورد که سازمان صدا و سیما 16000 سکه بهار آزادی از بانک مرکزی گرفته و تنها در 5 حساب بانکی اش تخلف 525 میلیارد تومانی دیده شده است.

این گزارش در صحن علنی قرائت شد و لاریجانی در واکنش؛ گزارش مجلس را «کشکی» خواند و بر آتش نمایندگان دمید تا 172 نماینده اصلاح طلب مجلس ششم نامه امضا کنند و خواستار رسیدگی به تحقیق و تفحص از صدا و سیما شوند.

لاریجانی با پایان دوران مدیریت ده ساله اش در صدا و سیما، وارد عرصه انتخابات ریاست جمهوری سال 84 شد اما تنها با کسب نزدیک به 6 درصد کل آرا، در جمع هفت نامزد انتخابات فقط توانست در رتبه ششم و بالاتر از محسن مهرعلیزاده بایستد.

رابطه آب نبات و در غلطان

انتخابات که تمام شد و محمود احمدی نژاد در رقابت دور دوم با اکبر هاشمی رفسنجانی پیروز شد؛ رقابت علی لاریجانی با احمدی نژاد هم به رفاقت تبدیل شد، او به جای حسن روحانی مذاکره کننده هسته ای کشور شد. با حکمی که محمود احمدی نژاد برایش زد. لاریجانی که از قبل هم نسبت به برخی سیاست های هسته ای دولت اصلاحات انتقاد داشت وقتی افسار مذاکرات هسته ای را در دست گرفت آن جمله معروف را پس از معاهده پاریس بر زبان آورد که در غلطان داده ایم و آب نبات گرفته ایم!

در آن سال ها لاریجانی سعی کرد تصویر یک دیپلمات میانه رو را از خود ارائه کند و همواره به رسانه ها اعلام می کرد که اقداماتش «تصمیم نظام» است. طرح موسوم به مدالیته از پیشنهادهای او در ایام مدیریتش بر مذاکرات هسته ای بود که بر اساس آن توافق شد آژانس تمامی ابهاماتش را مطرح و ایران برای رفع آن ابهام ها قدم به قدم اقدام کند و موضوع فیصله یابد. این طرح منجر به سه گزارش از البرادعی مدیر کل وقت آژانس بین المللی انرژی اتمی شد، گزارش هایی که از تلاش ایران برای رفع ابهام ها حکایت می کرد؛ رفاقت بعد از رقابت لاریجانی و احمدی نژاد اما خیلی نپایید؛ شهریور سال 86 غلامحسین الهام که سخنگوی دولت احمدی نژاد بود تائید کرد علی لاریجانی استعفا داده و سکان مذاکرات هسته ای به دست سعید جلیلی سپرده شد. استعفایی که لاریجانی خود دلیل آن را اختلاف سلیقه مدیریتی با احمدی نژاد عنوان کرد و گفت که نمی‌خواهد در این باره حرفی بزند. همین شد که 2 سال بعد از شکست در انتخابات ریاست جمهوری لاریجانی سال 84 وارد انتخابات دیگری شد.

آن اختلاف سلیقه مدیریتی که لاریجانی صحبتش را کرده بود، در انتخابات ریاست جمهوری سال 88 و حوادث بعدش هم خودی نشان داد؛ اگرچه در این میان لاریجانی خود، نامزد آن انتخابات پر حاشیه نشده بود اما منتقدان او را متهم به سکوت در فتنه کردند. اتهامی که لاریجانی در برابرش به متهم کنندگانش اتهام زد که با فتنه تجارت سیاسی می کنند.

حمایت احمدی نژاد از ریاست لاریجانی

اما در انتخابات مجلس هشتم؛ هر چه که شعار «هوای تازه، دولت امید» لاریجانی در انتخابات 84 مورد اقبال اندک مردم قرار گرفته بود؛ در انتخابات مجلس شورای اسلامی، مردم قم به او اقبال نشان دادند و او را به عنوان نفر اول حوزه انتخابیه قم راهی بهارستان کردند.

بهارستان هشتم که افتتاح شد بحث انتخاب رئیس مجلس در میان اصولگراها داغ بود؛ در یک سو غلامعلی حداد عادل رئیس مجلس هفتم و سرلیست فهرست اصولگرایان در تهران بود و در سوی دیگر علی لاریجانی نماینده مردم قم و دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی و رئیس سابق سازمان صدا وسیما.

علی لاریجانی در یک انتخاب درون گروهی بین اصولگرایان، بر حداد عادل پیروز و رئیس مجلس هشتم شد.

بعدها حسین فدایی دبیر کل جمعیت ایثارگران گفت که انتخاب لاریجانی بر ریاست مجلس هشتم در سال اول، بر اساس توافقی بین او و احمدی نژاد و حامیان دولت در صحن علنی صورت گرفته بود.

همان حامیان دولت در سال های بعد در قالب فراکسیون اصولگرایان به صرافت افتادند تا ریاست را از لاریجانی بگیرند، اما لاریجانی که سال اول مجلس رای حامیان دولت را زده بود، در سال های بعد با طیف اصلاح طلبان مجلس هم به توافق نانوشته ای رسید و ریاست 4 ساله مجلس هشتم را از آن خود کرد. شاید بنا به آن توافق اولیه ای که بین لاریجانی و احمدی نژاد و توافق نانوشته بعدی که بین اصلاح طلبان مجلس و لاریجانی صورت گرفته بود، حداد عادل در سال های بعدی؛ اصرارهای حامیان دولت برای وارد شدن به گود رقابت ریاست مجلس را رد کرد.

لاریجانی در آذرماه اولین سال مجلس هشتم؛ همایشی را با نام همایش وحدت برگزار و روسای ادوار مختلف مجلس از هاشمی رفسنجانی گرفته تا مهدی کروبی، علی اکبر ناطق نوری را دعوت کرد تا در صحن علنی مجلس هشتم حضور یابند. حداد عادل هم به عنوان رئیس مجلس هفتم، در این جلسه حضور داشت. این اجلاس سال بعد بنا به اتفاقاتی که در انتخابات ریاست جمهوری سال 88 افتاد تکرار نشد، نه هاشمی رفسنجانی به آن اجلاس آمد نه محمود احمدی نژاد و نه مهدی کروبی و بقیه.

بحث های جنجالی مختلفی در دوران ریاست لاریجانی بر مجلس هشتم در رسانه ها مطرح شد. از وام های 100 میلیونی به نمایندگان گرفته تا ماجرای وقف اموال دانشگاه آزاد که به یکشنبه سیاه مجلس معروف شد و بالاخره مصوبه حقوق مادام العمر برای مسئولان از جمله رفتارهای جنجالی مجلس هشتم بود.

علی لاریجانی با سابقه ای که در عرصه سیاست خارجی داشت، دیپلماسی پارلمانی را در مجلس هشتم تقویت کرد. به بعد نظارتی مجلس قوت بخشید تا اتفاقاتی که در اواخر مجلس هفتم بین دولت و مجلس رخ می داد کمتر رخ دهد. اما نه که کمتر نشد بلکه در سال های پایانی مجلس هشتم این مناقشه بالا گرفت.

مناقشات دولت و مجلس هشتم

این گونه مناقشات را در تصویب قانون هدفمندی یارانه ها که پای احمدی نژاد را ناگهان به صحن کشاند؛ استیضاح حمید بهبهانی که احمدی نژاد به نشانه اعتراض به صحن نیامد، استیضاح برخی دیگر از وزیران دولت از جمله علی کردان که خود معاون اداری لاریجانی در دوران مدیریتش بر صدا وسیما بود؛ نحوه اجرای قانون ادغام وزارتخانه ها که یکی از مواد برنامه پنجم توسعه بود، اعلام مغایرت برخی مصوبات هیات دولت با قانون از سوی مجلس و اجرا نکردن برخی مصوبات مجلس از سوی دولت و مواردی از این قبیل می توان یافت تا جایی که احمدی نژاد این اواخر تصمیم گرفت هیات نظارت بر اجرای قانون اساسی را که خاتمی تشکیلش داده بود و خودش در سال 84 منحلش کرده بود دوباره احیایش کند، اگرچه که در این میان به مخالفت های شورای نگهبان هم با احیای هیات توجهی نکرد.

ریاست علی لاریجانی بر قوه قانونگذاری مقارن شد با ریاست برادرش صادق بر قوه قضائیه. از همین رو وقتی خبرنگاری از احمدی نژاد رئیس قوه اجرایی پرسید که در برابر اتهامات جدیدی که مجلس به دولت زده است چه کار خواهید کرد به طنز گفت که چگونه از یک رییس قوه به یک رییس قوه دیگر شکایت ببریم؟ ما را به دردسر نیندازید.

در روزهایی که اصولگرایان در انتخابات نهم مجلس، با لیست هایی متعدد وارد انتخابات شده بودند و آیت الله مهدوی کنی دبیر کل جامعه روحانیت مبارز گلایه کرده بود که خواستیم اصولگرایان را یکی کنیم شدند سیزده تا! علی لاریجانی باز به قم رفت، هر چند او در سازوکار 7+8 که برای وحدت اصولگرایان تدبیر شده بود نماینده ویژه خود را هم داشت.

لاریجانی این بار هم رای اول قم را آورد و حداد عادل رای اول تهران را تا به این ترتیب، رقابت زودهنگامی بر ریاست مجلس نهم آغاز شود. این رقابت با اعلام رسمی کاندیداتوری حداد برای ریاست مجلس از یک سو و تشکیل زودهنگام فراکسیون رهروان ولایت از سوی دیگر رسمیتی بیشتر یافت. این رقابت علی لاریجانی را به صرافت انداخت تا بار دیگر حمایت اصلاح طلبان مجلس نهم هم بر خود بخرد، همچنانکه در سه سال آخر مجلس هشتم از حمایتی چنین مطمئن شده بود.

چه آنکه در بیرون از مجلس هم برخی چهره های اصلاح طلب به حمایت از ریاست او در مجلس نهم برآمدند. از سوی دیگر نشست های دیگری نیز با رویکردی حمایتی از حداد عادل برگزار شد تا نشان دهد اصولگرایان در مجلس نهم برخلاف دوره قبل، برای ریاست مجلس هم به توافق درون گروهی نخواهند رسید همچنانکه در انتخابات این مجلس به وحدت نرسیدند.