روابط تهران و مسکو در سایه توافقی مبهم

راه دیگر - به تازگی و درپی تصمیمات اخیر غرب برای عملی شدن تحریم های تازه علیه روسیه، نگاه های اقتصادی دو کشور ایران و روس، به یکباره چنان مهربانتر از گذشته شد که روس ها از آنچه در گذشته نسبت به ایران و نقض یک طرفه تعهدات از سوی آنها، انجام داده بودند چیزی به خاطر نیاورده و با پاسخ های عجیب منکر آمار و ارقامی شوند که نشان دهنده خلف وعده های فراوان آنها در قبال ایران باشد.

اگر چه واکنش زنگنه به پاسخ “نوواک” وزیر انرژی روسیه که خلف وعده های کشورش را به خاطر نمی آورد، بسیار حساب شده و دیپلماتیک بود، اما باز هم طرف روسی با انکار آمارها در پاسخ به خبرنگاران و با نگاه مستقیم به دوربین های خبری نشان داد؛ که به شدت دچار فراموشی شده و هیچ خلف وعده و کارشکنی را درباره هزینه های پرداخت شده ایران در خصوص نیروگاه اتمی بوشهر و همچنین خرید تجهیزات نظامی و پشتیبانی آنها و همچنین تحویل سامانه اس ۳۰۰ و غیره به خاطر نمی آورد.

شاید هر کدام از این خلف وعده ها خسارات سنگینی را به کشور وارد کرده و کار را حتی به شکایت ایران در خصوص دریافت خسارت از این کشور به دلیل خلف وعده های انجام شده کشاند، اما آنچه امروز برخی خبرگزاری ها به آن با عنوان فتح الفتوح اقتصادی یاد می کنند، چیزی جز یک باور ساده نیست.

بسیاری از کارشناسان و ناظران بر این عقیده اند که به گفته وزیر نفت ایران باید فرصت پیش آمده غنیمت شمرده شود و ایران هم حافظه تاریخی خود را نسبت به رفتار این کشور فراموش نکرده است، اما واقعیات موجود در روابط دو کشور بیانگر مشکلات فراوانی است که نرسیدن به نتیجه مورد نظر در توافق ۷۰ میلیارد یورویی میان دو کشور را بیش از پیش محتمل می سازد.

صادرات محصولات کشاورزی بدون داشتن زیرساخت های مهم از قبیل صنایع تبدیلی مناسب و به روز و همچنین حمل و نقل ناکافی و نبود تجهیزات سردخانه ای، واردات گسترده گندم و غلات از روسیه آنهم زمانی که کشاورزان و گندم کاران کشور نیاز به حمایت دولت برای بقاء خود دارند، ورود کود کشاورزی از روسیه و همچنین سرازیر شدن خودروهای روسی به بازار ایران، فروش هواپیماهای ناامن توپولوف روسی و بسیاری موارد دیگر شاید نیازمند توجه بیش از پیش دولتمردان فعلی باشد تا زمینه را برای آنچه در هشت سال گذشته اتفاق اتفاد بار دیگر فراهم نکنند.

باید به این نکته نیز توجه کرد که با توجه به حجم بالای روابط تجاری غرب و روسیه و همچنین عدم تمایل پیشین این کشور برای واردات از ایران و همچنین احتمال طولانی نبودن تحریم ها و رسیدن احتمالی به یک توافق میان غرب و روسیه، می توان به این نتیجه رسید که بار دیگر روس ها از انزوای ایران به نفع خود برای گذر از دورانی کوتاه بهره برداری خواهند کرد و این برای اقتصاد ایران شاید به قیمت گزافی تمام خواهد شد.

شاید اشتیاق و خوشبینی برخی رسانه های اصولگرا و همچنین تعدادی از نمایندگان مجلس از حصول چنین توافقی بیانگر مسائل پشت پرده ای باشد که سال ها در روابط ایران و روسیه شکل گرفته است، اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که رسیدن به برد دو طرفه در روابط دو کشور تا زمانی میسر است که هر دو سوی معامله صداقت و سابقه ای شفاف در روابط سیاسی و تجاری با طرف مقابل داشته باشند.

اگر چه در میان خوشحالی برخی طیف های سیاسی و اقتصادی کشور، بودند برخی رسانه ها و گروه هایی که به این توافق چندان خوشبین نبوده و آن را ناقص و مبهم دانستند و معتقدند که حصول نتایج آن در مدت کمتر از یک دهه امکان پذیر نبوده و با توجه به سابقه روس ها نمی توان یک دهه منتظر حسن روابط و همجواری آنها بود.
برای صادرات به روسیه ذوق‌زده نشویم

روز گذشته رییس سندیکای صنایع کنسرو ایران با بیان اینکه صنایع کشور نباید در زمینه صادرات به روسیه دچار ذوق‌زدگی شوند و عجله کنند، گفت: “باید بدانیم نیاز اخیر بازار روسیه به دلیل تحریم‌های اروپا یک نیاز موقتی بوده و دیر یا زود این تحریم‌ها لغو می‌شوند.”

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران وی با اشاره به اینکه روسیه و آمریکا دو کشوری هستند که نمی‌توانند تا ابد دشمن یکدیگر باشند و منافع مشترک زیادی با یکدیگر دارند، افزود: “در همین راستا تحریم‌ها علیه روسیه دیر یا زود لغو خواهد شد. البته این کشور هم‌اکنون به دنبال این است که به اروپا و آمریکا نشان دهد که تحریم‌ها علیه روسیه تاثیری نداشته و شاید تفاهمات اخیر با ایران نیز در همین راستا باشد.”

وی با بیان اینکه به دلیل تحریم‌ها علیه روسیه شاید در مبادلات تجاری با این کشور نتوانیم دلار بگیریم و مجبور به معاملات پایاپای شویم، اظهار کرد: “به همین دلیل باید این شیوه تجارت به دقت بررسی شود تا برای کشور نفع داشته باشد. همچنین تجارت دو کشور باید در چارچوب مشخصی انجام شود تا بعدا برای صادر‌کنندگان و تولید‌کنندگان ایرانی مشکل‌ساز نشود.”

رییس سندیکای صنایع کنسرو ایران با بیان اینکه حجم تجارت ایران و روسیه در سال‌های گذشته چندان بالا نبوده است، گفت: “دلیل این وضعیت هم به دلیل نیاز کم روسیه به بازار ایران و هم به دلیل ضعف صادرات ایران بوده است. حالا که روسیه به دلیل شرایط ، خواستار تامین برخی نیازهای غذایی و کشاورزی خود از ایران شده است باید با دقت این مساله را بررسی کنیم و دچار ذوق‌زدگی نشویم.”

آزاد‌مرد با تاکید بر اینکه شرکت‌های ایرانی باید با مشاوره دقیق اقدام به برقراری ارتباط تجاری با طرف روس کنند، درباره صادرات غذایی و کشاورزی ایران به بازار روسیه اظهار کرد: “در حال حاضر یکی از محصولات صادراتی ایران به بازار روسیه رب گوجه‌فرنگی است که روس‌ها نیز از این محصول استقبال خوبی می‌کنند.”
اقتصاد ایران و روسیه مکمل یکدیگر نیستند

رییس کمسیون واردات اتاق بازرگانی ایران نیز روز یکشنبه ضمن بیان اینکه اقتصاد ایران و روسیه مکمل یکدیگر نیستند، خواستار برنامه‌ریزی بیشتر و دقیق برای افزایش صادرات در زمینه‌های صنایع سبک و مواد غذایی و صنایع نساجی به روسیه شد.

به نوشته ایسنا، پس از امضای تفاهم نامه همکاری های تجاری ایران و روسیه توسط وزیر انرژی روسیه و وزیر نفت ایران که به نمایندگی از هیات‌های تجاری دو کشور به منظور توسعه روابط اقتصادی صورت گرفت، مجیدرضا حریری در گفت‌وگو با این خبرگزاری؛ به بررسی شرایطی که برای افزایش صادرات با روسیه باید رعایت شود، پرداخت و اظهار کرد: “بازار صنایع غذایی، گل، پوشاک، نساجی، فرش ماشینی، فرش دستباف و صنایع خانگی سبک از صنایعی هستند که باید برای صادرات به روسیه برنامه‌ریزی شوند.”

وی گفت: “روسیه سالانه ۳۰ الی ۴۰ میلیارد دلار واردات دارد که می توان برای گرفتن نیم درصد از این بازار برنامه ریزی کرد و سهم ۱٫۵ میلیارد تومانی صادراتمان را افزایش دهیم.”
فکر تجارت موقت با روسیه نباشیم

حریری افزود: “نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که بازار روسیه را به یک بازار دائمی تبدیل کنیم و فقط در این مدت که روابط روسیه و اتحادیه اروپا تیره شده است، موقتا وارد این بازار نشویم.”

رییس کمیسیون واردات اتاق بازرگانی تهران گفت: “برای محصولات کشاورزی که آب بری بالایی دارد، باید برنامه ریزی کنیم که بهره وری سیستم های آبی را در بخش کشاوری بالا ببریم و در سیاست گذاری‌های این بخش تجدید نظر کنیم تا بتوانیم از این بازار بالقوه ای که به وجود آمده است به نحو احسن استفاده کنیم.”

حریری بیان کرد: “یکی از موانع تجارت ایران و روسیه این است که اقتصاد هر دو کشور هم شکل است و پایه اصلی آنها نفت، گاز و پتروشیمی است. اقتصادهای هم شکل نمی توانند مکمل خوبی برای هم باشند اما می‌توان با برنامه‌ریزی‌های مناسب میزان این روابط اقتصادی را افزایش داد.”
وسوسه ای در سایه ابهامات

اما خبرگزاری جمهوری اسلامی در مطلبی با اشاره به توافق ۷۰ میلیارد یورویی ایران و روسیه، نوشت:”در شرایطی که روسیه تحت تحریمهای غرب قرار گرفته و مناسباتش با امریکا با سردی و چالش مواجه شده برای روابط با ایران اهمیت قائل شده است.”

به نوشته ایرنا، ارتقاء سطح روابط اقتصادی ایران و روسیه به ۷۰ میلیارد یورو که چند روز پیش در پایان یازدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاریهای دوکشور از آن یاد شد آرزویی بسیار آرمانی، تبلیغاتی و تحریک آمیز برای روابط اقتصادی، تجاری و صنعتی ایران و روسیه محسوب می شود. هرچند که در مورد سقف زمانی نیل به عدد مذکور و چگونگی تحقق آن و اینکه به صورت دقیق شامل چه پروژه ها وطرحهایی می شود اشارتی نشد و مقررگردید با ادامه دیدارها و مذاکرات بخشهای خصوصی و دولتی دو کشور و انعقاد قراردادهای مشخص جنبه های عملی این آرزو روشنتر گردد.

ایرنا در ادامه به امضای سند اجلاس یازدهم کمیسیون مشترک دو کشور و تفاهم کلی بر روی رقم وسوسه انگیز ۷۰میلیارد یورو استناد کرده و نوشت:”این توافق در حالی صورت گرفت که همزمان اتحادیه اروپا و امریکا بر شدت تحریمها علیه روسیه در حوزه های انرژی و مالی افزودند و یک هفته پیش نیز برخی شرکتها و اشخاص را که تحریمهای ایران را دورزده بودند ازسوی امریکا مورد تحریم قرار گرفتند. از سوی دیگر همزمانی توافق تهران-مسکو با ادامه مذاکرات هسته ای ایران با کشورهای عضو گروه ۵+۱ و قرار و مدارها مبنی بر ادامه مذاکرات در نیویورک در حاشیه اجلاس آتی مجمع عمومی سازمان ملل جملگی این برداشت را به ذهن متبادر می سازد که این اقدام به منظور تأثیرگذاری بر طرفهای غربی از حیث نوع رویکرد آنها به تهران و مسکو صورت گرفته است؛ موضوعی که نمیتوان به موفق بودن این ترفند چندان امیدوار بود.”
سوء رفتار مسکو در قبال تهران

ایرنا در ادامه به سه دهه مناسبات ایران و روسیه پرداخته و افزود:”این مناسبات نشانگر آنست که مسکو همواره از روابط خود با تهران تاحدود زیادی به عنوان کارت بازی بهره برداری کرده است و چه بسا بزرگنمایی رقم همکاریهای اقتصادی دوکشور درمقطع کنونی هم با همین هدف صورت گرفته است!”

این گزارش همچنین نگاهی کوتاه و موردی به رفتارهای روسیه در قبال ایران در سالهای گذشته انداخته که از آن جمله به؛

“حمایت از صدام حسین در جنگ تحمیلی، به درازا کشاندن تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر به مدت حداقل ده سال و تحمیل هزینه های سرسام آور بر ایران در همین رابطه، دادن رأی علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل در چند نوبت، جلوگیری از انتقال تجهیزات لیزری خریداری شده توسط ایران، جلوگیری از ادامه تحصیل دانشجویان ایرانی رشته فیزیک هسته ای و رشته های مشابه در دانشگاههای روسیه، عدم تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰ به ایران، عدم پشتیبانی از تجهیزات نظامی زمینی وهوایی که روسیه رأسا اقدام به فروش آنها به ایران کرده است، تضییع حقوق ایران در دریای خزر، قفقازجنوبی و آسیای مرکزی، عدم موافقت با عضویت دایم ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، عدم برقراری تسهیلات لازم وکافی برای تقویت مناسبات تجاری ایران با روسیه، عدم سفررسمی دوجانبه ای و مستقل رییس جمهور و حتی نخست وزیر روسیه به ایران در سی و پنج سال گذشته،”

اشاره کرده و مجموعه این رفتارهای مسکو در قبال ایران را نشان دهنده استفاده ابزاری این کشور از ایران در سیاست خارجی دانسته است.

به نوشته خبرگزاری دولت، نگاه به رفتار گذشته روس ها، میزان امید به تحقق تفاهمات فیمابین در یازدهمین نشست کمیسیون مشترک دوکشور در تهران که روز چهارشنبه ۱۸شهریور سند آن به امضای وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه رسید، کماکان در سطح پایینی در ذهن باقی می گذارد.
سنگ بزرگ علامت نزدن!

به نوشته ایرنا، تحقق همکاری ۷۰ میلیارد یورویی از هم حیث نوع نگاه سیاسی روسیه به ایران تاحدود زیادی امکان پذیر نیست و هم از جهات اقتصادی و صنعتی نیز در هاله ای از ابهام قرار دارد. رساندن رقم ۲ میلیارد دلار به ۷۰ میلیارد یورو در ظرفیت نیازها و پتانسیلهای دوکشور حداقل در مدت ۵ سال آتی میسر نیست مگر اینکه گفته شود این رقم در مدت زمان بیش از ده سال رنگ واقعیت به خود خواهد دید! وانگهی تحریم های روسیه و ایران در روند همکاریهای دوکشور نیز خلل ایجاد خواهد کرد. با احتساب این فاکتورها عملی شدن۷۰ میلیارد یورو همکاری اقتصادی و صنعتی مصداق بارز سنگ بزرگ علامت نزدن خواهد بود و انجام معاملات با واحد پول ملی دو کشور و مقابله مشترک با تحریمهای غرب با چالش جدی مواجه خواهد شد.
دورنمایی تاریک

براین اساس، اگر در نظر داشته باشیم که تولید ناخالص داخلی روسیه در حدود یک هفتم آمریکا است، و درآمد سرانه آن (از نظر برابری قدرت خرید) از ۱۸هزار دلار تقریباً به اندازه یک سوم امریکا است و نفت و گاز، دو سوم از صادرات روسیه ، نیمی از درآمد دولت و ۲۰% از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهند، در حالی که صادرات فناوری های پیشرفته تنها ۷% از صادرات تولید آن را (در مقایسه با ۲۸% آمریکا) تشکیل می دهد و براساس برآوردهای متوسط انجام شده به وسیله جمعیت شناسان سازمان ملل متحد، جمعیت روسیه تا اواسط قرن حاضر از ۱۴۵میلیون نفر کنونی به ۱۲۱ میلیون نفر کاهش پیدا کند و هیچ یک از دانشگاه های روسیه نتوانستند در سال گذشته در جمع ۱۰۰دانشگاه برتر جهان قرار گیرند و همینطور دیگر مشکلات داخلی روسیه را ازجهات امنیت ملی، بحران اقلیتهای قومی و مذهبی و معضلات اقتصادی را در نظر داشته باشیم بیشتر به دورنمای روسیه و روابط ایران با این کشور پی خواهیم برد.

این گزارش در ادامه می افزاید:”راقم این سطور درعین حال که به رفتار و وعده های روسیه به دلایلی که بیان شد، اعتقادی ندارد اما از اینکه این روابط در وادی عمل بتواند در جهت منافع مشترک دو کشورباشد و ایران به کارت بازی روسها بدل نگردد و براساس مدل برد-برد استمراریابد به سهم خویش استقبال میکند. البته در شرایطی که روسیه تحت تحریمهای غرب قرارگرفته و مناسباتش با امریکا با سردی و چالش مواجه شده به روابط با ایران اهمیت قائل شده است قابل درک است اما در این شرایط مناسبتر می نمود تهران به منظور تست تکراری مسکو، تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰ را از رییس جمهور روسیه طلب کند تا اینکه در معرض پیشنهادهای مسکو از قبیل فروش هواپیمای توپولوف ۲۰۴ یا احداث نیروگاه اتمی جدید که سابقه درخشانی از این نوع همکاریها در اذهان ایرانیها نیست، قراربگیرد.”

نویسنده مطلب در ادامه با هشدار نسبت به اینکه بار دیگر ایران مورد سوء استفاده از سوی روس ها قرار گیرد می نویسد:”به هر تقدیر درصورت بی دقتی و عدم برنامه ریزی منطقی این تفاهم میتواند بیشتر به نفع روسیه تمام شود تا ایران، لذا ایران باید برای هر پروژه ای ما به ازای لازم را که به منزله اخذ امتیازی از روسها باشد، تعریف کرده و راههای تحقق آنرا مدنظرداشته باشد.”