اسلام‌هراسی عريان در سوئد در پس خشونت عليه مسلمانان، مهرداد درويش‌پور - فرشته احمدی

حملات اخير به مساجد در سوئد فقط يک حادثه اتفاقی و در خود نبود، بلکه در اسلام هراسی فزاينده ای ريشه دارد که در سوئد و ديگر کشورهای اروپايی در حال رشد است. بسياری بر اين عقيده اند که پيشروی های بنيادگرايی اسلامی در خاورميانه و همچنين رشد اسلام سياسی در بين جوانان مسلمان در سوئد و ديگر کشورهای غربی به اين امر ياری رسانده که مخالفت با مسلمانان و مساجد گسترش يابد. همزمان تعداد زيادی از مردم در شهرهای گوناگون سوئد در روزهای اخير گردهم آمدند تا در تظاهرات مختلف حمايت خود را از آزادی مذهب و در محکوميت نژادپرستی و حمله به مساجد در اين کشور ابراز کنند.
با اين همه تصوير از طرز تلقی مردم درباره تنوع قومی و مذهبی و پيش از همه در رابطه با مسلمانان در سوئد پيچيده است. به نظر می رسد نوعی قطب بندی پيرامون ايده "چندفرهنگی" در اين کشور در حال رشد است.

اين امر به روشنی در نتايج مطالعات ما از نظر سنجی درباره "چندفرهنگی بين سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ که هر ساله طرز تلقی افراد را دراينباره بررسی کرده است قابل مشاهده است. بيشتر جمعيت سوئد طرز تلقی مثبتی نسبت به چندفرهنگی بودن و گروه های مهاجر به ويژه درمحيط کار و تحصيل دارند. تعداد کسانی که به اين امر نظر منفی دارند از ۱۶ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۹ درصد در سال ۲۰۱۴ کاهش يافته است. در سال ۲۰۰۶، ۶۵ درصد شرکت کنندگان در اين نظرسنجی عنوان کردند که تجربه مثبتی از ارتباط با گروه های مهاجر در اين محيط ها دارند. در سال ۲۰۱۴ اين رقم به ۷۱ درصد افزايش يافته است. اما همزمان اين نظرسنجی نشان می دهد که درباره برخی از سوال های حساس مثل فرهنگ های ديگر و اسلام، طرز تلقی ها نسبت به گذشته منفی تر شده است. در سال ۲۰۱۴، دو سوم شرکت کنندگان در نظرسنجی بر اين باور بودند که برخی از گروه ها قادر به ادغام در فرهنگ سوئدی نيستند. علاوه بر آن، ۸۰ درصد بيان کردند که افراد خارجی تبار موظفند خود را با فرهنگ و سنت های جامعه سوئد تطبيق دهند. اين بررسی نشان می دهد که طرز تلقی نسبت به اسلام در مقايسه با گذشته منفی تر شده است. در سال ۲۰۱۴، ۴۰ درصد از شرکت کنندگان در اين نظرسنجی بر اين باور بودند که حجاب کامل، قابل قبول است اما ۷۴ درصد گفته اند که برقع و روبنده به هيچ وجه قابل پذيرش نيست. يک اکثريت نيرومند نزديک به ۶۴ درصد بر اين باورند که زنان مسلمان بيشتر از ديگر زنان در سوئد تحت ستم و سرکوب قرار دارند.
می توان از خود پرسيد آيا رشد اسلام هراسی و نژادپرستی قبل از هرچيز در نارضايتی عليه قدرت حاکم ريشه ندارد؟ محافظه گرايی ملی يک واکنش عليه فرايند جهانی شدن است. تغييرات عميق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اخير در ساختار جوامع اروپايی می تواند توضيح دهنده رشد راست افراطی باشد که امروزه هرچه بيشتر بر ايده های اسلام هراسی تاکيد دارد. برای برخی جامعه چندفرهنگی، مانعی در برابر وحدت و اشتراکات ملی است. در دنيای امروز که جهانی شدن با پيامدهای منفی همچون نااطمينانی و هراس همراه است، بسياری به قصد به دست آوردن امنيت و حس اشتراک، به سمت فرهنگ بومی، قديمی و "اصيل" خود روی می گردانند. درست همين گرايشات توسط احزاب خارجی ستيز و نازيستی مورد بهره برداری قرار می گيرند تا به گونه ای مبالغه آميز بر اهميت فرهنگ بومی و ضرورت فاصله گرفتن از فرايند جهانی شدن که خود را نسبت به آن بيگانه می بينند، تاکيد کنند.

در اروپای امروز در پرتو بحران های اقتصادی گسترده، مليت همچون يک عامل اصيل و کاربردی برای همبستگی اجتماعی ، دوباره مورد توجه قرار گرفته است. اما پرسش اينجاست آيا اين ترديد و بدبينی نسبت به جامعه شديدا چندفرهنگی، و همچنين حمايت بيشتر از حزب خارجی ستيز دمکرات های سوئد و ايده های اسلام هراسی، ريشه در يک شکست سياست ادغام و بهم پيوستگی ندارد؟ به هم پيوستگی مبتنی بر حاشيه نشينی با اين خطر روبرو است که طرز تلقی های منفی را عليه گروه های مهاجر به ويژه آنها که از کشورهای اسلامی آمده اند تشديد کند. امری که به نوبه خود می تواند زمينه را برای حس طرد شدگی و تبعيض در ميان جوانان مهاجر افزايش داده و آنها را به سوی ايدئولوژی های افراطی همچون بنيادگرايی اسلامی جذب کند.

خلاصه آنکه ما شاهد يک قطب بندی در طرز تلقی ها پيرامون جامعه چند فرهنگی در ميان مردم سوئد هستيم. در حالی که در محيط کار و تحصيل طرز تلقی ها نسبت به چندفرهنگی مثبت تر است، در زمينه مذهب و فرهنگ منفی تر است. اين قطب بندی در ميان گروه های مختلف اجتماعی نيز به چشم می خورد. مطالعات ما نشان می دهند که بيش از همه سالمندان، مردان و گروه های با تحصيلات پايين تر و افرادی که در شهرها و محيط های کوچک تر زندگی می کنند درباره مسلمانان نظر منفی دارند.

مبارزه عليه خارجی ستيزی و اسلام هراسی هم از اين رو وظيفه ای پيچيده است که قبل از همه به يک تجديد نظر در سياست ادغام نياز دارد، به گونه ای که اين سياست بايد بر يک چشم انداز ضد تبعيض استوار باشد تا بتواند مشارکت را افزايش دهد و از اين طريق طرز تلقی نسبت به چندفرهنگی را مثبت تر سازد.

مهرداد درويش پور، دکترای جامعه شناسی و استاد مددکاری اجتماعی در دانشگاه ملاردالن
فرشته احمدی، پروفسور جامعه شناسی در دانشگاه يوله، مسئول پروژه نظرسنجی چندفرهنگی

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اين نوشته ترجمه مقاله ای است که در ۶ ژانويه در روزنامه عصر سوئد اکسپرسن به چاپ رسيد که لينک آن در زير آمده است.
http://www.expressen.se/debatt/valdet-mot-muslimer-blottar-islamofobin/