"حق حيات مردم جنوب غرب ايران در خطر است"

۱۱ سازمان‌ حقوق‌بشری ايرانی و بين‌المللی با ارسال نامه‌ای به گزارشگران و کارشناسان سازمان ملل خواهان پيگيری بحران زيست‌محيطی در غرب و جنوب غربی ايران شدند. این سازمان ها نوشته اند: "حقوق بشر و حفظ محيط زيست به يکديگر مرتبط هستند و احقاق حق حيات، سلامت و توسعه بدون شک به محيط زيست پاکيزه، سالم و پايدار وابسته است."

حضور محترم:

آقای احمد شهيد، گزارشگر ويژه سازمان ملل درباره وضعيت حقوق بشر در ايران

آقای جان ناکس، کارشناس مستقل سازمان ملل درباره تعهدات حقوق بشری مربوط به برخورداری از محيط زيست امن، پاکيزه، سالم و پايدار

آقای داينيوس پوراس، گزارشگر ويژه سازمان ملل درباره حق برخورداری همگان از بالاترين استانداردهای ممکن الحصول در سلامت جسمی و روحی

ما، سازمان‌های حقوق‌بشری و جامعه مدنی امضاکننده اين نامه، مايليم توجه شما را به موضوعی نگران‌کننده، جدی و اضطراری جلب کنيم. ما خواستار آن هستيم که با استفاده از اختيارات خود درخواستی فوری به دولت جمهوری اسلامی ايران درباره بحران زيست‌محيطی در غرب و جنوب غرب اين کشور ارسال کنيد.

بحران زيست محيطی در اهواز و چندين شهر ديگر در غرب و جنوب غربی ايران، در حال رقم زدن فاجعه‌ای انسانی است. هجوم ريزگردها که در سال‌های اخير، همواره در هوای اين منطقه از ايران وجود داشته، در روزهای گذشته به طور قابل ملاحظه‌ای شدت گرفته و باعث شده است که مردم در اين مناطق به جای هوا، خاک تنفس کنند. در بسياری از روزهای سال، ميزان ذرات گرد و غبار در هوا به سطوح خطرناک و گاهی به بيش از ۶۰ برابر حد مجاز و ميزان آلودگی هوا به ۱۵ برابر حد مجاز رسيده است. غلظت گرد و غبار در بسياری از روزها، به قدری شديد بوده که دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا را از کار انداخته است. گرد و غبار شعاع ديد را در بعضی روزها در اهواز به ۵۰ متر کاهش می‌دهد و اين مساله، باعث وقوع چندين تصادف با تلفات جانی بالا شده است. براساس گزارش‌های رسمی، به طور متوسط روزانه بيش از ۲۵۰ نفر به دليل ضايعات تنفسی به اورژانس بيمارستان‌های اهواز مراجعه می‌کنند و تعدادی از آنها در بخش مراقبت های ويژه (CCU) بستری می‌شوند. مقامات رسمی تاکنون آمار مرگ و ميرهای در اثر آلودگی هوا را منتشر نکرده‌اند. آنها همچنين از دادن توضيحات و اطلاعات شفاف، غيرمتناقض و دقيق درباره دلايل اين بحران، نهادهای مسئول و همچنين راههای برون رفت از آن سر باز می‌زنند.

دولت ايران اعلام کرده است که يک «بسته اجرايی» جامع برای مقابله با مشکل ريزگردها تهيه کرده است که جزييات و ميزان تحقق آن هنوز روشن نيست. ولی تنها اقدامات واقعی و ملموسی که تاکنون دولت برای نجات جان مردم شهر بيش از يک ميليونی اهواز انجام داده است، تعطيل کردن مدارس و ادارات بوده است. مدارس شهر اهواز تنها در دو هفته گذشته، هفت روز به دليل آلودگی هوا تعطيل شده اند. دولت روزها پس از شروع بحران و در پی شدت گرفتن اعتراضات مردمی، شروع به توزيع ماسک رايگان فقط در اهواز کرده است. هم اکنون همچنان در شهرهای ديگر، مردم، مجبور به خريدن ماسک هستند. اين بحران زيست محيطی، علاوه بر اهواز، در چندين شهر ديگر از جمله ايلام، آبادان، دهلران، دزفول، هنديجان، ماهشهر،ماهشهر، رامشير، خرمشهر، بوکان، مياندوآب، پيرانشهر،هويزه ،حميديه، دشت آزادگان و اروميه شرايطی بحرانی به وجود آورده است. اکثريت جمعيت اين مناطق را اقليت‌های قومی تشکيل می‌دهند که قربانی تبعيض های مختلف هستند.

اين بحران زيست محيطی که از ۱۰سال پيش، عوارض آن نمايان شده و زندگی و سلامت ميليون‌ها ايرانی را تحت الشعاع قرار داده، علل و عوامل متعددی دارد. خشکسالی، به عنوان يک پديده منطقه ای، تشديد بهره‌برداری بی‌رويه از منابع آب و انحراف آب رودخانه کارون، طرح‌های توسعه‌ای غير زيست‌محيطی از جمله سدسازی‌های بی‌رويه در تمامی کشورهای منطقه از جمله ايران، پروژه‌های اکتشاف نفت و… باعث بيابان‌زايی و خشک شدن تالاب‌هايی شده که پيش از اين، پوشش گياهی آنها مانع نفوذ گرد و غبار به مناطق مسکونی می‌شد. عدم همکاری دولت‌های ايران و عراق، در احيای تالاب‌ها نيز به افزايش آن بخش از گرد و غبار که از کشور عراق وارد ايران می‌شود دامن زده است. دولت ايران در تمامی ۱۰ سال گذشته هيچگونه طرح موثری را برای کاهش ورود ريزگردها به هوای تنفسی مردم اجرا نکرده است تا جايی که اين موضوع، هم اکنون به بحرانی غيرقابل حل، حداقل در کوتاه مدت، بدل شده است.

رنامه محيط زيست سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۳ با انتشار نتايج تحقيقی نسبت به ناپديدشدن تالاب های هورالعظيم و هورالهويزه، واقع در مرز ايران و عراق، که از بزرگترين تالاب‌های جهان و بزرگترين اکوسيستم آسيای جنوب غربی، بوده‌اند هشدار داده بود. براساس اين تحقيق و تا آن زمان، ۹۰ درصد اين زيست بوم بی‌نظير و تاريخی از ميان رفته بود. اين برنامه تنها راه حل جلوگيری از يک بحران عظيم زيست محيطی را اقداماتی فوری برای احيای اين دو تالاب بين‌المللی دانسته بود و از ميان رفتن اين تالاب ها را هولناک‌ترين فاجعه مهندسی شده بشر خوانده بود. اين اقدام نه از سوی ايران و نه از سوی عراق هيچ‌گاه انجام نپذيرفت و ريزگردهای برخاسته از خاک خشک تالاب‌ها، يکی از دلايل اصلی فاجعه انسانی شد که در جنوب غرب ايران و به خصوص شهر اهواز، در حال حاضر در جريان است.

روشن است که برنامه‌های توسعه‌ای غيرآينده‌نگر و سياستگذاری‌های زيست‌محيطی نادرست در سطح ملی و منطقه‌ای در ايجاد اين بحران نقش اساسی ايفا کرده است. قصور دولت‌های منطقه، از جمله جمهوری اسلامی ايران در پرداختن موثر و به موقع به مشکلات زيست‌محيطی و کنترل فعاليت‌های مضر در محدوده حاکميت‌شان، فاجعه فعلی را رقم زده است.

حقوق بشر و حفظ محيط زيست به يکديگر مرتبط هستند و احقاق حق حيات، سلامت و توسعه بدون شک به محيط زيست پاکيزه، سالم و پايدار وابسته است. دولت جمهوری اسلامی ايران در اين باره، متعهد به اجرای تعهدات خود در برابر شهروندانش است و ما به شدت از اين واقعيت که جمهوری اسلامی ايران در حمايت مؤثر از شهروندان خود در مقابل گزندهای زيست محيطی و مقابله با عوارض آن، کوتاهی کرده است برآشفته‌ايم.

بنابراين، ما امضا کنندگان ذيل، خواستار آن هستيم که شرايط مذکور را به دقت مورد بررسی قرار دهيد و دولت ايران را وادار کنيد که قدمهای زير را بردارد:

ـ انجام اقدامات موثر و ملموس برای پيشگيری از ورود صدمه به مردم و جبران صدمات به بار آمده

ـ اتخاذ راهکارهای فوری و ويژه برای حمايت از آسيب‌پذيرترين گروه‌ها از جمله کودکان، افراد بيمار و سالمندان

ـ انجام يک تحقيق همه جانبه درباره مسئولان ايجاد اين بحران و نيز مسئولانی که در انجام اقدامات موثر و به موقع قصور ورزيده اند و پاسخگو کردن هر دو آنها

ـ فراهم آوردن دسترسی کامل به اطلاعات مربوط به بحران و آثار آن بر سلامت و زندگی مردم و همينطور تصميمات اتخاذ شده و طرحهای در دست اجرا

ـ محاسبه اثرات زيست محيطی فعاليت هايش بر حق حيات و سلامت مردم

ـ دعوت مقامات محلی، کارشناسان مستقل، جامعه مدنی و گروه‌های حقوق‌بشری به مشارکت در تصميم‌گيری‌های زيست‌محيطی

ـ جبران موثر خسارت و امکات طرح دعوی و دادخواهی بدون تبعيض برای افراد يا گروه‌های اجتماعی که به طور مستقيم از اين بحران آسيب ديده‌اند.

در خاتمه، ما خواستار آن هستيم که اين مساله را مورد نظارت دقيق قرار دهيد و تا انجام همه اقدامات لازم از سوی دولت ايران برای حل اين مساله، به نظارت خود ادامه دهيد.

با احترام،
انجمن پژوهشگران ايران
انجمن دفاع از حقوق بشری آذربايجانيها در ايران (اهراز)
انجمن حقوقدانان انساندوست
انجمن حقوق بشر در کردستان ايران-ژنو
اينسايت ايران
سازمان اروپايی حقوق بشر اهواز
سازمان حقوق بشر ايران
سازمان مدارای جهانی
عدالت برای ايران
مجموعه فعالان حقوق بشر در ايران
موسسه بين المللی توسعه آموزشی