پنجشنبه 27 فروردین 1394   صفحه اول | درباره ما | گویا

گفت‌وگو نباشد، یا خشونت جای آن می‌آید یا فریبکاری، مصطفی ملکیان

مصطفی ملکیان
ما فقط با گفت‌وگو می‌توانیم از خشونت و فریبکاری رهایی پیدا کنیم. در جامعه هر مساله‌ای از سه راه رفع می‌شود، یکی گفت‌وگوست، یکی خشونت و دیگر فریبکاری. اگر در جامعه گفت‌وگو تعطیل شود دو رقیبی که جای آن را می‌گیرند، خشونت و فریبکاری هستند ... [ادامه مطلب]


پرخواننده ترین ها

در گســـتره فرهنگ، بخش سوم؛ حافظه، ابراهيم هرندی

ابراهیم هرندی
حافظه، توان شناسايی و نگهداری بازتاب های ذهنیِ جانوران و توانايی دسترسی به آن بازتاب ها در زمان نياز است. بدون اين توان، شاسايی دوست و دشمن ناممکن می شود و هيچ تجربه ای سودمند نخواهد بود. نقش زيستياری حافظه در اهميت آن در بياد داشتن سود و زيان است. نيک و بد نيز بدون حافظه معنايی نمی توانست داشته باشد. زشت و زيبا نيز

تبليغات خبرنامه گويا

advertisement@gooya.com 


ظلمات است بترس از خطر گمراهی
(حافظ)

حافظه،آگاهی، ذهن و زبان، چهار ستون بنيادين فرهنگ و فرهنگمندی برای انسان هستند. اين چهار ستون، زمينه های طبيعی فرهنگ را پديد می آورند. اگر هر يک از اين برآيه های بزرگ تاريخی وجود نمی داشت، فرهنگ انسانی به گونه ای که ما امروز می شناسيم نيز، نمی توانست شکل گيرد. از ميان اين چهار ستون، حافظه، کهن ترين برآيه زيستی ست که تاريخ برآيش آن به سه ميليارد سال پيش بازمی کردد. چنين است که امروز هيچ گياه و جانور بی حافظه ای در جهان نمی توان يافت. ۱

حافظه چيست و چرا به فهرست دارايی های برآيشی انسان افزوده شده است؟ حافظه انبان تجربه است. اين انبان، دريافت ها و برداشت های جانوران از پديدارهای زيستی و زيستبومی را در خود نگه می دارد تا هم کُنش ها و کوشش های فيزيولوژيک جانداران آسان باشد و هم شيوه زيستن آنان و سازگاری و ماندگاريشان در جهان.۲ از چشم انداز برآيشی می توان دو گونه حافظه را از هم بازشناخت؛ ژنتيک و آموزشی. حافظه ژنتيک با چگونگی رويش ياخته و شيوه کارکرد آن سروکار دارد. از اينرو، هرياخته در تن هر گياه و جانور، بدرستی کار خود را می داند و بازتاب کار گروهی ياخته های کارای هر تن، شيوه رويش و چگونگی بارداری و دانه و ميوه آوری در گياهان و چگونگی گردش و فشارِ خون، دمای تن، کارکردِ دستگاه گوارش، قد، رنگ چشم و پوست و مو را دارند. همه اين رفتارها و کردارها ژنتيک است و نه تنها بی نياز از آموزش است که نيازی به آگاهی نيز ندارد و ما از چگونگی آن ها بی خبريم. حافظه ژنتيک، شکل گيری صدها هزاران ساله دارد و در همه جانورانِ هر نژاد يکسان است. برای نمونه، ميانگين دمای بدن انسان ۳۷ درجه سانتيگراد است. اگرچه دمای تن بزرگسالان از ۳۳.۲ تا ۳۸.۲ درجه سانتيگراد گزارش شده است، اما اين چگونگی جهانشمول است و دمای تن بسی بيش از بسياری از مردم، همان ۳۷ درجه است و در هيچ کجای جهان، انسان سالمی را نمی توان يافت که دمای تن او کمتر ۳۲.۲ و يا بيشتر از ۳۸.۲ باشد

حافظه آموزشی از هنگام زاده شدن آغاز می شود و با مرگ پايان می يابد. نوزاد انسان با نخستين برخورد با تن مادر، بوی تن وی و گرما و نرمای و طعم شير او را به حافظه می سپارد اما توانايی نشان دادن آموزه های خود را ندارد، اما پس از چندی با لبخند و گريه می تواند به آموزه های خود واکنش نشان دهد و مادر خود را بشناسد.۳ آموزه های کودکی چندان در ذهن نمی مانند و کمتر کسی می تواند در بزرگسالی، چيزی از زمان پنج، شش سالگی خود را بياد بياورد. اين چگونگی از آنروست که حافظه انسان با شيوه درگيری او با خود و ديگران سروکار دارد و پيوند بسيار نزديکی با سازگاری و ماندگاری وی دارد. ۴ چنين است که اگر شما در مهتاب شبی از کوچه ای خاموش گذر کنيد و نه کسی را ببينی و نه اتفاقی بيفتد، خاطره آن شب، پس از چندی از آرشيو حافظه شما زدوه می شود. اما اگر در آن کوچه، دوستی و يا آشنايی را ببينی و گفتگويی داشته باشيد، هربار که آن دوست به گفتگوی آن شب اشاره می کند، شما نيز می توانيد که پرونده تصويری آن شب را بر پرده ذهن خود بتابانيد. اما اگر آن شب در آن کوچه با خطری روبرو شويد و برای نمونه، کسی بناگهان با دشنه ای خون چکان در پيش روی شما در آيد و با فريادی سهمگين آن دشنه را بسوی شما نشانه رود، نه تنها هرگز آن رويداد را فراموش نخواهيد کرد که ای بسا گهگاه، نشخوارِ کابوس های شبانه شما نيز بشود. پس هر گاه که ماندگاری انسان در جهان به خطر می افتد، حافظه وی آن رويداد را پُرنما می کند و هماره در دسترس وی می گذارد تا با يادآوردنِ آن، از رويارويی با آن خطر دوری کند. اين چگونگی درباره جانوران نيز درست است. اين که می گويند که هيچ چارپايی دوبار پايش در سوراخی شکسته نمی شود، راست است زيرا که جانوران يادمان های پايداری از آسيب های بدنی دارند و دوبار به بلايی گرفتار نمی شوند.

حافظه، نقش بزرگی در ماندگاری گياهان و جانوران در جهان دارد. برای نمونه، در ميان جانوران، ياد گرفتنِ راه چشمه و سپردن آن به حافظه، سبب می شود که هربار که جانور تشنه می شود، انرژی و زمان زيادی برای رسيدن به آب از دست ندهد. هم نيز يادش باشد که از کمينگاه شير و پلنگ و درندگانِ ديگر، گذر نکند و کسان و يا جانوران ديگری را که در راه می بيند، بشناسد و شيوه گذران با آن ها را بداند. پس حافظه ابزاری برای سپارش آموزه های زندگی ست که با آن می توان بهترين بهره را از زيستبوم و زندگی با پرداخت کمترين بها گرفت و نيز از خطرهای روزمره به آسانی گذشت.۵

حافظه، توان شناسايی و نگهداری بازتاب های ذهنیِ جانوران و توانايی دسترسی به آن بازتاب ها در زمان نياز است. بدون اين توان، شاسايی دوست و دشمن ناممکن می شود و هيچ تجربه ای سودمند نخواهد بود. نقش زيستياری حافظه در اهميت آن در بياد داشتن سود و زيان است. نيک و بد نيز بدون حافظه معنايی نمی توانست داشته باشد. زشت و زيبا نيز. چنين است که کسانی که براثر بيماری آلزايمر و يا ضربه مغزی، حافظه خود را از دست می دهند، براستی ناکاره و بيچاره می شوند و چون شخصيت اجتماعی خود را از دست می دهند، جامعه آن ها را کنار می زند. از اينرو، می توان گفت که از دست دادن حافظه بمعنای مرگ فرهنگی و اجتماعی انسان است. آن که هيچ يادمانی از آداب و رسوم فرهنگی و اجتماعی ندارد، جايی نيز در جامعه نمی تواند داشته باشد و به آسايشگاه ناکارگان فرستاده می شود.

حافظه، گستره ژرفی در روانشناسی ست و حافظه شناسان تاکنون بيش از ده گونه حافطه در انسان شناسايی کرده اند که چندی از آن ها اين هاست: حافظه آنی، کوتاه، بلند،آشکار، پنهان، راهبردی، ديداری،شنيداری، چشايی، بويايی، بساوايی، راهبردی، گزارشی.۸ ژرفا و گسترای حافظه چنان است که زمينه های زيستی آن درمغز انسان جای ويژه ای ندارد و در برگيرنده تورينه بزرگی از اعصاب انسان در مغز اوست. آسيب به هر گوشه ای از مغز انسان، گاه يکی يا چندی از حافظه هايی را که نام برديم در وی ناکاره می کند.

حافظه، برداشت ها و دريافت های انسان را از راه حس های پنجگانه می گيرد و به انبان خود می سپارد. چنين است که هر جانور، پنج حافظه جدا از يکديگر در پيوند با هريک از حس های پنجگانه دارد؛ ديداری، شنيداری، بويايی، چشايی و بساوايی. حافظه های پنجگانه انسان، همراه با حافظه هايی که پيش تر از آن ها نام برديم، همگی در پيوند با يکديگر کار می کنند تا بتوانند که تجربه اندوخته را در هنگام نياز، بگونه ی يکدست بر پرده ذهن انسان بتابانند. از ميان اين همه، حافظه بويايی انسان، کاستی برآيشی اندکی دارد که سبب می شود انسان از يادآوردن بوها ناتوان باشد. از اينرو، بياد آوردنِ رنگ آسمان و صدای بلبل و نرمای ابريشم و گرمای مرداد و طعم ليموی ترش آسان است. اما بياد آوردن هيچ بوی آشنايی، بدون در دسترس داشتن مايه آن بو ممکن نيست. نکته ديگری که درباره حافظه بايد گفت اين است که آنچه به انبان آن سپرده می شود، پايدار و يکدست نمی ماند. سپرده های حافظه، هميشه در حال دگرگونی هستند و با حال و روز دارنده خود هماهنگ می شوند.

گياهان و جانوران زمانی نياز به حافظه پيدا کردند که اندازه نيازشان به خوراک و نوشاک، برمواد خوراکی روی زمين، پيشی گرفت. هنگامی که خوراک و نوشاک برای همه به اندازه نياز در دسترس نبود، آنان که زيستبوم خود را بهتر و بيشتر می شناختند، آماده تر از ديگران برای بهره وری از آن بودند. حافظه، ابزاری برای پيشی از گرفتن از ديگران در دسترسی به سازه های زيستی ست.

پيش تر گفتم که چون در آغازِ پيدايشِ هستی برروی زمين، موادِ خامِ محدودی در درياها وجود داشت، همه ی مولکول ‏های دگرگون شده، ناگزير از ستيز با يگديگر برای بهره ‏وریِ بيشتر از فراورده ‏های جام آغازينِ هستی بودند.۶ در آن ستيزِ بی‏ امان، پيروزی از آنِ آنانی می بود که خود را بيش از ديگران با زيستبومِ خويش سازگار کرده بودند. در طبيعت، ماندگاریِ نسلِ هر زيستار، سازگاری بيشترِ او را با زيستبوم اش سبب می شود. اين چگونگی از آنروست که گياهان و جانورانی که مليون ‏ها سال بر روی زمين می زيسته ‏اند، تجربهِ ژنتيکِ بيشتری نيز درباره ماهيت پديدارهای زيستگاه خود آموخته‏ اند. از اينرو، در آغاز نيز مولکول ‏هايی که با اشتباه ‏های کمتری در زمان بيشتری ساخته شده‏ بوده‏ اند، با محيطِ خود آشناتر بوده و راه‏ های بهره وری از آن را بهتر می دانسته ‏اند.

اندک اندک، افزايش شمارِ مولکول‏ های همگون ساز و کمبود موادِ سازنده آن ‏ها در جام آغازين سبب شد که آن ‏ها برای ماندگاری، به کشمکش‏ های رقابت آميز بپردازند. يکی از برآيندهای اين کشمکش ‏ها، کوششِ هر مولکول در پيشی گرفتن بر ديگران درهمگون سازی بود. آشکار است که در اين بازی، آنکه توانايی زايشِ روزانه می داشته است، پيروزتر از مولکولی می بوده است که يک هفته برای چنين کاری می خواسته است. اما از سوی ديگر، شتابِ بيشتر در همگون ساز مولکولی، خطاهای بيشتری را نيز پديد می آورد. محدوديت های رقابت زا، پس از چندی سبب شد تا تنها نسلِ مولکول ‏هايی که با اشتباه ‏های کمتری در همگون سازی پايدارتر مانده بودند، ماندگار شوند و ديگران را از ميدانِ طبيعت به در کنند.

نخستين رستهِ مولکول‏ ها در جام آغازين، زندگی بسيار آسان و آزادی داشتند. فراوانیِ سازه‏های هستی ساز و آسانيابی آن‏ ها، اين مولکول‏ ها را از هر گونه کوشش باز می داشت. از اينرو، اين مولکول‏ ها را جز خوردن و زادن، کاری نبود. اندک، اندک رويشِ فزاينده اين مولکول ‏ها، آنان را با کمبودِ جا و خوراک روبرو کرد. از آن پس، ماندگاری، نيازمند به پيشی گرفتن بر ديگران در دست يابی به جا و خوراک شد. برخی از اين مولکول‏ ها که تا آن زمان بر اثر کژروی‏ های ژنتيک و جهش‏ های همگون سازی رسته‏ های گوناگونی را پديد آورده بودند، ماندگاریِ نسل خويش را در همدستی و همزيستی با ديگران می ديدند و با پيوستن به ديگر مولکول ‏ها، بر توانِ بهره وری خود از محيط می افزودند. افزايشِ بی امان جمعيتِ زيندگان از آن زمان و کاهش مواد غذايی، مولکول‏های زنده را درگيرِ ستيزی هماره بر سرِ فرآورده‏های طبيعی کرد که تا به امروز نيز همچنان ادامه دارد. برآيش حافظه، بخشی يکی از توانايی های سودمندی بوده است که دارندگان خود را در دسترسی به سازه های زيستی توانمندتر از ديگران کرده است و آنان را در سازگاری با زيستبومشان و ماندگاری بيشتر در جهان ياری کرده است.

اگرچه برآيش حافظه، تاريخی بسيار کهن دارد و به بيش از سه ميليارد سال پيش برمی گردد، اما توان يادگيری و نگهداری آن را بايد نخستين زمينه زيستی فرهنگ دانست. پرندگان در سايه حافظه، لهجه ويژه ی خانوادگی خود را می آموزند و با جيک های ويژه ای برای برخی از ويژگی های زيستبومی خود، يکديگر را آگاه می کنند. برای نمونه، جيک هشدارِ خطر برای آگاه کردن همپران خود از وجود جانوری شکارگر و يا وجود برکه ای آب در گوشه ای از گستره زيستِ گروه است. برخی نيز، مانند کلاغ و شاهين در پرتو حافظه خود، شيوه شکستن گردو و استخوان را از بزرگسالان کهنه کار ياد می گيرند. کلاغ ها از روزگاران کهنه ياد گرفته اند که برای شکستن پوسته های سختِ گردو، بادام فندق و دانه های خوراکی مغزدار، می توان از انداختن آن ها را از بلندای آسمان برروی زمين سخت انداخت و پوستشان را شکست. کلاغ های جوان، اين فن را هميشه از بزرگتران خود می آموزند. آموزش اين فن تنها برای زيندگانی که حافظه دارند، ممکن است. فراگيری کردارهايی از اين دست، گام های آغازين فرهنگ است. امروزه کلاغان اين چگونگی را گام ديگری به پيش برده اند و برای شکستن بادام و فندق، آن ها را در جاده ها می گذارند و خود در گوشه ای می مانند تا گذرِ اتومبيل برروی آن، پوسته سخت آن را بشکند.۷

حافظه در فرهنگ انسانی اهميت اساسی تری دارد. زندگی اجتماعی انسان بر بنيادِ دسته ای از استراتژی های روشنی شکل می گيرد که همگی زمينه های برآيشی دارند. يکی از آن استراتژی ها که پذيرشی جهانشمول دارد، پاسخ نيکی با نيکی ست. بررسی های بسياری در رفتار شناسی نشان داده است که بهترين استراتژی برای داد و ستد اجتماعی، همين استراتژی گزينشی ست که در ان نيکی با نيکی و بدی با بدی پاسخ داده می شود. آن که هماره به ديگران نيکی می کند و خواهش نيکی از ديگران ندارد، ديری در جهان نمی پايد زيرا بدی کردن به وی، زيانی نمی دارد. کسی نيز که هماره بدی می کند و نيکی ديگران تاثيری در رفتارهای وی ندارد، بزودی تنها می شود. از اينرو، بناگزير، برترين استراتژی رفتاری و کرداری برای انسان، نيکی در برابر نيکی و بدی در برابر بدی ست. اين چگونگی هزاران سال است که اساس دادگری در جهان است و هم امروز نيز در کشورهای دموکراتيک، پشتوانه قانونی دارد.۸

در اين استراتژی، هنگامی که کسی از ديگری نيکی می بيند، آن نيکی را به حافظه می سپارد و رفتاری نيک با وی در پيش می گيرد. اين پيوند تا زمانی که يکی به ديگری نارو نزند، دنبال می شود. اين استراتژی که بنياد داد وستد سالم در جامعه پنداشته می شود، پس از هزاران سال زندگی اجتماعی و نيک و بد آزمايی استراتژی های ديگر، سرآمد آن ها شده است و بنياد اخلاقی خود را نيز يافته است. چنين است که اکنون کم و بيش درهمه جوامع انسانی، نيکی در برابر نيکی و بدی در برابر بدی رفتاری درست پنداشته می شود. گزاره های اخلاقی ای را که رمينه های زيستی اين چنينی دارند، اديان بخشی از فطرت انسان می پندارند و انسان گرايان، طبيعت او. بررسی های بسياری در رفتار شناسی نشان داده است که بهترين استراتژی برای داد و ستد اجتماعی، پاسخ نيکی با نيکی و بدی با بدی ست و استراتژی های ديگر در گذر تاريخ، نابوده شده است. انسان کنونی از پنجاه هزار سال پيش به اين سو، اين استراتژی را درست می داند و زمينه ساز اخلاق انسانی کرده است، زيرا که اين انسان، دنباله برآيشی گروهی ست که در بُرشی از تاريخ خود بدين استراتژی رو آورده است و در جهان ماندگار شده است. نژاد گروه های ديگر انسانی که پيرو استراتژی های رفتاری ديگری بوده اند، همه نابود شده است.

فرهنگ انسانی بدون داشتن توانايی حافظه پديد نمی آمد. نخست برای آن که رفتارهای و کردارهای انسانی دارای آزادی گزينش اند و مانند جانوران يکرويه نيستند. جانوران در رويارويی با هر پديده ای، کرداری ثابت دارند. سگ و گربه هرجا که گوشت بيابند، تنها واکنشی که می توانند از خود نشان دهند، کوشش در خوردن آن است. اما انسان در رويارويی با گوشت، دوگزينش دارد. نخست آن که به آن دست بزند يا نزند. اگر آن را خوردنی بيابد، باز چند گزينش ديگر دارد. گوشت را بردارد يانه. باز پس از برداشتن، می تواند آن را بپزد، يا نپزد. پس از پختن، بخورد يا نخورد. در يخچال بگذارد يا در فريزر. زندگی اجتماعی انسان، بيشتر کردارهای او را چند گزينشی کرده است تا زندگی با ديگران و کنارآمدن و داد و ستد کردن با آنان را آسان کند. ۹

چند گزينشی بودن واکنش های کرداری انسان سبب شده است که برخی او را مختار و سرآمد همه زيندگان و "اشرف مخلوقات" بدانند. اما اين ويژگی هيچ پيوندی با برتری انسان بر ديگر زيندگان ندارد و لگاريتم رفتاری آن در پاسخ به نيازهای زندگی اجتماعی برآمده است. در زمينه های ديگر، اختياری در کار نيست. برای نمونه، رفتارهای فيزيولوژيک انسان گزينشی نيستند و کسی نمی تواند که بخواهد يا نخواهد که فشار خونش کم و يا زياد شود و يا تپش قلبش کند و يا تند گردد. گزينشِ کرداری، تنها در گستره آگاهی انسان کارايی دارد، يعنی آنجا که آگاهی نيست، گزينشی نيز در کار نمی تواند باشد. ما آگاه از فشار خون و دمای بدن و شيوه خيزوريزِ خون در رگ هايمان نيستيم و نمی توانيم کنترلی بر روی آن ها داشته باشيم. حتی در جاهايی که کنترل داريم، مانند؛ نفس کشيدن، هنگامی که توجه خود را از آن برمی گيريم، تنفس خودبخود کنترل می شود و با نيازِ بدن به اکسيژن همخوان می شود. در جاهايی نيز می پنداريم که اختيار داريم، مانند دوست داشتن و خوشداشتن. هيچ کس نمی تواند پيش از ديدن کسی يا چيزی، برآن شود که از آن خوشش خواهد آمد. خوشداشتن، لگاريتمی بسيار دشوار و پيچيده دارد که دانش کنونی انسان توان حسابگری آن را ندارد. مغز انسان پس از دريافت عکس کسی يا چيزی، در کمتر از سه دهم ثانيه، آن عکس را بررسی می کند و داوری نهايی خود را در اختيار ذهن آگاه ما قرار می دهد. اين که ما کسی را زشت و يا زيبا می پنداريم، هيچ پيوندی با خِرَد ما ندارد. نيروی خِرَد می تواند نيک و بد و سود و زيانِ پديدارهای جهان را به ما نشان دهد، اما زشت و زيبا يافتن آن ها در بيرون از گستره آگاهی ما شکل می گيرد و ما را دستی در آن شکل گيری نيست. زيبايی برای هرکس، پيوندی ژرف با ساختار ژنتيک او دارد. اين ساختار را پيشينيان در زبان فارسی "سرشت" ناميده اند که اشاره به شيوه پرداخت و آرايش طبيعت انسان دارد. واژه "خوشگل"، اشاره به شيوه ی سرشت طبيعی انسان دارد.

توانايی گزينش در رفتار و کردار برای انسان، پيوند يکراستی با زندگی اجتماعی و نبود هماره ی خوراک و نوشاک دارد. اين چگونگی از آنروست که انسان پيش از پيدايش کشاورزی در هيچ کجا ماندگار نمی شد و هميشه در پی يافتن خوراک و نوشاک خود، در گروه های کوچک به گونه کوچنده می زيست. اگرچه برخی از جانوران ديگر نيز کوچ ساليانه دارند، اما بيشترِ آن ها در گستره کوچکی از زيستگاه خود به چرا و يا شکار می پردازند. اين چگونگی سبب می شود که نيازی به گزينش در رفتارها و کردازهای خود نداشته باشند. برای نمونه، پلنگ در جايی می زيد که در آن چارپايانِ خوشگوست ديگر فراوانند. پس او تنها بايد در هنگام گرسنگی، توان ِ شکار يکی از آنان را داشته باشد و نيازی به آزادی گزينش ندارد. اما انسان کوچنده با گذر از سرزمين های گوناگون، ناگزير از يافتن خوراکِ مناسب با دستگاه گوارش خويش است، يعنی که در جايی ناچار بوده است که چندی علفخوار باشد و در جايی ديگر گوشتخوار. روزی دانه خوار بشود و روزی ريشه خوار. در سازگاری با اين دگرگونی، تنها نژادی از انسان برروی زمين ماندگار شده است که توانايی گزينش داشته است و خود را با زيستبوم های گوناگون سازگار کرده است.

گفتيم که فرهنگ انسانی زمينه های برآيشی ويژه ای دارد که حافظه يکی از ستون های استوار آن است زيرا که زندگی اجتماعی، تنها در پرتو توانايی انباردن اطلاعات زيادی درباه راه ها و روش ها و منش ها و هنجارها و بايدها و نبايدهای اجتماعی ممکن است. انسان هنگامی توانست به زندگی اجتماعی دست يابد که می توانست در ذهن خود پرونده ای ويژه برای هريک از بستگان، دوستان، آشنايان و بيگانگان باز کند. اين پرونده دربرگيرنده ويژگی های فيزيکی، اجتماعی، اخلاقی، رفتاری و کرداری هريک از کسانی ست که انسان در جامعه با او مراوده دارد. پرونده هر فرد در ذهن انسان، او را در پيش بينی رفتارها و کردارهای آينده آن فرد ياری می کند. چنين است که نشست و برخاست و داد و ستدِ ما با ديگران، برپايه شناختی که ما و آن ها از يکديگر داريم، شکل می گيرد. اين شناخت، ميزان خطر در هر برخورد را کاهش می دهد و ما را در بهره وری بيشتر از همنشينی، همگامی، همراهی و همکاری با ديگران توانمند می کند.

دنبــــاله دارد.

ــــــــــــــــــــــ
۱. اين سخن که فرهنگ بنيادهای طبيعی دارد و نقش آن بازتاب شيوه کارکرد حافظه، آگاهی، ذهن و زبان است، برای کسانی که ذهنشان در حوزه علوم انسانی پرورش يافته است، سخنی بسيار شگفت و ناروا خواهد بود. مرا با آنان که بگفته ی آن بزرگ، "در ظلامِ يقين غرقه اند" کاری نيست. هدف من از اين مقاله، بازکردن چشم اندازی ديگر درباره چيستی فرهنگ و چگونگی پيدايش آن است.
۲. Baddeley, A. (2014), Memory. Psychology Press. London
۳. Declarative Memory.
۴. Baddeley, A. (1976), Psychology of Memory (Basic topics in cognition series), Basic Books, UK.
۵. http://books.google.co.uk/books?hl=en&lr=&id=2covUYI4LS8C&oi=fnd&pg=PP1&dq=memory+and+dangers&ots=dJZSvtpJHM&sig=ODlM2Bf1S209jfkHPtXTFaTovX4#v=onepage&q=memory%20and%20dangers&f=false
۶. زيست شناسان، اصطلاحِ (Primeval Soup) سوپِ آغازين را برای دريايی که هستی در آن شکل گرفت به کار برده‏اند، اما به گمانِ من "جامِ آغازين"، زيباتر است.
۷. https://www.youtube.com/watch?v=_5_DuZ8WuMM
https://www.youtube.com/watch?v=NenEdSuL7QU
۸. Axelrod, Robert (1984), The Evolution of Cooperation, Basic Books, New York
۹. اين بحث که رفتارهای انسان گزينشی ست و جانوران شيوه رفتاری بسته دارند، را در برآيش شناسی؛ "مکانيزم بسته و باز"،(Fix or Flux Mechanism) می خوانند.

[در گستره فرهنگ - ۲]


ارسال به بالاترین | ارسال به فیس بوک | نسخه قابل چاپ | بازگشت به بالای صفحه | بازگشت به صفحه اول 
Copyright: gooya.com 2016