نگاه دو قطبی تحلیلگران خاورمیانه به مذاکرات هسته‌ای

شادیار عمرانی ـ رادیو زمانه ـ خبرهای مربوط به نشست‌های ایران و گروه ۱+۵ در فهرست عناوین داغ رسانه‌های خاورمیانه نبوده‌اند اما پیوستگی در انتشار آنها، نشانگر اهمیت موضوع برای کشورهای این منطقه است. در بین رسانه‌های خاورمیانه، می‌توان گفت ترکیه بیشترین اخبار را از مذاکرات وین مخابره کرده است. رسانه‌های عمدتا نزدیک به دولت اردوغان، نه تنها اخبار این نشست‌ها را پوشش داده‌اند، بلکه واکنش‌ها، سخنرانی‌های مقامات ایران و حواشی داخلی این نشست‌ها را نیز از قلم نیانداخته‌اند.

روزنامه‌هایی مانند وطن، گونش و صباح، که روزنامه‌های نزدیک به حزب حاکم عدالت و توسعه هستند تنها خبری چند خطی از تمدید سه روزه مذاکرات وین در گوشه آخرین صفحات بخش «جهان» خود منتشر کرده‌اند. تنها روزنامه حریت به طور خاص و در رأس اخبار جهان به مساله مذاکرات هسته‌ای ایران پرداخته است.

در سوی دیگر این دوقطبی، رسانه‌های عربی قرار دارند. بیشترین تمرکز بر مسائل هسته‌ای را تحلیل‌گران مصری دارند. روزنامه الاهرام، پرتیراژترین رسانه خبری مصر، با تمرکزی شایان توجه به مساله مذاکرات اتمی ایران، تمدید مهلت توافق جامع را ناشی از توافق بر سر تحریم تسلیحاتی ایران برمی‌شمرد.

برخلاف رسانه‌های مصری، رسانه‌های عراقی بسته به گرایش‌ موافق یا مخالف‌ به ایران، با دو نگرش مخالف به مساله هسته‌ای پرداخته‌اند.

بازتاب‌های متفاوت در مصر

غالب روزنامه‌نگاران و تحلیل‌گران مصر در مقالات خود، به رسمیت شناخته شدن طرح‌های اتمی ایران را تهدیدی جدی برای منطقه برمی‌شمرند اما دیدگاه‌های دیگری هم در بین روزنامه‌نگاران مصری وجود دارد.

سزار چلاله، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه در سایت دیلی نیوز مصر، در مقاله‌ای با عنوان «منافع مذاکرات با ایران»، با تأیید اظهارات سناتور مک کین در مورد منافع همه جانبه این مذاکرات، می‌نویسد: « جمعیت جوان ایران به غرب چشم دوخته‌اند و امیدوارند که روابط بهتر [با غرب] موجب بالا رفتن کیفیت زندگی آن‌ها شود. روابط اقتصادی بهتر [ایران با غرب] به بهبود وضعیت اقتصادی اروپا سرعت خواهد بخشید و توسعه اقتصادی ایران به همان نسبت بهبود خواهد یافت.»

او اهمیت رسیدن طرفین به توافق را به نفع اقتصاد آمریکا دانسته و دستاورد این توافق را برقراری ثبات در منطقه برمی‌شمرد و نتیجه می‌گیرد: « قدرت‌های غربی به جای آن که رهبران ایران را اهریمن قلمداد کنند، بهتر است از موقعیت این کشور برای برقراری صلح در منطقه بهره برند.»

چلاله تنها تحلیل‌گر مصری- آمریکایی نیست که توافق هسته‌ای را به نفع منطقه و مصر می‌داند. «آیه نادر»، دیگر روزنامه‌نگار مخالف دولت السیسی، می‌نویسد: «توافق نهایی می‌تواند از سقوط خاورمیانه در جنگ‌های مسلحانه بی‌پایان جلوگیری کند.»

عبدالقادر سواری در روزنامه الاهرام مصر، لحنی ریشخند‌آمیز برای بی‌پایان بودن این مذاکرات برگزیده و می‌نویسد: «ایرانی‌ها به جهان نشان داده‌اند که دست‌یابی به توافق با نظام غیر ممکن نیست. با این حال ایران قصد ندارد به توافقی برسد و از این مذاکرات تنها به خاطر نفس مذاکرات بهره می‌برد. این همان چیزی است که ما آن را روش ایرانی مذاکره می‌خوانیم. به نظر می‌رسد ایران به خوبی آموخته است چگونه برقصد. دو قدم به جلو می‌گذارد و یک قدم به عقب. نتیجه آن است که ایران یک قدم به جلو رفته است.»

نادر بکار، دیگر روزنامه نگار مصری، در مقالات متعدد خود درباره نقش ایران در منطقه، بر سیاست دوگانه و «فریب‌کارانه» ایران تاکید دارد. او از جمله در باره روابط ایران با آمریکا و اسرائیل با عنوان «چه وقت تهران و تل آویو به توافق می‌رسند؟» می‌نویسد: ایران از طریق مذاکرات هسته‌ای توانسته است خود را در جایگاه امپراطوری جدید پارسی به غرب بقبولاند. از این طریق ایران اطمینان حاصل کرده است که گستره نفوذش در عراق، سوریه و لبنان نادیده انگاشته نمی‌شود. با لغو تحریم‌ها سود سالانه ایران از فروش نفت تا ۶۰ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.»

بَکار که از مؤسسان حزب سلفی میانه روی «نور» در مصر است، سود ایران را در تعویق «دستیابی به رویای هسته‌ای» بیشتر می‌داند و هدف امروز مقامات این کشور را گسترش ایدئولوژی خود در جغرافیای وسیع‌تری در منطقه برمی‌شمرد.

در حالی که غالب رسانه‌های ترکیه، نقش روسیه را در قدرتمند ظاهر شدن ایران در مذاکرات هسته‌ای پررنگ می‌دانند، روزنامه «حریت» به توافق نهایی از جنبه کاهش احتمال حمله نظامی آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران نگاه کرده و نتیجه می‌گیرد که اگر واشنگتن به توافق تن در ندهد، تمام منطقه خاورمیانه قربانی چنین جنگی خواهد شد.

نگاه‌ها و تفسیرهای بدبینانه

در سوی دیگر تحلیل‌ها، روزنامه‌نگاران و تحلیل‌گران عرب حوزه خلیج فارس، عراق و عربستان سعودی ایستاده‌اند که غالبا نگاه منتقدانه و بدبینانه‌ای به این مذاکرات دارند و بر این باورند که مخاصمات ایران و عربستان در یمن بر این مذاکرات سایه افکنده است.

ریاض مؤسس، دبیر بخش سیاسی یورونیوز عربی، تغییر موضع ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی را در قبال مذاکرات هسته‌ای ایران، دلیلی بر این ادعا می‌داند و می‌نویسد: «دلیل کاهش واکنش خاورمیانه به مذاکرات هسته‌ای ایران، پیچیدگی بحران یمن است.»

محمد عبدالجبار الشبوط، روزنامه نگار و تحلیل‌گر عراقی در یادداشتی در سایت خبری «المعلومه»، با بیان این که برخی از دولت‌های منطقه دست‌یابی به توافق را به نفع خود ندانسته و سعی در تخریب آن به خاطر منافع خاص خود دارند، نوشت: «اما دولت‌های دیگر و در رأس آن‌ها عراق، باید این فرصت را غنیمت شمارند. عراق باید خواست‌های خود را با طرفین این مذاکرات جهت همبستگی در برابر دشمن مشترک، یعنی داعش، مطرح کند. اختلاف بین دو دولت [ایران و آمریکا] به برقراری صلح در عراق کمکی نخواهد کرد.»

رسانه‌های یمنی نیز به این مذاکرات با دیده تردید می‌نگرند. پرتال اینترنتی «الشاهد پرس، در گزارش‌های خود، نقش آفرینی ایران در عراق، سوریه و یمن را «وجه المعامله» ایران با آمریکا در مذاکرات هسته‌ای برمی‌شمرد و تحرکات ایران در یمن را عامل بازدارنده‌ای در رسیدن به توافق نهایی بین دو طرف مذاکره می‌داند.

رسانه‌های عربستان سعودی تقریبا موضع یک‌دستی در برابر مذاکرات هسته‌ای ایران دارند. ایمن الحماد، روزنامه‌نگار روزنامه «الریاض»، حضور تاثیرگذار چین و روسیه در مذاکرات ایران و گروه ۵+۱ را نشان از جنگ سرد جدیدی در جهان می‌داند و می‌نویسد: « امروز شاهدیم که روسیه در مسائل خاورمیانه به ویژه در سوریه و پروسه تلاش گروه ۵+۱ و ایران برای دست‌یابی به توافق هسته‌ای حضور دارد. ایران در صورت توافق هسته‌ای به موتور مولد غرب بدل خواهد شد و از روسیه و چین فاصله خواهد گرفت.»