آیا بحران سوریه وارد فصل جدیدی می‌شود؟ علی افشاری

منبع: رادیو زمانه

فشردگی دیدارها و تماس‌های دیپلماتیک در هفته‌های گذشته گمانه زنی‌ها را دامن زده که ممکن است سوریه وارد فصل جدیدی شود و چه بسا توافق‌هایی بین طرفین درگیر بدست آید. امکان تحقق این سناریو بالا رفته که حکومت سوریه با تغییر کارگزاران آن و کناره‌گیری بشار اسد حفظ شود.

آتش‌بس دو روزه در الزبدانی بین ارتش سوریه و احرار شام که با میانجی‌گری ایران و ترکیه صورت گرفت، گمانه‌زنی‌ در مورد زمینه توافق بین طرفین را تقویت کرد. اما پایان زودتر از موعد این آتش‌بس خوشبینی‌ها را زایل ساخت.

البته به موازات مذاکرات و دیدارهای دیپلماتیک دوجانبه و چند جانبه ، منازعات خونین نیز ادامه دارد. دولت سوریه بر شدت حملات نظامی علیه مناطقی که در کنترل مخالفان است، افزوده و تعداد تلفات انسانی و بخصوص کشته شدگان غیر نظامی افزایش چشمگیری در هفته‌های گذشته داشته است. ارتش سوریه متهم به استفاده از بمب‌های ناپالم نیز شده است.

در این فضا و بخصوص بعد از تصویب بررسی چگونگی استفاده از بمب‌های شیمیایی در سوریه از سوی شورای امنیت این بحث جدی در گرفته است که آرایش خارجی پیرامون جنگ داخلی سوریه در شرف تغییر است و این اتفاق می‌تواند فصل تازه‌ای در سیاست داخلی سوریه ایجاد کرده و چه بسا جهت‌گیری منازعات را تغییر دهد.

چرخش در سیاست دولت ترکیه و هدف قرار دادن توامان داعش و کرد ها در کنار توافق آمریکا و ترکیه برای ایجاد منطقه حائل در سوریه فاکتور مهمی در دگرگونی محتمل در معادلات سوریه است. همچنین سفر های منطقه‌ای جواد ظریف و دیدار با و پیامدهای توافق جامع اتمی مقدماتی بین ایران و ۵+۱ از سوی دیگر ظرفیت‌هایی برای تغییر ایجاد کرده است.

واقعیت‌های حاکم بر میدان، نشانگر ضعف ارتش سوریه وابستگی فزاینده آن به حزب‌الله لبنان و نیرو های میدانی و مستشاری سپاه پاسداران ایران است. اگرچه در هفته‌های اخیر روند عقب‌نشینی ارتش سوریه متوقف شده و پیشروی‌های اندکی نیز داشته است ولی سال ۲۰۱۵ در مجموع سال پیشروی و تثبیت مجدد مخالفان مسلح و البته تسلط داعش بر بخش‌های بزرگی از قلمرو سوریه است. داعش علی رغم حملات هوایی آمریکا و ترکیه توانسته است موقعیت خود را تقریبا حفظ کند و از دست دادن کوبانی و تل‌ابیض را با تسخیر شهر پالمیرا تا حدی جبران سازد.

در حال حاضر قلمرو سوریه به چهار بخش کلی تحت کنترل حکومت، داعش ،کردها و مخالفان مسلح اعم از تندرو و میانه‌رو تقسیم شده است. تردیدها در خصوص اینکه تمامیت ارضی سوریه حفظ شود در حال افزایش است و تجریه عملی و اعلام نشده ممکن است سال‌ها ادامه پیدا کند. البته هنوز امکان حفظ تمامیت ارضی سوریه در عین اصلاحاتی در نظام اداره حکومتی گزینه محتمل جدی است ولی قطعیتی ندارد.

با توجه به افزایش نگرانی‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی از تداوم و تشدید جنگ داخلی، امکان تغییر در وضعیت سوریه وجود دارد. حداقل بازیگران خارجی به لحاظ نظری به دنبال راهکار هایی برای پایان دادن به منازعه هستند. در این فضا سناریویی بالقوه قابلیت تحقق دارد تا حکومت سوریه با تغییر آرایش و کناره گیری بشار اسد حفظ شود. البته حکومت منظور نهادهای پایه‌ای است و کارگزاران می‌توانند تغییر یابند. به عنوان مثال بخشی از مخالفان معتدل می‌توانند در پروسه انتقال قدرت شریک شوند. برای ارزیابی امکان‌پذیری این سناریو لازم است تا تحولات و سیاست‌های جدید طرف‌های خارجی در سوریه مورد بررسی قرار بگیرد.