زیباکلام: انقلاب اجتماع آرام در جریان است

روزنامه اعتماد - رییس پلیس «فتا» دیروز گزارشی داد كه تاثیر شبكه‌ اجتماعی تلگرام در انتخابات اخیر در هفتم اسفندماه نزدیك به ٨٠ درصد بوده است. البته نمی‌دانم كه مبنای اندازه‌گیری و سنجش فتا چگونه بوده است. اما این را می‌دانم كه اگر كسی به من بگوید آیا فكر نمی‌كنم در این انتخابات شبكه‌های اجتماعی از جمله تلگرام نقش به مراتب موثرتری از سایر رسانه‌ها از جمله صداوسیما، مطبوعات و سایت‌ها داشتند، من خیلی با او مواجهه نمی‌كنم.

چون فكر می‌كنم درست می‌گوید. در هفته آخر، یا درست‌تر گفته باشم در روزهای آخر انتخابات، یك دوجین برای من پیغام می‌آمد كه شما برای نامزد شهر ما «كلیپ» تهیه كنید و روی تلگرام بفرستید ولو در حد یك الی دو دقیقه. تقاضای شماری از آنها كه مطمئن بودم نامزدهای رسمی شورای ائتلاف اصلاح‌طلبان هستند را لبیك می‌گفتم. به تدریج كه به جمعه ٧ اسفند نزدیك‌تر می‌شدیم تقاضای «كلیپ» برای این نامزد یا آن یكی از این شهرستان یا آن یكی دیگر به صورت اپیدمی درآمده بود و از در و دیوار برایم ارسال می‌شدند.

بعد از انتخابات صدها بار در كوچه و خیابان با افرادی روبه‌رو می‌شدم كه با دیدن من اتومبیل‌شان را متوقف می‌كردند و به من می‌گفتند: «ما نمی‌خواستیم رای بدهیم، اما آن كلیپ آخر شما یا آن یكی كه در مورد علی مطهری بود یا آن یكی كه در مورد آقای هاشمی‌رفسنجانی تهیه كرده بودید، بعد از دیدن آن، رفتیم و رای دادیم.»

حتی اگر این واكنش‌ها هم نمی‌بود، نفس اینكه آنقدر از شهرهای مختلف تماس می‌گرفتند و اصرار بر ارسال «كلیپ» در حمایت از نامزدشان می‌كردند، گویای این واقعیت بود كه «تلگرام» به صورت ابزار موثری در تبلیغات انتخاباتی در این دوره شده است.

اگرچه هنوز زود است كه به یك نتیجه‌گیری مشخص‌تری برسیم، اما شواهد و قراین موجود تا همین جا هم حكایت از آن دارد كه فضای مجازی، فیس‌بوك و بالاخص تلگرام بدل به ابزار نیرومند ارتباط جمعی در ایران شده‌اند.

جالب است كه این ابزار در جریان «بهار عربی» هم بدل به ابزار نیرومندی برای ایجاد ارتباط میان شهروندان و گذاشتن قول و قرار و جمع شدن در میدان «التحریر» قاهره یا مراكز دیگر در شهرها و پایتخت‌های دیگر كشورهای عربی شده بودند. صدالبته كه در كشورهای توسعه‌یافته، نه تلگرام و نه فیس‌بوك چنین كاركرد و اهمیتی را پیدا نكرده‌اند؛ آن گونه كه این ابزار در ایران چنین جایگاهی یافته‌اند. علت واضح است. در این جوامع ارتباط جمعی از جمله فرستنده‌های مختلف ماهواره‌ای، كانال‌های مختلف رادیو و تلویزیون و مطبوعات به صورت عمومی اطلاع‌رسانی می‌كنند و در نتیجه در انحصار یك گروه و حزب و جریان‌های سیاسی خاصی كه وابسته به قدرت هستند قرار ندارند.

اما در ایران برعكس می‌دانیم كه تریبون‌ها در انحصار یك جریان هستند و دست رقبا و سایر جریانات سیاسی دیگر به آنها نمی‌رسد. این انحصار بر رسانه‌های جمعی دولتی در ایران سبب می‌شود تا اهمیت تلگرام و سایر شبكه‌های اجتماعی كه در انحصار و كنترل گروهی نیستند خیلی بیشتر شود. واقعیت آن است كه كثرت قابل توجهی از كاربران شبكه‌های اجتماعی در این انتخابات جوانان و دانشجویان بودند. یعنی اقشار اجتماعی كه نوعا طرفدار طیف اصلاح‌طلب هستند. در عین حال برای نخستین بار شبكه‌های اطلاع‌رسانی به كمك انقلابی كه در ارتباطات به وجود آمده سبب شده‌اند دست حكومت‌ها به آنها نرسد. این شبكه‌ها به این جهت محبوبیت پیدا كرده‌اند كه عملا مراكز قدرت نمی‌توانند آنها را در انحصار خود درآورند. حكومت‌ها حداكثر می‌توانند این شبكه‌ها را فیلتر كنند همچنان كه در ایران، چین و برخی كشورهای دیگر. فیلترینگ از جانب حكومت‌ها رایج است اما تجربه فیلترینگ در ایران نشان داده كه اثربخشی آن بسیار اندك است. معمولا هر كاربری كامپیوتر شخصی‌اش یا موبایلش دست‌كم به یك یا دو فیلترشكن مجهز است.

ختم كلام آنكه به نظر می‌رسد در جوامعی همچون ایران یك انقلاب اجتماعی ساكت و آرام در حال رقم خوردن است و می‌توان پرسید كه چه كسی اصولگرایان را شكست داد: تلگرام یا اصلاح‌طلبان؟!