اثرات آگاهی‌ از مین و مقابله با آن، لیلا علی كرمی

روزنامه اعتماد ـ در دسامبر سال ۲۰۰۵ مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ۴ آوریل را به عنوان روز «آگاهی از مین و كمك به اقدامات علیه مین» نامگذاری كرد. برای اولین بار در ۴ آوریل ۲۰۰۶ سازمان ملل از كشورها خواست تا با كمك این نهاد و سازمان‌های مرتبط - برای ایجاد برنامه‌های ملی مبارزه با مین در كشورهایی كه مین و سایر ادوات جنگی، خطری جدی برای امنیت، سلامت و زندگی مردم ایجاد كرده، یا توسعه اقتصادی و اجتماعی را در سطح محلی و منطقه‌ای با مشكل مواجه می‌كند - عزم خود را جزم كرده و اقدامات اساسی انجام دهند. سوال اصلی آن است كه چرا هنوز مین‌های زمینی مشكل ساز هستند؟ هر روز ۱۰ نفر در سراسر دنیا قربانی مین‌های زمینی می‌شوند. یعنی هر سال حدود ۴۰۰۰ انسان توسط مین‌های زمینی كشته یا مصدوم می‌شوند. هم اكنون ۶۰ كشور جهان آلوده به مین است و مردمان بسیاری با كابوس رویارویی با این قاتلین خاموش زندگی می‌كنند. سایه شوم هر مینی كه در زمین كاشته می‌شود تا سال‌های سال بر سر ساكنین مناطق آلوده باقی می‌ماند.

در دهه ۹۰ میلادی عده‌ای از افراد، یعنی هسته اولیه كمپین مبارزه با مین‌های زمینی به همراه سازمان ملل، كمیته بین‌المللی صلیب سرخ و برخی كشورها اقداماتی را انجام دادند كه منجر به تصویب كنوانسیون «منع مین» یا همان «كنوانسیون اتاوا» شد. كنوانسیون منع مین یك توافق بین‌المللی الزام‌آور است كه استفاده، تولید، انبار و نقل و انتقال مین‌های زمینی را ممنوع كرده است. در واقع كنوانسیون، كشورهای عضو را ملزم به پاكسازی مناطق آلوده، كمك به مصدومان و نابود كردن ذخایر می‌كند. می‌توان گفت كنوانسیون بهترین راهنما و ابزار برای كشورها جهت دستیابی به جهانی عاری از مین است. بی‌شك این كنوانسیون نتیجه تلاش‌ها و آگاهی‌رسانی هزاران شهروند عادی، مصدومان مین و خانواده آنها است. البته این تلاش‌ها همچنان ادامه دارد، زیرا هنوز ۳۵ كشور جهان از جمله ایران به این كنوانسیون نپیوسته‌اند.

كمپین بین‌المللی مبارزه با مین‌های زمینی در زمینه آگاهی‌رسانی چه قبل و چه بعد از تصویب كنوانسیون اقدامات زیادی كرده است. یكی از بارزترین نتایج مثبت تصویب كنوانسیون منع مین و به تبع آن ملزم شدن كشورها به رعایت تعهدات مندرج در این سند بین‌المللی، كاهش چشمگیر تعداد قربانیان مین است. این تعداد از ١٥ تا ٢٠ هزار قربانی در هر سال در دهه ۹۰ به حدود چهار هزار نفر در حال حاضر كاهش پیدا كرده است. كشورهای آلوده به مین می‌كوشند كه حقوق مصدومان و كسانی كه قربانی مین و سایر ادوات باقی مانده از جنگ شده‌اند رعایت كنند. خدمات پزشكی اورژانس و ادامه مراقبت‌های بهداشتی، توانبخشی فیزیكی، حمایت روانی و اجتماعی، تضمین فعالیت‌های اقتصادی، جمع‌آوری داده‌ها، قانونگذاری و سیاست‌گذاری، شش ركن اساسی كمك به مصدومان مین است. كنوانسیون حمایت از افراد دارای معلولیت استانداردهای قوانین و مقررات حمایتی از معلولان را مشخص می‌كند. مشاركت كامل و موثر و ورود در جامعه، برابری فرصت‌ها، دسترسی، احترام به ظرفیت‌های قابل تحول كودكان دارای معلولیت به عنوان بخشی از تنوع انسانی و بشریت از جمله اصولی است كه در این سند بین‌المللی به آن اشاره شده است. ایران دومین كشور آلوده به مین در جهان است. با وجود پاكسازی‌های صورت گرفته هنوز مین‌هایی در دل خاك باقی مانده و از میان شهروندان عادی قربانی می‌گیرد.

در دو سال گذشته فقط ۱۹ كودك در ایران قربانی مین شدند كه از میان آنها چهار نفر كشته شدند. با وجود فعالیت‌های سازمان‌هایی چون هلال احمر و بهزیستی، در حال حاضر در كشورمان خلاهایی در اجرایی شدن شش ركن اساسی حمایت از مصدومان مین وجود دارد كه نیازمند توجه جدی است. نباید از نظر دور داشت كه كمك به مصدومان مین زمانی تبدیل به یك اصل پایدار شده و نتایج جدی به بار می‌آورد كه وارد سیاست‌های كلان و برنامه‌های عمده ملی شود. تهیه و تدوین چارچوب‌های قانونی برای رسیدگی به حقوق افراد دارای معلولیت، بهداشت، آموزش، اشتغال و توسعه نیز از جمله اموری است كه باید در برنامه‌ریزهای كلان حمایتی از قربانیان مین مورد توجه قرار گیرند. قربانیان مین باید به طور برابر با سایر افراد حق دسترسی به خدمات را داشته و در مواقع لزوم دسترسی به خدمات تخصصی برای آنها میسر باشد. كم نیستند هموطنانی كه با وجود معلولیت‌های حاصل از انفجار مین در زمان كودكی و نوجوانی راه پر پیچ و خم زندگی با معلولیت را با موفقیت ادامه داده و دستاوردهای بزرگی داشته‌اند. نمونه بارز آن آقای ناصر سرگران است كه كه هر دو چشم خود را در پنج سالگی در روستای آیچی شهر سقز بر اثر انفجار مین از دست داد، او هم اكنون حقوقدان و دانشجوی مقطع دكترای حقوق بین الملل است.

اما نباید از نظر دور داشت كه بسیاری از قربانیان مین به ویژه دختران و زنان پس از وقوع حادثه دیگر امكان بازگشت به جامعه را پیدا نمی‌كنند و در نبود حمایت‌های قانونی لازم و كافی زندگی‌شان تباه می‌شود. مسلما داستان دختر خردسالی كه پایش را روی مین جا گذاشت ولی حتی پدرش حاضر نشد كه اسم و مشخصاتش را برای تشكیل پرونده و دریافت خسارت گزارش كند، به گوش خیلی‌ها نرسیده است. محدودیت‌های سنتی و فرهنگی در بسیاری از نقاط آلوده به مین در كشورمان زنان و دختران قربانی مین را با مشكلات جدی مواجه ساخته است. تنها در صورت وجود برنامه‌های كلان حمایتی برای مصدومان مین، قانونگذاری موثر، آگاهی رسانی، و دخالت دادن خود مصدومان در برنامه‌ریزی، اجرا و ارزیابی برنامه‌های حمایتی است كه می‌توان وضعیت قربانیان مین را بهبود بخشید و آنها را به چرخه زندگی عمومی بازگرداند. آقای روحانی در پیام ارسالی خود به مراسم ۴ آوریل سال گذشته، ایران را پشتیبان اقدامات ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه پاكسازی مناطق آلوده به اینگونه مهمات دانست. حمایت از مصدومان مین یكی از اركان مهم پاكسازی بشردوستانه است. امید است با پیوستن ایران به كنوانسیون منع مین زمینه اقدامات اساسی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم شود.

لیلا علی كرمی ـ وكیل دادگستری