ایجاد منطقه امن و پرواز ممنوع در سوریه توسط ترکیه، دلایل سکوت ایران و روسیه

دویچه وله - ارتش ترکیه مناطق تحت تصرف داعش را در شمال سوریه تصرف می‌کند. ترکیه قصد دارد در ناحیه‌ای ۵ هزار کیلومتری در غرب فرات منطقه امن اعلام کند. آیا ایران، روسیه وآمریکا موافق این طرح هستند؟ کردها چه می​گویند؟

به دنبال ورود ارتش ترکیه به خاک سوریه (۲۴ اوت / ۳ شهریور) اردوغان، رئیس جمهور این کشور بلافاصله اعلام کرد ارتش ترکیه ۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک سوریه را آزاد کرده است. وی افزود کشورش قصد دارد مناطق آزاد شده را منطقه امن و پرواز ممنوع اعلام کند.

مولود چاووش‌اوغلو وزیر خارجه ترکیه هم پنهان نمی​کند که قدم بعدی ترکیه تبدیل منطقه منبج به منطقه امن است. وی تاکید می​کند که "الباب" هدف بعدی است و هدف نهایی ترکیه شکست کامل گروه دولت اسلامی (داعش سابق) و آزادی الرقه پایتخت داعش در سوریه است. به گفته این مقام ترک وسعت این مناطق به ۵ هزار کیلومتر می‌رسد و به منطقه حائل امن برای سوری​ها تبدیل خواهد شد.

پیرامون ایجاد منطقه امن پرسش​های زیادی مطرح شده است. از جمله اینکه این طرح تا چه حد مورد توافق آمریکا، روسیه و ایران هست و رویکرد کردها نسبت به آن چگونه است؟ ما این پرسش​ها را با افشار سلیمانی تحلیل​گر مسائل منطقه که قبلا سفیر ایران در باکو و اوکراین بوده، مطرح کردیم.

این دیپلمات سابق می​گوید: «از آنجاکه ایران، روسیه وآمریکا موضع سختی دربرابر ورود نظامیان ترکیه به شمال سوریه اتخاذ نکردند، به نظر می​رسد در پشت پرده نوعی هماهنگی میان ترکیه و این سه کشور صورت گرفته و معامله و مصالحه​ای انجام شده است تا هر بازیگری به برخی از خواسته​های خود دربازی سوریه برسد، برقراری منطقه پرواز ممنوع هم ازجمله این موارد می​تواند باشد.»

به باور این دیپلمات سابق، ترکیه هم درقبال این امتیاز و برخورد با نیروهای "پ ی گ" و راندن آنها به شرق فرات، در پذیرش بشار اسد در روند حل سیاسی بحران سوریه با ایران و روسیه هماهنگ شده است. حتی بشار اسد نیز به گفته سلیمانی این مدل حل بحران را پذیرفته و به همین دلیل با ترکیه در سرکوب کردهای حزب دموکراتیک و پ ی گ مشارکت داشته است.

عملیات ترکیه در سوریه و رویارویی با نیروهای طرفدار ایران

رخلاف گفته این دیپلمات سابق ایرانی، حسن هاشمیان تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه معتقد است ایران نمی​تواند با این طرح موافقت کند. به گفته او پیشروی ترکیه به سوی الباب به نفع ایران و همپیمانان آن نیست، چون عملیاتی که ترکیه در الباب و منطقه شمال شرق حلب انجام می​دهد موجب می​شود که نیروهای اپوزیسیون مسلح که با داعش درگیرند از محاصره آزاد شوند و بتوانند در شرق حلب عملیاتی انجام بدهند.

وی تاکید می​کند: «شرق حلب به خصوص جنوب شرق حلب برای ایران و بشار اسد حیاتی است و این تغییری که از طرف ترکیه انجام می​گیرد یعنی تسخیر ۵ هزار کیلومتر به معنای این است که تمام غرب فرات در کنترل اپوزیسیون طرفدار خود قرار می​دهد، بنابراین از دست داعش و کردها راحت می​شود و به نیروهای بشار اسد فشار می​آورد. از این رو من معتقدم که ایران مشکل خواهد داشت چون معادله قدرت را در آنجا به هم می​زند.»

دلایل سکوت ایران و روسیه در مقابل طرح منطقه امن ترکیه
اما ایران و روسیه چرا مخالفت سختی با طرح ترکیه نمی​کنند؟ هاشمیان به این پرسش دویچه وله چنین پاسخ می​دهد: «روسیه و ایران عکس​العمل نشان ندادند چون اینها مدعی هستند که علیه داعش می​جنگند. الآن موفقیت ترکیه برضد داعش بیشتر از ایران و روسیه است. جنگی که آقای پوتین بر ضد داعش به راه انداخته هیچ موفقیتی نداشته. ولی ترکیه شهرهای تحت تصرف داعش را یکی پس از دیگری تسخیر می​کند. اگرایران و روسیه بخواهند علیه ترکیه اقدامی کنند بد تعبیر خواهد شد و عملا در کنار داعش قرار می​گیرند. ترکیه اگر بتواندغرب فرات را به شکل کامل تحت تصرف نیروهای خود قرار دهد آنوقت می​تواند الرقه را از جانب غربی محاصره بکند. بنابراین اوضاع را آماده می​کند برای تصرف قلب و مرکز داعش ضمن اینکه آمریکا هم مخالفتی نکرده است.»

هاشمیان در ادامه درباره رویکرد کردهای سوریه نسبت به طرح منطقه امن نیز چنین توضیح می​دهد: «در غرب فرات، منطقه کردی وجود ندارد و بر اساس توافقاتی که بین آمریکا و ترکیه انجام گرفته قرار شده که کردها از شهر منبج خارج شوند. خود عملیات ترکیه هم تحت عنوان "سپر فرات" نام گرفته، بنابراین این طرح طبق توافق​ها تضادی با وجود کرد در شرق فرات ندارند. مگر اینکه کردها بخواهند منطقه خود را گسترش بدهند و این با گفتگوهایی که صورت گرفته و توافقاتی که شده در تضاد هست.

به نظر هاشمیان ورود مستقیم ترکیه به میدان جنگ سوریه تعادل قوا را در صحنه جنگ سوریه به هم می​ریزد و باعث قدرت‌گیری ۳ گروه عمده ضد بشار اسد خواهد شد. وی تاکید می​کند: «یکی از گروه​هایی که در عملیات "سپر فرات" شرکت کرده احرار الشام هست که حدود ۲۵ هزار نیرو در منطقه دارد و در جنوب شرق حلب با حزب‌الله و ایران به شدت درگیر است. بنابراین وقتی که نیروهای وفادار به ترکیه وارد الباب می‌شوند هم به جنوب شرق حلب و هم به شمال غرب حلب نزدیک می​شوند و این به شدت معادله را به هم می​زند».

به گفته این کارشناس پیش​روی گروه​های وفادار این کشور نهایتا موجب شکسته شدن محاصره حلب از طرف شمال شرق خواهد شد.

قدرت​گیری نیروهای وفادار به ترکیه

علاوه بر تقویت "احرار الشام" دو گروه مخالف سوری "سلطان مراد" و "فاتح سلطان" متشکل از ترکمن​ها و عرب​های سوری هم به بازیگران مهم صحنه جنگ سوریه تبدیل می​شوند. حسن هاشمیان در این رابطه هم چنین توضیح می​دهد: «نیروهای گروه سلطان مراد حدود ۱۴ تا ۱۵ هزار ترکمن هستند. اینها گروه​های بسیار قوی و جنگجو هستند. اینها ترکمن​های سوری هستند. آن مناطقی که مورد حمایت این گروه هستند نه به دست داعش افتاده و نه به دست کردها. نیروهای بشار اسد هم نتوانستند مناطق آنها را اشغال کنند و این نشان می​دهد که چقدر این گروه در منطقه قدرتمند است و عملیات خود را به صورت بسیار قوی در شمال حلب انجام می​دهد.»

اما اینکه پیش​روی نیروهای نظامی ترکیه درشمال سوریه تا چه زمانی وتا کجا ادامه پیدا خواهد کرد، به گفته افشار سلیمانی بستگی به شیوه​ها و نتایج حل بحران و رویکردهای بازیگران دارد.

آقای سلیمانی خاطرنشان می​کند: «بازی در زمین سوریه غیرقاعده‌مند است و تحت تاثیر منافع بازیگران قرارگرفته است، هرچند همه بازیگران اولویت خود را بیرون کردن داعش از سوریه و عراق اعلام کرده​اند اما ترکیه هدف دیگری غیر از آن نیز دارد و آن تضعیف پ ی گ و جلوگیری ازپیشروی آنان به سوی غرب فرات و اتصال ژئوپولیتیک با پ‌ک‌ک در عراق و ترکیه و نهایتا خودمختاری یا استقلال کردهای سوریه و ترکیه است.

ازسوی دیگر عربستان نیز که شورای عالی مذاکره‌کنندگان مخالف اسد را زیر نفوذ خود دارد و می​تواند در برهم زدن بازی سوریه نقش ایفا کند. حزب دموکراتیک کرد سوری و پ ی گ هم نگران وجه مصالحه قرار گرفتن خود میان آمریکا و ترکیه است.»

به اعتقاد افشار سلیمانی حل بحران سوریه بستگی به همکاری همه بازیگران و رسیدن به یک مخرج مشترک ازسوی بازیگران داخلی و خارجی سوریه دارد، درغیراین صورت انتظار حل بحران در آینده ای نزدیک بعید به نظر می​رسد .