احتمال خشکی کامل درياچه اروميه در آينده نه چندان دور

• از سال ۱۹۹۳ تا سال ۲۰۱۱ سطح آب درياچه اروميه ۷ متر کاهش يافته که با روند فعلی کاهش سطح آب انتظار می رود که در سال های نه چندان دور شاهد خشک شدن کامل درياچه باشيم که البته نقش اصلی را در اين زمينه عوامل غيرطبيعی و انسانی ايفا می‌کنند.

ايلنا - تبريز: عضو هيات علمی دانشکده علوم محيطی و معماری دانشگاه تبريز گفت: نتايج يک طرح پژوهشی نشان می‌دهد تغييرات اقليمی تا حدی بر حوضه درياچه اروميه تاثير گذاشته و باعث افت نسبی آب درياچه شده است.

دکتر علی محمد خورشيددوست در گفتگو با خبرنگار ايلنا افزود: از سال ۱۹۹۳ تا سال ۲۰۱۱ سطح آب درياچه اروميه ۷ متر کاهش يافته که با روند فعلی کاهش سطح آب انتظار می رود که در سال های نه چندان دور شاهد خشک شدن کامل درياچه باشيم که البته نقش اصلی را در اين زمينه عوامل غيرطبيعی و انسانی ايفا می‌کنند.

مجری اين طرح پژوهشی با بيان اينکه تغييرات اقليمی به صورت وقوع سيلاب ها و خشکسالی باعث خسارت گسترده ای به بخش‌های کشاورزی در حوضه درياچه اروميه شده است، افزود: با توجه به اين امر، در اين تحقيق رودخانه های مستقر در حوضه درياچه اروميه مورد بررسی قرار گرفت که در وضعيت موجود، دبی رودخانه های فوق نيز از اين امر تاثير پذيرفته‌اند و همچنين در کنار اين رخداد، افزايش دما بر نياز آبی گياه اثر گذاشته و باعث کاهش محصول در اين نواحی شده است.

خورشيددوست با بيان اينکه به منظور کاهش اثرات خشکسالی نياز به اقدامات پيشگيرانه ای همچون استفاده از سيستم های نوين آبياری و احداث نهرها و مديريت اصولی منابع آبی حوضه محسوس است، خاطرنشان کرد: برای انجام اين اقدامات نياز به شناسايی دوره های برگشت خشکسالی و سيلاب در منطقه مورد مطالعه بوده، اما بايد به اين نکته نيز توجه شود که برای انجام محاسبات فوق داده های بلند مدت نياز است که در اکثر ايستگاه های ياد شده اندازه گيری نشده و به اين منظور از روشهای شبيه سازی استفاده شده است.

وی خاطرنشان کرد: در اين تحقيق برای برون يابی و درون يابی داده های بارش و دبی در ايستگاه های اروميه، تبريز، مراغه، تکاب، خوی و سراب از شبيه ساز مونت کارلو در نرم افزار MAPLE استفاده شده است و از بين توزيع های مختلف، توزيع لوگ پيرسون تيپ سه بهترين برازش را به بارندگی های ماهانه داشته است که در اين بين برای بررسی دبی حداکثر حوضه نيز از توزيع گامبل استفاده شده است.

خورشيد دوست يادآور شد: سازمان هواشناسی جهانی نيز به اين منظور توزيع گامبل را پيشنهاد کرده است و علت استفاده از نرم افزار MAPLEدر اين تحليل، مزيت آن در طراحی الگوريتم های رياضی و به نوعی برنامه نويسی رياضيات است که الگوريتم های ارائه شده توسط اين نرم افزار شامل مجموعه های متناهی از دستورالعمل هاست که به صورت دقيق بيان شده و به حل مسائل می‌انجامند.

مجری اين طرح با بيان اينکه نتايج اين تحقيق نشان می دهد که بارش حوضه درياچه اروميه همواره دستخوش نوسان است، تصريح کرد: اين نتايج با انجام تحليل های خشکسالی و دوره های برگشت حداکثر بارندگی به همراه بررسی مقادير تبخير و تعرق پتانسيل بدست آمده است که از سال ۱۹۹۲ دما به طور مداوم افزايش يافته، به صورتی که اين مقدار در ايستگاه اروميه از ۴/۹ درجه سانتيگراد به ۷/۱۲درجه سانتيگراد در سال ۲۰۰۲ رسيده است، يعنی در فاصله زمانی ۱۰ سال معادل ۳/۳ درجه سانتيگراد افزايش دما مشاهده شده است.

به گفته وی مقادير افزايش دما بين ۳/۳ تا ۴ درجه سانتيگراد در بين ايستگاه‌های مختلف متفاوت است، به طوری که از سال ۲۰۰۲ بعد از ۱۰ سال افزايش دما، کاهشی در دمای ميانگين مشاهده می شود و با بررسی نمودارها مشاهده می شود که رابطه عکسی بين بارش و دما حاکم است.

عضو هيات علمی دانشگاه تبريز با اشاره به اينکه در ايستگاه های اروميه، تبريز، تکاب و خوی به طور مداوم کاهش بارندگی مشاهده شده است، خاطر نشان کرد: شديدترين ميزان کاهش متعلق به ايستگاه اروميه با مقادير ۱۶۰ ميليمتر در سال ۲۰۰۵ است و در ايستگاه‌های خوی و سراب مقادير بارش روند صعودی را در پيش گرفته است.

وی با بيان اينکه در اين تحقيق برای بررسی وضعيت خشکسالی از شاخص های SPI، PN، DI استفاده شده است، گفت: بر اساس اين سه شاخص شديدترين خشکسالی متعلق به سال ۱۹۹۰ در ايستگاه سراب بوده و ميانگين بارندگی معادل ۱۲۰ ميليمتر است.

اين پژوهشگر با اشاره به ساير بخش های اين تحقيق افزود: مدل های رياضی و احتمالاتی مورد استفاده در اين تحقيق تا حدی نشانگر دخالت عوامل اقليمی در خشکی درياچه اروميه هستند، اما علت اصلی اين خشکی را بايد در عوامل انسانی و دخالت عناصر غيرطبيعی جستجو کرد.

خورشيد دوست افزود: نتايج اين تحقيق تنها می تواند ۲۰ الی ۳۰ درصد نقش موثر مداخله عوامل اقليمی و طبيعی را در اين امر نشان دهد، اما قريب ۷۰ درصد خشکی درياچه اروميه به احداث سدها، عدم مديريت صحيح منابع آبی ورودی به درياچه، تعيين حقابه برای درياچه اروميه، کشت متمرکز گونه های جديد در منطقه و عواملی از اين قبيل ذکر کرد.

علی محمد خورشيد دوست، مجری اين پروژه اين طرح را با همکاری مهدی فيض اله پور و مهديه شادفر به پايان رسانده است.

علی محمد خورشيد دوست، دانشيار و عضو هيئت علمی دانشکده علوم محيطی و معماری دانشگاه تبريز هم اکنون دارای بيش از ۵۵ مقاله علمی پژوهشی، ۴ مقاله ISI، و مترجم و مولف ۶ جلد کتاب منتشره در زمينه های گوناگون زيست محيطی است.