شهرام رفیع زاده - ایران وایر

آیت الله سیدمحمود طالقانی یکی از روحانیانی است که به رغم نقش مهمش در انقلاب سال 57 در نخستین سال پس پیروزی انقلاب، خود و فرزندانش با چالش های مهمی مواجه شدند.فرزندان آیت الله طالقانی نیز در جریان مبارزه سال های پیش از انقلاب نقش قابل توجهی داشتند که از آن میان مجتبی طالقانی و اعظم طالقانی شهرت بیشتری دارند.

مجتبی طالقانی در سال 1355 نامه ای سرگشاده به پدرش آیت الله طالقانی نوشت و در نشریه مجاهد، ارگان سازمان مجاهدین خلق، منتشر کرد. در این نامه مجتبی طالقانی با اشاره به اینکه «با چهره‌های مختلفی از مذهب از نزدیك برخورد كرده و تاحدی كه می‌توانستم آن‌ها را بشناسم»، نوشته بود از طریق «چهره های مختلف مذهب» نتوانسته به دستاورد عملی برسد كه «گره گشای حقیقی راه‌های مختلف مبارزات باشد» و از همین رو پس از آشنایی با مارکسیسم و در پیامد آن «آغاز جنبش مسلحانه و ظهور سازمان مجاهدین خلق باعث پیدایش نقطه عطفی در جریان فكری افرادی مانند من شد.»

او در این نامه به ناکارآمدی مذهب در روند مبارزه تاکید کرده بود که «مذهب به هیچ وجه و واقعاً به هیچ وجه نمی‌توانست كوچك‌ترین مسأله سیاسی استراتژیك و ایدئولوژیك مرا حل كند، بلكه به واسطه نقطه ایده‌آلیستی آن شدیداً استنباطات ما را از پراتیك مبارزاتی خودمان، از واقعیت‌هایی كه در جهان جاری است و از مبارزات خلق‌ها به انحراف می‌كشاند. مسأله اصلی حل مشكل جنبش و از بین بردن موانعی است كه در مقابل آن قرار دارد و این چیزی است كه تنها با برخورد صادقانه با جهان و قوانین تحول جامعه و تاریخ و غیره به دست می‌آید یعنی همان چیزی كه ماركسیسم كشف كرده است.»

نامه مجتبی طالقانی که در نوع خود تاریخی به شمار می رود در تاریخ نگاری های رسمی جمهوری اسلامی در ردیف بحران هایی قرار گرفت که در خانواده های روحانیان موثر در انقلاب یا تشکیل جمهوری اسلامی بروز یافته و حتی برخی چون عبدالحسین خسروپناه که به تحقیق و تئوری پردازی به نفع جناح حاکم در ایران می پردازند، آن را در شمار «آسیب های جدی» وارده به دین پژوهی در چند دهه اخیر قرار داده است.

مجتبی طالقانی همچنین در نخستین سال های از انقلاب و و حین عضویت در «سازمان پیکار برای آزادی طبقه کارگر»، یکی از نخستین کسانی بود که از سوی نیروهای نزدیک به آیت الله خمینی بازداشت شد.

پنج شنبه 23 فروردین 58 دقیقا دو ماه پس از پیروزی انقلاب یک گروه ضربت از سپاه تازه تاسیس پاسداران به دستور محمد غرضی پس از آنکه مجتبی طالقانی و برادرش ابوالحسن و همسر برادرش را پس از خروج از سفارت تازه تاسیس «فلسطین»بازداشت کرده و به پادگان سلطنت آباد منتقل کردند.

علی محمد بشارتی که در آن هنگام «مسئول اطلاعات و تحقیقات سپاه پاسداران» بود، سال ها بعد در کتاب خاطراتش فاش کرد که وی دستور بازداشت مجتبی طالقانی را صادر کرده: «با وجود آنكه مرحوم آیت‌الله طالقانی خدمت زیادی به انقلاب كردند، می‌دانستم كه فرزندش سیدمجتبی، خلاف كرده و مرتكب قتل شده است و باید مجازات شود. من به عنوان مسئول اطلاعات و تحقیقات سپاه این مطلب را به صورت مكتوب خدمت آقای غرضی، مسئول عملیات سپاه، اطلاع دادم و از ایشان خواستم كه سیدمجتبی طالقانی را دستگیر كنیم. آقای غرضی با این اقدام موافقت كرد و بالاخره او را دستگیر كردیم.»

بشارتی خود می گوید که در دومین ماه پس از انقلاب «این اقدام همانند بمبی در سراسر كشور منفجر شد و به یک بحران داخلی تبدیل گردید. بسیاری، حتی در شورای انقلاب واكنش نشان دادند و گفتند عاملان این اقدام باید محاكمه شوند. آیت‌الله طالقانی هم به نشانه اعتراض به كرج رفتند و متعاقبا آقای غرضی دستگیر شد.»

پیگیری های آیت الله محمود طالقانی و نزدیکانش برای با خبر شدن از سرنوشت دو پسر و نیز عروسش به نتیجه ای نمی رسد اما بنابر گزارش های منتشر شده در روزنامه های فروردین 58 سرانجام خودرو فرزندش را در یکی از مراکز تحت تصرف کمیته و سپاه پاسداران پیدا می کنند و در نهایت معلوم می شود که گروهی از پاسداران به فرماندهی محمد غرضی اقدام به بازداشت فرزندان آیت الله طالقانی کرده اند.

با آشکار شدن جزئیات بیشتر، شورای انقلاب بازداشت فرزندان آیت الله طالقانی را محکوم کرد و محمد غرضی از سوی نیروهای دژبان پادگان جمشیدیه که تحت امر سرهنگی به نام رحیمی بودند، بازداشت شد.

در ادامه این ماجرا، پاسداران همکار محمد غرضی پس از تماس های تلفنی با منزل آیت الله طالقانی خواستار آزادی محمد غرضی در قبال آزادی فرزندان آیت الله طالقانی می شوند اما پس از مخالفت آیت الله طالقانی با چنین اقدامی، یک گروه از پاسداران به فرماندهی علی دانش‎منفرد این بار منزل خود آیت الله طالقانیرا محاصره می کنند.