بی بی سی - بازار ارز در سال جاری روزهای پرتلاطمی را پشت سر گذاشته است؛ در ابتدای سال قیمت دلار در بازار آزاد با حدود ۵۰۰۰ هزار تومان کار خود را شروع کرد و افزایش قیمت تا نیمه سال ادامه داشت.
در اوایل مهر ماه و با افزایش نگرانی‌ها درباره تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، قیمت ارز در بازار غیررسمی ایران با جهشی تاریخی بشدت بالا رفت و قیمت دلار به بالای ۱۹ هزار تومان هم رسید؛ اما از دو ماه پیش تا به امروز ورق برگشت و قیمت ارز بطور مستمر کاهش یافته است.
در هفته پیش این کاهش نرخ شتاب بیشتری گرفت و در بعضی موارد قیمت معامله دلار در صرافی‌ها به کمتر از ۱۱ هزار تومان هم رسید؛ ولی در بیشتر موارد این نرخ بین ۱۱ تا ۱۲ هزار تومان متغیر بوده است.
عده‌ای از جمله عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی ایران معتقدند روند نزولی قیمت ارز ادامه دار است؛ بعضی دیگر البته کاهش قیمت‌ها را موقتی می‌دانند.
هر دو دوسته به دلایل خاصی اشاره می‌کنند.
آیا دلار ارزان‌تر می‌شود؟
عده‌ای معتقدند روند رو به کاهش قیمت ارز ادامه خواهد یافت و بعضی از آنها از احتمال نرخ "تک رقمی" دلار هم صحبت کرده‌اند.
این دسته از فعالان بازار ارز، به اتفاقات مهر ماه اشاره می‌کنند که در آن زمان قیمت دلار تا آستانه ۲۰ هزار تومان هم پیش رفت.
- یکی از دلایلی که آنها مورد اشاره قرار داده‌اند این است که نگرانی از تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران پیش از اجرایی شدن در نیمه آبان تاثیر عمده خود را بر بازار گذاشته و بقولی "هیجان" بازار خود را نشان داده است؛ بنابراین حالا که این "حباب" ترکیده روند نزولی ادامه خواهد داشت چون بگفته آنها جهش نرخ ارز در ماه‌های اخیر طبیعی نبوده و حالا زمان اصلاح نرخ‌هاست.
- سیاست‌های بانک مرکزی در افزایش عرضه ارز طی ماه‌های اخیر مورد دیگری است که این عده به آن اشاره می‌کنند.
یکی از موارد اخیر این سیاست‌ها بخشنامه دو هفته پیش بانک مرکزی است که در آن صادرکنندگان تا سقف سالانه یک میلیون یورو از فروش ارز در سامانه نیما (نظام معاملات یکپارچه ارزی) معاف اعلام شده‌اند و بر این اساس می‌توانند این مقدار ارز را به بانک‌ها یا صرافی‌ها عرضه کنند.
موافقان ادامه دار بودن روند نزولی نرخ ارز، حامی اظهارات بعضی مقام‌های ایرانی درباره "کافی بودن ذخایر ارزی" این کشور هستند که می‌تواند به کاهش "مستمر" قیمت دامن بزند.
در یکی از این اظهارات، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری اوایل آبان ماه گفته بود این کشور دارای بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار ذخیره است و این ذخایر را در تاریخ جمهوری اسلامی "بی سابقه" خواند.
- محدودیت فعالیت دلالان خیابانی و برخورد با آنها از دلایل دیگری است که این عده به آن اشاره می‌کنند.
اخیرا برخورد با این دلالان، معاملات خیابانی را سخت‌تر از گذشته کرده است؛ نیروی انتظامی هفته پیش با نصب پارچه نوشته‌ای در ورودی پاشاژ افشار مانع جمع شدن دلالان در این پاساژ شد.
پیش از این، معاملات زیادی در پاساژ افشار، بالاتر از خیابان فردوسی و چهار راه استانبول، انجام می‌شد که قیمت ارز را در بازار غیررسمی تحت تاثیر قرار می‌داد.
- بعضی دیگر معتقدند تلاش‌ها برای برقراری کانال انتقال مالی اتحادیه اروپا با ایران از نگرانی فعالان اقتصادی ایران کم کرده و این حس "خوشبینی" در کاهش قیمت‌ها بی تاثیر نیست.
هر چند اتریش، بلژیک، لوگزامبورگ و فرانسه میزبانی این کانال را رد کرده‌اند.
در کنار این دلایل افزایش نرخ تورم یکی از دلایلی بوده که نقش آن در کاهش قدرت خرید شهروندان ایرانی برای خرید ارز قابل چشم پوشی نیست که به تبع آن تقاضا هم برای خرید کاهش یافته است.
آیا دلار دوباره گران می‌شود؟
دسته دیگری از فعالان بازار ارز معتقدند فروکش قیمت‌ها در بازار موقتی است و نرخ دلار دیر یا زود مجددا افزایش خواهد یافت؛ که آنها هم به دلایلی برای این افزایش نرخ اشاره می‌کنند.
- از زاویه تحریم‌های آمریکا، این عده معتقدند عمر معافیت موردی ۹ کشور خریدار نفت ایران فقط شش ماه است و بعد از آن درآمد نفتی ایران با کاهش بیشتری روبرو می‌شود.
با آغاز مرحله دوم تحریم‌های ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی، آمریکا نه کشور را به طور موقت از تحریم نفتی ایران معاف کرد که دلیل آن "کمک به ثبات در بازار نفتی جهان" اعلام شد.
- افزایش تقاضای ارز به دلیل مسافرت‌های خارجی در ماه‌های پایانی سال و در آستانه نوروز دلیل دیگری است که این عده به آن اشاره می‌کنند؛ بگفته آنها این افزایش تقاضا ممکن است قیمت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
- پیش‌بینی کاهش درآمدهای نفتی ایران در ماه‌های پس از اجرایی شدن تحریم‌های آمریکا دلیل دیگری است که این دسته درباره آن سخن گفته‌اند؛ بگفته آنها دولت با شرایط جدید در بلند مدت توان پائین نگاه داشتن نرخ با تزریق ارز در بازار را نخواهد داشت و در مقطعی این رشته رها می‌شود.
- کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و به تبع آن کاهش درآمدهای نفتی ایران دلیل دیگری است که این عده درباره آن صحبت می‌کنند.
قیمت نفت از اوایل اکتبر شروع به کاهش کرده است؛ بعنوان مثال هر بشکه نفت برنت که در سوم اکتبر به بالای ۸۶ دلار هم رسیده بود هفته پیش تا ۵۷ دلار هم پائین آمد.
- بعضی دیگر معتقدند با توجه به لحاظ کردن کاهش درآمدهای نفتی در لایحه بودجه سال آینده (۱۳۹۸) و کسری احتمالی، دولت ممکن است با "کاهش عرضه" نرخ ارز را بالا ببرد و از این طریق در پی کسب درآمد ریالی باشد.
مقام‌های دولت ایران بارها قبلا این اتهامات را رد کرده‌اند.
در زمانی که قیمت دلار بعد از رد شدن از مرز ۱۹ هزار تومان شروع به کاهش کرد، عده‌ای از منتقدان این پرسش را مطرح کردند که اگر دولت قدرت کنترل نرخ ارز را داشته چرا از اول گذاشته قیمت‌ها تا چند برابر بالا برود.
لایحه بودجه سال آینده قرار است طی روزهای آینده به مجلس ارائه شود که هنوز جرئیات آن نهایی نشده.
بگفته عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی ایران قیمت دلار در این لایحه حدود ۵۷۰۰ تومان تعیین شده است.
نرخ دلار در بودجه امسال (۱۳۹۷) ۳۵۰۰ تومان تعیین شد.
