۴) نظام جمهوری اسلامی ایران بیمار است و بخشی از مقامات هم به‌دنبال بهبود آن هستند، اما بیماری به‌راحتی درمان‌پذیر نیست و آن‌هایی که می‌خواهند درمانش کنند دستشان بسته است، در واقع «نمی گذارند» درمان شود؛ این سخن اصلی اصلاح‌طلبان است و از این جهت تفاوتی میان طیف‌های مختلف آن‌ها نیست. حداقل بخشی از آن‌ها در شرایط بحرانی امروز از نیاز به تحولات ساختاری سخن می‌گویند، اما نمی‌گویند این تحولات ساختاری چیست. تناقض اصلاح‌طلبان آن است که گرچه از اصلاحات ساختاری سخن می‌گویند، ۱) کسانی مثل علی لاریجانی را، که چهار دهه در سازمان سرکوب و تبلیغات حکومت حضور داشته است، امروز اصلاح‌طلب می‌دانند و می‌گویند: «آقای علی لاریجانی، که یک روز عنصر متقابلی به حساب می‌آمده، امروز رویکردش به‌نحوی است که ما او را بر یک چهره شاخص اصلاح‌طلبی در مجلس ترجیح می‌دهیم و در مدیریت مجلس اعتبار بیشتری برایش قائل می‌شویم» (محمد عطریانفر، ایران ۱۵ دی‌ماه ۱۳۹۷)، و ۲) با براندازی جمهوری اسلامی، که مقدمه‌ ضروری اصلاحات ساختاری است، مخالفت می‌کنند. از مجلسی که فقط یک عضو آن درخواست بررسی شکنجه‌ یک کارگر از سوی وزارت اطلاعات را می‌دهد مشخص است تا چه حد خواستار تحولات ساختاری‌ِ غیر‌ساختاری است.

۵) نظام جمهوری اسلامی ایران بیمار است و بیماری بسیار پیشرفت کرده و به تشخیص بخشی از ناظران چند ماهی یا چند سالی بیشتر از عمر آن باقی نمانده است. به‌زعم این ناظران، سلول‌های سرطانی یا عفونت آن‌قدر گسترش یافته است که دیگر حتی با شیمی‌درمانی یا جراحی نمی‌توان این بیمار را نجات داد. مقامات هم اصولا در پی بهبود بیمار نیستند و می‌خواهند تا وقتی که فرصت کافی دارند، هرچه بیشتر بیمار را سرکیسه کنند.

کدام تشخیص؟

چند مشاهده‌ ساده نشان می‌دهد که توصیف پنجم از وضعیت بیش از چهار مورد قبلی به واقعیت نزدیک است:

۱) علائم ورشکستگی صنعتی، بانکی، محیط زیستی، اداری و فروپاشی اجتماعی از هر سو به چشم می‌آیند. اعضای خانواده‌هایی که چهار دهه بر کشور حکومت کرده‌اند نظام را عملا ساقط (نقل از فائزه هاشمی) یا در شرایط فعلی قابل‌سقوط (نقل از حسن خمینی) می‌دانند. کارشناسان مستقل نیز به این علائم و نتایج آن‌ها اشاره کرده‌اند.

۲) فربه و ناکارآمد شدن دولتی که همه‌ منابعش صرف فساد، اتلاف، امتیازات و اداره‌ بوروکراسی می‌شود، نه اداره جامعه.

۳) مدیران جمهوری اسلامی بیش از همه این سقوط عاجل را درک کرده‌اند و مشغول خروج اعضای خانواده و سرمایه‌های خود بوده‌اند. خروج حدود ۳۰ میلیارد دلار ارز از کشور در سال ۲۰۱۸ که عمدتا از سوی مقامات و نزدیکان آن‌ها صورت گرفته است ـ بیمار در حال سرکیسه شدن است ـ یکی از پیامدهای این درک است. پیامد دیگر اخذ ویزای اقامت و خرید خانه در دیگر کشورهاست. بخشی از سلبریتی‌های ایرانی نیز خارج از کشور زندگی می‌کنند و فقط برای کار به‌طور پروازی به ایران رفت‌و‌آمد دارند.

۴) وفاداران به نظام، اعم از نیروهای بسیجی، مدیران، سلبریتی‌های ورزشی و هنری و روحانیون، که از نظام بهره می‌برند، بلافاصله بعد از قطع رانت‌ها و امتیازات، علیه آن می‌شورند، به تیم احمدی‌نژاد نگاه کنید. نتیجه‌‌گیری ساده این‌که تا صندلی امتیازات و رانت‌ها از زیر پای فرماندهان سپاه و مقامات سیاسی عالی‌رتبه کشیده شود، ده‌ها هزار روحانی خود را خلع لباس می‌کنند و لباس‌های فرم بسیج و سپاه در کیسه‌های زباله ریخته خواهد شد؛ عکس‌های فرزندان مقامات در جشن کریسمس و هالووین یا در بارها و دیسکوهای ترکیه و گرجستان و لندن و تورنتو و عکس‌های روحانیونِ بدون لباس روحانیت در اروپا و آمریکا بشارت‌دهنده‌ آن روز است.

۵) تسریع روند «از آن خود سازی» و واگذاری اموال عمومی به خاصان درگاه (بخشی دیگر از ماجرای سرکیسه‌سازی)، که یکی دیگر از نشانه‌های مکیدن منابع کشور قبل از فروپاشی سیاسی رژیم است. سازمان خصوصی‌سازی از این جهت زیر ذره‌بین بوده است.

زمان سقوط

حتی با در نظر گرفتن شرایط فوق، حدس و گمان در مورد زمین‌گیر شدن نیروهای امنیتی و لباس شخصی و بسیجی نظام در چند ماه آینده خوش‌بینانه است، به چهار دلیل:

۱) تا زمانی‌که مردم ناراضی نتوانند تصویری روشن از آلترناتیو پیدا کنند و حرکت اعتراضی یک جریان رهبری منسجم و «پا‌به‌کار» نداشته باشد، به معترض خیابانی علیه حکومت تبدیل نخواهند شد. ایرانیان دیگر مثل سال ۵۷ فریب وعده‌های توخالی را نخواهند خورد؛ آن‌ها در انقلاب ۵۷ خواستند حکومتی را که بخشی از مقامات آن از قدرت سوء‌استفاده می‌کردند ساقط کنند و شرایط را بهتر سازند، اما جایگزین آن نه بدتر، بلکه فاجعه بود. با این تصور که هر گروهی بر سر کار بیاید فاسد خواهد بود کسی از جان و مال خود نخواهد گذشت. «رویای واقع‌بینانه» در باب بهبود اوضاع است که وضعیت موجود را به هم می‌زند و هنوز چنین رویای واقع‌بینانه، باور‌پذیر و قابل‌اجرایی از سوی مخالفان عرضه نشده است.

۲) حتی یک گروه مخالف منسجم وجود ندارد، تا معترضان به آن‌ها امید داشته باشند که پس از سقوط جمهوری اسلامی خیر و صلاح عمومی را بر قدرت سیاسی و پر کردن جیب خود ترجیح خواهند داد. چهل سال دروغ و فساد و تقلب مردم ایران را بسیار دیرباور ساخته است. به نظر می‌آید مخالفان راه درازی برای کسب اعتماد در پیش دارند.

۳) سیاست هیچ‌کدام از دولت‌های خارجی براندازی رژیم ایران نیست و از این جهت مخالفان نمی‌توانند روی حمایت خارجی حساب کنند؛ و نکته آخر

۴) رانت‌خواران و ریزه‌خواران حکومت که دیوان‌سالاری اداری، نظامی و مذهبی را می‌چرخانند هنوز از آن به‌طور کامل قطع امید نکرده‌اند. این گروه‌ها، که بخشی از آن‌ها نخبگان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هستند، فعلا در حالت تعلیق میان وفاداری و ریزش قرار دارند. احتمال دارد با خالی شدن خزانه آن‌ها به سمت ریزش حرکت کنند.