نادری پیدانخواهدشد«امید»

کاشکی اسکندری پیداشود

و وقتی اسکندری پیدا می شود وهستی تاریخی یک ملّت بزرگ را به سیلابِ قتل وُغارت وُغنیمت می بَرد،«روشنفکرعوام»ظهورِ«اسکندر»را هم حاصلِ«دیکتاتوری» و«اسلام پناهیِ شاه» قلمداد می کند!.بنابراین،«روشنفکرعوام» موجودی است«همیشه طلبکار».

«روشنفکرعوام»باحضورِ«همیشه درصحنه» می کوشد تا جامعه نتواند«تقویم»رابه«تاریخ»تبدیل کند و دربارهء برخی رویدادها و شخصیّت های مهمِ تاریخ معاصر به تفاهم برسد.«روشنفکرعوام» با ایجادِ سنگرهای مصنوعی ومخفی شدن در پُشت برخی رویدادها و شخصیّت ها(مانند28مرداد32 و دکتر مصدّق)-درواقع-اشتباهاتِ ایران سوزش را پنهان می کند.به قول شاعر:

خرقه پوشیِ وی ازغایتِ دینداری نیست

جامه ای برسرِ صدعیبِ نهان پوشیده است

تداومِ این«سنگرهای مصنوعی»باعث شده تا رشد وقوامِ جامعهء مدنی درایران دچارِ آسیب های فراوان گردد چراکه داشتنِ جامعهء مدنی،مستلزمِ داشتنِ یک تاریخِ ملّی و مشترک است.

فرزانه ای در تعریفِ«جهان سوم» گفته است:«جهانِ سوم جائی است که اگربخواهیدکشورتان را آزاد وُ آباد کنید،خانه تان را خراب می کنند».درچنین جغرافیائی است که افرادی -درهیأتِ«موسی چومبه»- کوشیده اند تا«لومومباهای میهن»را با اسیدِ قلم هاشان محو وُ نابودکنند،سرنوشت محمّد علی فروغی،سیدحسن تقی زاده،حسین مکّی،دکتر مظفّربقائی،خلیل ملکی،دکترشاهپوربختیار و...ازآن جمله است.

سال ها پیش نوشته بودم که برخلاف جامعهء مدنی،در«جامعهء توده وار»(Société de Masse )هيچكس به هیچکس«پاسخگو» نيست؛ نه دولت وُ دولتيان، ونه روشنفكران وُ مدّعيان.بر اين اساس است كه شكست ها و اشتباهات خانمانسوزِ رهبران سیاسی و روشنفكران،جائی مندرج يا متمركز نيستند،كارنامه ای نيست تا ارائه وُ ارزيابی گردد،لذا آگاهی های تاریخی-سياسیِ جامعه،پراکنده و سيّال يا غيرمتمركز است.ازاین رو، برخلاف جامعه مدنى،«جامعهء توده وار» فاقد حافظهء تاريخى است...چنين است كه درجامعهء ما سرکوبگرانِ اندیشه،ناگهان،به«مدّعیانِ اندیشه»بدَل می شوند. متحجّرانِ دیروز،«معماران و حجّارانِ تفکّرِامروز» وانمود می گردند.شكنجه گران دیروز، نمایندگانِ شعورِجامعه قلمداد می شوند.مُباشرانِ«انقلاب فرهنگى»،به مُبشّرانِ«عقل نقدى» بدَل می شوند و... در اين ميانه كسی نيست كه بپرسد:«آقایان! لطفاً كارنامه های تان!» (2).

***

مقالهء«صادق هدایت ودکترمظفّربقائی»،درسایت گویا موردعنایت بسیاری- ازجمله برخی سران و سرورانِ قدیمیِ جبههء ملّی- قرارگرفته است.این عنایت نشانهء فرخنده ای از آگاهی،انصاف واعتدال درنگاه به شخصیّت های تاریخ معاصر ایران است.

به راستی! چگونه می توان جایگاهِ«سربازِ فداکارِوطن»(حسین مکّی)را باگردش قلمی به«سربازِ خطاکارِوطن»تقلیل داد؟،کسی که نقش اش درملّی کردن صنعت نفت بسیارچشمگیر واساسی بود و روزگاری«چشم وُ چراغ مصدّق»به شمار می رفت آنچنانکه ازاو به عنوان «جانشین حاضر و ناظر مصدّق»یادمی شد.باچنان جایگاهی بودکه در شهریور ۱۳۳۱ به بهنگام بازگشت مکّی ازسفرآمریکا (به دعوت بانک جهانی)،شهرتهران به مدّت دو روزتعطیل شده بود!

مکّی -بهنگام استیضای دولت ساعدمراغه ای- باسخنرانی چهارروزه اش درمجلس- باعث پایان یافتنِ دورهء قانونی مجلس ودرنتیجه موجبِ عدم تصویب قرارداد«گِس-گُلشائیان»شد؛سخنرانی چهار روزه ای که درتاریخ پارلمان های جهان بی سابقه بود.

مکّی-همچنین-اوّلین شخصیّت جبههء ملّی بودکه ضمن گردآوریِ نطق های دکترمصدّق ونوشتن چند اثرادبی وتاریخی،کتاب هشت جلدی«تاریخ بیست سالهء ایران»را تدوین وتألیف کرده بود.

بااین کارنامه،پرسیدنی است که درغوغای ملّی شدن صنعت نفت ملاکِ«منافع ملّی» و«مصالح شخصی» چه بود؟این کدام«منفعت شخصی»بودکه پس ازسقوط دولت مصدّق برای دکترمظفّربقائی، حسین مکّی وخلیل ملکی چیزی جز زندان وُ تبعید وُ اِسارت وُ عُسرت نداشت؟

ویا:چگونه می توان ازمقامِ ممتازِ دکترمظفّربقائی درجنبشِ ملّی کردن صنعت نفت چیزی نگفت و شخصیّت وی را تاحدِّ«چاقوکش»،«قاتل»و...تنزّل داد؟

درغوغای«انقلاب اسلامی»که بینائی ودانائی را ازبسیاری روشنفکران ورهبران سیاسی ربوده بود (3)،دکترمظفّربقائی ضمن مخالفت باقانون اساسی جمهوری اسلامی، نسبت به استقرارِیک «دیکتاتوری فجیع» هشدارداده بود(4).

«ایمیل زولا» دردفاع از«آلفرد دریفوس» -افسرِ یهودیِ بی گناهی که به اتّهام خیانت به میهن و جاسوسی برای آلمان محاکمه ومحکوم شده بود-درنامهء معروفِ «من متهم می کنم!»خطاب به رئیس جمهورفرانسه (ژانویهء 1898)سخنانی داردکه بسیار درنگ انگیزاست.«زولا» پرونده سازی علیه«دریفوس» را «ناشی ازجنون وُ بلاهت وُ تخیّلاتِ دیوانه وار و اَعمال پلیسیِ پَست وسُنّت های تفتیش عقاید وجبّاریّت ولذّت بردنِ چندستاره به دوش...به بهانۀ وهن آورِصلاحِ دولت»نامیده بود.این نامه کینۀ ملّی گرایان عوامفریب راعلیه «زولا» برانگیخت بطوری که بسیاری ازخانواده های فرانسوی ظرفِ«ادرار» شان را«زولا»می نامیدند! پس ازمحکومیّت«زولا»توسط دادگستری فرانسه،دولت نیزنشانِ معروفِ «لژیون د نور»راازاو پس گرفت.

بااینهمه،نامۀ«زولا»سکوتِ جامعۀ روشنفکری فرانسه و بی تفاوتیِ«انبوهِ کرکسانِ تماشا»را درهم شکست زیرا-بلافاصله-بیانیّه‌ای با امضای حدود ۳۰۰ نفر از نویسندگان، هنرمندان و دانشمندان فرانسه درحمایت از نامهء وی منتشرشدکه سرانجام باعثِ برائتِ«دریفوس» وحقّانیّت«زولا» گردید.

ماجرای«زولا»نشان دادکه روشنفکرانِ تنها نبایدمرعوبِ هیاهوهای«وزَغ های رسانه ای» و «روشنفکرانِ عوام»یا«عوامانِ روشنفکر»شوندچراکه حقّانیّت تاریخی-به سانِ آبی زلال-از میان سنگواره های سیاسی می گذرد و-سرانجام-برتارَکِ تاریخ می نشیند؛تجلیل ازرضاشاه دراعتراضات اخیرِ مردم ایران،آخرین تجلّیِ این حقّانیّت تاریخی است.

دکترمظفّربقائی که-مانندحسین مکّی-محاکمهء دکتر مصدّق دردادگاه نظامی را تقبیح کرده بود،خود، در دادگاه نظامی(به سال1340)سخنانی گفت که یادآورِماجرای«دریفوس» است:

-«ازآن روز[کشف«اسنادخانۀ سِدان»،نمایندهء شرکت نفتِ ایران وانگلیس درتهران]ما خائن شدیم، ما رجّاله شدیم،ما چاقوکش شدیم،ازنهضت ملّی منحرف شدیم،ما قاتل شدیم،پروندۀ قتل و پروندهء جنایت برایم ساختندولی پروندۀ دزدی نتوانستندبسازند...ماه هاوهفته ها رادیودولتی وجرایدِ مُنتسب به دولت های مختلف،این متهم[مظفربقائی]را زمانی قاتل ومنافق ومرفقی،گاهی عامل امپریالیسم انگلیس وآمریکا،روزگاری مزدورسیاست[دولتِ] شمالی وچندی،نوکرِ دربار و ماجراجو وجاه طلب نامیده اند...ما دراین چندسال اخیر،هیچ نوع وسیلۀ ابرازِعقیده وبیان حقایق دراختیار نداشته ایم. رادیوهای دولتی ازاواسط سال31تا تقریبا ًزمان حاضر،همیشه،کم وُبیش،برای تبلیغ بر ضد من و دوستانم بکاررفته است.قلم های مارا شکستند و روزنامه های مارا توقیف کردند.در حالیکه ما هیچ نوع وسیلۀ دفاعی نداشتیم همه گونه وسیلۀ حمله به ما در دستِ مخالفین بود...»(5).

بااین مقدّمات بایدپرسیدکه درمواجهه با شخصیّت هائی مانند محمدعلی فروغی،سیدحسن تقی زاده، حسین مکّی،دکترمظفّربقائی،خلیل ملکی ودیگران موضعِ ما-«انبوهِ کرکسان تماشا»-چیست؟

با شکستِ احزاب وایدئولوژی های فریبا، اینک سخن گفتن از«نفرین شدگان تاریخ معاصر»نه تنها یک ضرورت تاریخی بلکه یک وظیفهء اخلاقی است.ضرورت و وظیفه ای که ما را از«انبوهِ کرکسانِ تماشا» ممتاز ومتمایز می سازد.

درپیشگفتارِچاپ پنجم کتاب «آسیب شناسی یک شکست»،از«نگاه مادرانه» به شخصیّت های مهمّ تاریخ معاصرایران یادکرده ام بااین باور که هم رضاشاه ،محمدعلی فروغی وسیدحسن تقی زاده، و هم قوام السلطنه ،دکترمصدّق ومحمدرضاشاه فرزندان مامِ میهن بودند وایران را آزاد وُآباد وُسربلند می خواستندهرچندکه درقفسِ تنگِ شرایط-هریک- دارای ضعف ها واشتباهاتی بودند.

با فروپاشی دیوارهای ایدئولوژیک و توسعهء شبکه های اجتماعی و اطلاع رسانی،دیگر نمی توان صدای کسی را به اتهام «دگراندیشی» یا «تجدیدنظرطلبی» درحصر وُ حصارِتعصّباتِ مسلکی محبوس ساخت.دریغا که چند نسل ازروشنفکران ایران در سیطرهء روایت های حزبی-ایدئولوژیک ازشناختِ واقعیِ بسیاری ازچهره های مهم و تأثیرگذارِتاریخ معاصر بازمانده اند.شعردرخشانِ حسین مُنزوی خطاب به«نفرین شدگانِ تاریخ»است:

[یارا!] تو را زین خیلِ بی دردان،کسی نشناخت

تو مشکلی وُ هرگزت آسان، کسی نشناخت

کُنجِ خرابت را بسی تَسخَر زدند امّا

گنجِ تو را،ای خانهء ویران کسی نشناخت

جسم تو را تشریح کردند از برای هم

امّا تو را ای روح سرگردان! کسی نشناخت

آری تو را، ای گریهء پوشیده در خنده!-

وآرامشِ آبستنِ طوفان! کسی نشناخت

وز دوستدارانِ بزرگِ کُفر وُ دینَت نیز

ای خود تو هم یزدان وُ هم شیطان! کسی نشناخت

گفتند:این دون است وُ آن والا، تورا، امّا

ای لحظهء دیدارِ جسم وُ جان! کسی نشناخت

روزی که می خواندی:مخور می،محتسب تیز است!

لحن نوایت را در آن سامان، کسی نشناخت

وقتی که می کَندند از تن پوستت را نیز

گویا تو را زآن پوستین پوشان، کسی نشناخت

هر کس رسید از عشق ورزیدن به انسان گفت

امّا تو را، ای عاشق انسان! کسی نشناخت.

دکترصدرالدین الهی-روزنامه نگاربرجسته وپیشکسوت- که دوران پُرآشوب وُ آشفتگیِ سال های ملّی شدن صنعت نفت را دیده و بابسیاری از رجال سیاسیِ آن دوران(ازجمله با سیّدضیا طباطبائی ومحمد ساعدمراغه ای) آشنابوده،درتوصیف شخصیّت آنان می گوید:

-«سیاستمدارانی که حفظ آب ُو خاک را-به هرقیمت-واجب می دانستند،حتّی اگربه آنها وصلهء خیانت بچسبانند...نسل ایران دوست ها،نسل مردانِ باتحمّل و پُرحوصله،نسلِ مؤمنین به قانون،نسل باورکنندگان عدالت وُ خیر،نسلی که تکرارآن شایدمیسّرنباشد»(6).

چنین نگاهی به رجال تاریخ معاصرایران باید مارا فروتن کندتا منصفانه به آنان بنگریم و در ورایِ قهروُغبارهای غالب،به حقیقتِ روشن دست بیازیم چراکه به قول فرزانه ای:«زندگی کوتاه است ولی حقیقت دورتر می رود و بیشتر عُمر می کند».

https://mirfetros.com/fa/

___________________

پانویس ها:

1--دربارهء رضاشاه،تفاوتِ امکانات وموقعیّتِ تاریخی اش با آتاتُرک وعلل تکفیراو ازسوی مخالفان و تجلیل آتاتُرک درترکیه نگاه کنیدبه«تجدّدِ آمرانهء دوران رضاشاه؛کمبودها وکامیابی ها»:

https://mirfetros.com/fa/?p=21385

2-نگاه کنیدبه مقالهء«برخی منظره ها ومناظره های فکری درایرانِ امروز»:

https://mirfetros.com/fa/?p=23677

3- نگاه کنیدبه:

https://mirfetros.com/fa/?p=16924

4-نگاه کنیدبه پایانِ مقالهء«صادق هدایت ودکترمظفّربقائی»:

https://mirfetros.com/fa/?p=25547

5- بقائی،مظفر،چه کسی منحرف شد؟...(متن کامل دفاعیّات دکتربقائی در دادگاه نظامی)،چاپ نقش جهان،تهران،1341،صص130 ،140 ،284و299-301

6- الهی،صدرالدین،سیدضیا(مردِاوّل یامردِ دوم کودتا)،شرکت کتاب،آمریکا،1390/2011،ص384