امسال رسانه‌های ایران در اولین دقایق روز یکشنبه، ۲۷ مردادماه، خبر انتخاب نماینده سینمای ایران برای معرفی به نود و دومین دوره‌ مراسم اسکار را به نقل از روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی منتشر کردند.

هیات معرفی نماینده سینمای ایران به مراسم اسکار، پس از چند جلسه بالاخره یک فیلم مستند را با عنوان «در جست‌وجوی فریده» به کارگردانی آزاده موسوی و کوروش عطایی، به عنوان نماینده سینمای ایران برای معرفی به اسکار ۲۰۲۰ انتخاب کردند.

رائد فریدزاده، دبیر و سخنگوی هیات معرفی فیلم ایرانی به اسکار، اعلام کرد که از میان ۷۰ فیلم اکران شده که شرایط لازم برای شرکت در مراسم اسکار را داشتند، در ابتدا فهرستی اولیه از ۱۰ فیلم در جلسه انتخاب نماینده سینمای ایران به اسکار برگزیده شدند.

این ۱۰ فیلم عبارت بودند از: «مغزهای کوچک زنگ‌زده» از هومن سیدی، «بمب، یک عاشقانه» از پیمان معادی، «سرو زیر آب» از محمدعلی باشه آهنگر، «آشغال‌های دوست‌داشتنی» از محسن امیریوسفی، «قصر شیرین» از رضا میرکریمی، «در جست‌وجوی فریده» از آزاده موسوی و کوروش عطایی، «عرق سرد» از سهیل بیرقی، «متری شش و نیم» از سعید روستایی، «سرخ‌پوست» نیما جاویدی و «شبی که ماه کامل شد» از نرگس آبیار.

در ادامه، اعضای هیات انتخاب «با بازخوانی مقررات» به «بررسی تخصصی فیلم‌ها» پرداخته و در نهایت سه فیلم قصر شیرین، در جست‌وجوی فریده و متری شش و نیم را به عنوان نامزدهای نهایی انتخاب کردند.

هیات داوران برای معرفی فیلم ایرانی به فرهنگستان علوم و هنرهای سینمایی اسکار ۲۰۲۰ از چند سینماگر پیشنهادی از سوی خانه سینما تشکیل شده بود: فرشته طائرپور تهیه‌کننده، فاطمه معتمدآریا بازیگر، ابوالحسن داوودی کارگردان، تورج منصوری فیلمبردار، رسول صدرعاملی کارگردان، امیر اثباتی طراح صحنه، مرتضی رزاق کریمی تهیه‌کننده و مهرزاد دانش، منتقد.

رائد فریدزاده، معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی نیز به عنوان عضو حقوقی در این هیات حضور داشت.

فیلم انتخابی امسال اما یک ویژگی خاص داشت؛ این برای اولین بار بود که یک فیلم مستند به عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار انتخاب می‌شد.

پس از این انتخاب، حمیدی مقدم، مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی طی پیامی، به سازندگان «در جست‌وجوی فریده» تبریک گفت و نوشت که این انتخاب «نشان از توجه متولیان امر به این مهم و توانایی، پویایی و استمرار کلیت سینمای ایران اعم از داستانی و مستند در مجامع بزرگ سینمایی جهان دارد».

او ادامه داد که «معرفی فیلمی مستند که به وجوه مختلف انسانی و عاطفی مردم کشورمان می‌پردازد، روزهای متعالی‌تری را برای سینمای ایران» نوید می‌دهد.

سازندگان فیلم نیز در یادداشتی پس از انتخاب فیلم‌شان، از «شعف دوچندان» خود نوشتند و تاکید کردند که این انتخاب «یک اتفاق مهم و تاریخی برای سینمای مستند ایران است» و «تمام تلاش خود» را خواهند کرد تا «نماینده‌ شایسته‌ای برای سینمای ایران» باشند.

این دو کارگردان ادامه دادند که فیلمسازان سینمای مستند ایران «سال‌هاست به دور از حاشیه‌ها و با کمترین امکانات و بیشترین محدودیت‌ها به تولید آثارشان مشغول‌ هستند و با این وجود همواره در بسیاری از صحنه‌های جهانی موجب سربلندی سینمای ایران شده‌اند».

کودتای سینمایی؟

اما انتخاب «در جست‌وجوی فریده» برای معرفی به اسکار، هم مدافعانی داشت و هم منتقدانی.

ابوالحسن داودی، فیلمساز و یکی از اعضای هیات داوران معرفی نماینده ایران، در این زمینه گفت: «این انتخاب یک تصمیم جمعی بوده و من به این تصمیم جمعی احترام می‌گذارم، البته نه تنها احترام می‌گذارم بلکه دفاع هم می‌کنم.»

او که پیش‌تر نیز عضو این هیات بوده است، ادامه داد: «معمولا دلایل انتخاب فیلم‌ها به عنوان نماینده ایران به اسکار با بقیه رویدادهای هنری جهانی فرق دارد و عمدتا مواردی را در نظر می‌گیرند، مبنی بر اینکه چه فیلمی می‌تواند نماینده بهتری باشد و چهره‌ متفاوتی را از سینمای ایران معرفی کند.»

اما برخی این پرسش را مطرح می‌کردند که چرا امسال ۴۵ روز زودتر از زمان همیشگی، نماینده ایران معرفی شد؟

ایرنا در گزارشی با عنوان «درز خبر و کودتای سینمایی در نیمه شب؟» نوشت که «در همان دقایق ابتدایی سیل انتقادات به‌سوی این انتخاب روانه شد. نوید محمدزاده، سعید روستایی و حامد بهداد هر یک واکنش‌هایی به این اتفاق داشتند. روستایی آن را به کودتا تشبیه کرد. نوید محمدزاده با عنوان این سوال که چرا انتخاب را بعد از حضور متری شش و نیم در جشنواره ونیز انجام ندادند، خواستار توضیح چرایی انتخاب زودهنگام شد... و حامد بهداد هم خواستار شرح جزییات این انتخاب شد».

ایرنا ادامه داد: «البته برخی رسانه‌ها مدعی شدند که علت معرفی اثر منتخب در نیمه‌شب، درز کردن خبر بوده است.»

اما رائد فریدزاده، معاون بخش بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی در گفت‌وگو با ایسنا دلیل عجله برای این معرفی را تغییر «در کادر اسکار» اعلام کرد و گفت: «هر سال برای معرفی آثار به ما مهلت بیشتری می‌دادند اما امسال این کادر تغییر کرد و مهلت برای معرفی آثار تمدید نشد. حتی برای معرفی اعضای هیات انتخاب دو روز فرصت داده شد و اعلام شد که اگر اعضا معرفی نشوند، سامانه مسدود خواهد شد.»

او همچنین درباره انتشار شبانه خبر گفت: «واقعیتش این است که قرار بود صبح اعلام شود، اما خبر سریع‌تر از آنچه فکر می‌کردیم پخش می‌شود، آنقدر سریع که فرصت اینکه صبح خبر را منتشر کنیم، نداشتیم.»

این مستند در جشنواره‌های مختلف داخل ایران، مثل جشن سینمای ایران و جشن مستقل سینمای مستند و جشنواره سینما حقیقت جوایزی را به دست آورده است. با این وجود، این فیلم چندان برای مخاطبان ایرانی آشنا نیست.

«در جست‌وجوی فریده» پیشتر در پاییز سال گذشته در سینماهای گروه «هنر و تجربه» اکران شده بود، اما پس از انتخاب برای معرفی به عنوان نماینده ایران به اسکار، قرار شد این فیلم در روزهای ۲۹ تا ۳۱ مرداد در خانه هنرمندان ایران، سینما فرهنگ، پردیس سینمایی باغ کتاب، موزه سینما، پردیس چارسو، پردیس کورش و پردیس اکومال کرج در چند سانس خاص دوباره به نمایش درآید.

همچنین قرار است جلساتی در نقد آن برگزار شود، مثل نقد این فیلم در موزه سینما.

داستان «در جست‌وجوی فریده» چیست؟

داستان این فیلم درباره زنی به نام فریده است که چهل سال پیش، یعنی دقیقا در زمان انقلاب ایران، در آرامگاه امام هشتم شیعیان رها شده و و پس از انتقال به شیرخوارگاه، یک زوج هلندی او را به فرزندی می‌پذیرند و او را به هلند می‌برند.

فریده در طول این سال‌ها به‌خاطر «ترس از سفر به ایران» و «عدم تمایل خانواده‌اش» به ایران بازنگشته بود. اما اکنون این زن به ایران باز می‌گردد و به دنبال پدر و مادر واقعی خود است و با کسانی که مدعی‌اند خانواده واقعی او هستند، ملاقات می‌کند.

در واقع این فیلم که شرح این کنکاش است؛ و بنا بر آنچه در تبلیغاتش گفته می‌شود «در جست‌وجوی هویت گمشده» است.

صحنه‌های نمادین این فیلم زمانی است که زنی بدون حجاب خارج از کشور به زنی چادری تبدیل می‌شود که به زیارت حرم امام هشتم شیعیان می‌رود. در واقع این فیلم به نوعی بازگشت از دنیای مدرن غرب به جهان سنت‌ها و مذهب‌هاست که به عقیده برخی از منتقدان در راستای سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی است.

علیرضا بهرامی، خبرنگار ایسنا با انتقاد از انتخاب این فیلم برای معرفی به اسکار، چنین انتخابی را «سیاسی» خوانده است.

او در یادداشتی با اشاره به فیلم‌هایی که در گذشته به اسکار معرفی شده از «وجود و غلبه‌ نگاه سیاسی در این انتخاب» انتقاد کرد.

این روزنامه‌نگار انتخاب یک فیلم مستند را «بدعت» نامیده که نشان‌دهنده عدم درک «از تفاوت ماهوی و الزام‌های جایزه‌ اسکار» است.

او با اشاره به فیلم‌های دیگری که ممکن بود شانس موفقیت ایران در اسکار را بالا ببرند، در پایان این پرسش «تکراری» را مطرح می‌کند که چرا یک نهاد دولتی باید نماینده‌ سینمای ایران را به آکادمی اسکار «انتخاب» کند؟