ایران وایر - علی رنجی‌پور - حتی در یک اقتصاد پایدار و در شرایط عادی نیز آثار و تبعات اقتصادی سقوط یک هواپیما قابل‌توجه است، چه برسد به ایران که در حال حاضر غیرعادی‌ترین کشور جهان است. یک روی سکه رسوایی سقوط هواپیما برای همه ما روشن است؛ رسوایی بزرگ سپاه که در اقدامی بی‌سابقه یک هواپیمای مسافری را در فاصله چند کیلومتری بزرگ‌ترین فرودگاه کشور توسط دو موشک سرنگون کرده است.
تا الان هیچ کشوری در خاک خود مرتکب چنین اشتباه بزرگی نشده یا اگر شده تشت رسوایی آن مانند رسوایی سپاه از بام نیفتاده است. تا سال‌ها بسیاری از مردم جهان با تردید به ایران نگاه خواهند کرد و از خود خواهند پرسید چطور نظامیان ایران هواپیمای هم‌وطنان خود را بدون دلیل در جوار فرودگاه با موشکزدند؟ ابعاد این فاجعه و رسوایی بزرگ هنوز به‌طور کامل روشن نیست، اما با اطمینان تبعات آن محدود به رسوایی سپاه نخواهد ماند و حوزه‌های سیاست داخلی و خارجی، جامعه و البته اقتصاد را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
هزینه‌های غیرمستقیم؛ شلیک موشک به امروز و آینده
اقتصاد، سیاست و جامعه جزیره‌های مستقل نیستند، بلکه ساختارهای پیوسته‌ای هستند که روی یکدیگر اثر می‌گذارند.
بحران سیاسی و امنیتی خود آثار مخربی روی جامعه و اقتصاد دارد. افزایش هزینه نیروهای سرکوبگر از یک‌سو و اخلال در فعالیت‌های نیم‌بند اقتصادی از سوی دیگر، اوضاع نابسامان اقتصادی را وخیم‌تر می‌کند. بحران در سیاست خارجی نیز در چنین شرایطی گریزناپذیر است. همین‌الان ایران باید پاسخگوی اوکراین کانادا، سوئد، بریتانیا، افغانستان و چند کشور دیگر باشد. دامنه این چالش‌ها احتمالا با روشن شدن بیشتر ابهام‌ها بیشتر خواهد شد و دامنه وسیع‌تری از کشورهای دیگر، به‌خصوص کشورهای غربی را در بر خواهد گرفت. همین‌الان هم اوضاع سیاست خارجی ایران در بحرانی‌ترین وضعیت ممکن قرار دارد و تنش در سیاست خارجی عملا ایران را در وضعیت کنونی قرار داده است. در چنین شرایطی اقدام سپاه در سرنگونی هواپیما حکم ضربه‌ای سنگین به ساختمانی نیمه‌خراب را دارد که تلنگری برای ویرانی کامل آن کافی است.
مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
داستان محدود به این هم نیست؛ هزینه‌های بحران اجتماعی را نیز نباید دست‌کم گرفت. افزایش نارضایتی، بی‌اعتمادی، ناامیدی و خشم عمومی، حتی برای یک اقتصاد عادی هم خطرناک است، چه برسد به اقتصاد روبه‌قبله ایران. بی‌شک دسته‌گل سپاه جریان خروشان فرار سرمایه را تقویت می‌کند و باعث از بین رفتن انگیزه کارآفرینان و هدر رفتن استعدادهای مالی و ذهنی می‌شود. قطعا تاریخ ایران، بعد از اقدام سپاه در سرنگونی هواپیمای مسافری، پیش چشم باقی‌مانده نخبگان و صاحبان سرمایه به دو قسمت تقسیم می‌شود. نیمه شوم آن کشوری است که سپاه پاسدارانش، هواپیمای خودی را در چند کیلومتری فرودگاه با یک موشک هدف قرار می‌دهد و برای اطمینان موشک دوم را هم شلیک می‌کند و یک هواپیما با ۱۷۶ سرنشین بی‌گناه را به آتش و خاک و خون می‌کشد.
هزینه‌های مستقیم
اما صرف‌نظر از تبعات چندلایه بحران سیاسی و اجتماعی، اقدام سپاه در سرنگونی هواپیمای هزینه‌های مستقیم زیادی هم دارد. برای برآورد این هزینه آن را به سه بخش تقسیم می‌کنیم:
۱- غرامت
اقدام سپاه در سرنگونی هواپیمای مسافربری در تهران برای ایران بی‌هزینه نخواهد بود. اولی پرداخت خسارت هواپیما به اوکراین و پرداخت غرامت به بازماندگان است. رفع‌ورجوع حقوقی این مساله با توجه به اختلاف‌نظر حقوقی درباره شهروندی جان‌باختگان دامنه‌دار خواهد بود، اما طبق برآوردها کل خسارتی که سپاه روی دست ایران گذاشته بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار خواهد بود. سپاه البته نهاد ثروتمندی است که خود بخش بزرگی از اقتصاد ایران سیطره دارد، اما غرامت هواپیما جزو تعهدات ملی ایران به شمار خواهد رفت که دولت موظف به پرداخت آن خواهد بود؛ دولتی که در شرایط فعلی معلوم نیست بتواند از پس پرداخت حقوق کارکنان و بازنشستگان بربیاید، به‌زودی و به‌حکم دادگاه‌های داخلی و خارجی مجبور به پرداخت میلیون‌ها دلار خسارت خواهد شد. درواقع این خسارت با پول نفت یا مالیات یا تورم ناشی از کسری بودجه می‌پردازند.
۲- فرصت‌سوزی آسمان ایران
تا پیش‌ازاین آسمان ایران یکی از مسیرهای شلوغ پروازهای خارجی میان غرب و شرق بود؛ اما بعدازاین آیا شرکت‌های هواپیمایی حاضر خواهند بود خطر پرواز بر آسمانی را قبول کنند که نظامی‌ها در آن هواپیمای خودی را در جوار فرودگاه با موشک سرنگون می‌کنند؟
پرواز بر فراز آسمان ایران برای خطوط هواپیمایی خارجی رایگان نیست، بلکه بر اساس وزن و مسافت پرواز هر هواپیما از آسمان ایران، مبلغی پرداخت می‌شود. به گفته مسوولان شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هواپیماهای ایران، عبور هواپیماها از آسمان ایران در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۷۰۰ میلیارد تومان درآمد در پی داشت. اگر نرخ هر دلار را نیمایی سال ۱۳۹۷ و حدود ۸ هزار تومان دلار در نظر بگیریم درآمد عبور هواپیماها از آسمان ایران بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون دلار محاسبه می‌شود.
پس از اقدام سپاه در سرنگونی هواپیما، میزان پروازهای آسمان ایران به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. اگر تصور کنیم حجم کلی پروازها به نصف کاهش پیدا کند زیان ناشی از اقدام سپاه بالغ‌بر ۱۰۰ میلیون دلار خواهد شد.
۳- بریدن نفس گردشگری
ریسک سفر به ایران هیچ‌گاه کم نبوده، اما هیچ‌گاه به‌اندازه امروز بالا هم نبوده است. بی‌شک گردشگری نیمه‌جان ایران، در پی اقدام سپاه بی‌رونق‌تر از پیش خواهد شد، کمتر جهانگردی پس‌ازاین حاضر به سفر به ایران می‌شود، اگر هم بشود کمتر آژانس مسافرتی حاضر به تدارک تور مسافرتی به ایران خواهد شد. شرکت‌های بیمه به‌سختی مسافرت به ایران را پوشش می‌دهند و بازار گردشگری گرفتار رکود سنگینی خواهد شد. این وضعیت حتی روی سفر گردشگران عراقی و همسایگان ایران نیز تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. چراکه علاوه بر مخاطرات سفر هوایی به ایران، مجموعه‌ای از ناامنی‌های زنجیره‌ای در منطقه فراگیر شده که ایران تقریبا در همه آن نقش فعال و کلیدی دارد.
«حرمت‌الله رفیعی»، رییس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران، دو روز پیش اعلام کرد تمام تورهای غربی و ۶۰ درصد تورهای ورودی آسیا که قصد سفر به ایران را داشتند، سفر خود را لغو کرده‌اند؛ اما شاید چنین توجیه شود که مگر تعداد گردشگران غربی و آسیایی چقدر است؟
تا پیش‌ازاین طبق آمار رسمی، ۷۵ درصد سفر گردشگران خارجی از کشورهای عراق، آذربایجان و ترکیه انجام شده بود و ۲۵ درصد مابقی از سایر مناطق جهان به ایران سفر کرده بودند. اگر فرض کنیم سقوط هواپیما و بحران‌های منطقه‌ای باعث کاهش ۲۰ درصدی گردشگران کشورهای هم‌جوار و نصف شدن گردشگران سایر کشورها شود، باید بپذیریم که بحران‌های اخیر منجر به کاهش ۳۰ درصدی گردشگران خارجی می‌شود. این یک برآورد محافظه‌کارانه است که می‌توان آن را به کل گردشگری ایران تعمیم داد. «علی‌اصغر مونسان»، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری ایران برآورد کرده، سهم گردشگری در سال گذشته چیزی در حدود ۳ درصد تولید ناخالص داخلی ایران بوده است. اگر آن را ۴۵۰ میلیارد دلار در نظر بگیریم باید بپذیریم که اقدام سپاه در سرنگون کردن هواپیما و البته سایر اقداماتی که باعث ایجاد فضای ناامنی در ایران شده، ضرر و زیانی در حدود ۳ میلیارد دلار در سال برای اقتصاد ایران دارد.
