ایران وایر - فرامرز داور - چرا جمهوری اسلامی ایران از روزهای اول تاسیس تا به امروز به‌طور مداوم از سوی کشورهای دیگر به دخالت در امور داخلی دیگران متهم می‌شود؟ چرا ایران در دوره محمدرضا پهلوی چنین وضعیتی نداشت؟ آیا شاه این بلندپروازی را نداشت که ایران قدرت اول منطقه باشد؟ چرا دولت دونالد ترامپ می‌گوید که جمهوری اسلامی یک نظام عادی نیست؟ همسایگان و کشورهای دیگر چه نگاهی به نظام حاکم ایران دارند و چرا؟ نیروی قدس سپاه و گروه‌های نیابتی در کشورهای همسایه از دیدگاه حقوقی چه وضعیتی دارند؟ در مجموعه «سایه پیدا و پنهان یک همسایه» سعی کرده‌ایم به این سوالات پاسخ دهیم. در بخش اول این سلسله گزارش به بررسی این موضوع که آیا فعالیت گروه‌های نیابتی ایران در خارج از کشور مطابق با شیوه مرسوم همکاری نظامی بین‌المللی بین کشورهاست، پرداخته‌ایم.
***
مهم‌ترین نماد آنچه دخالت نظام جمهوری اسلامی ایران در امور دیگر کشورها خوانده می‌شود، وجود نیروی قدس شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و گروهای شبه‌نظامی است که نیروی قدس در دیگر کشورها تاسیس کرده است.
چهل سال پس از تجربه ایجاد گروه‌های نیابتی که با تاسیس حزب‌الله لبنان آغاز شد حالا آیت‌الله «علی خامنه‌ای» شاخه برون‌مرزی سپاه را «رزمندگان بدون مرز» خوانده و به گفته او «هر جا نیاز باشد، آن‌ها در آنجا حضور پیدا می‌کنند».
مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
حضور نیابتی در دیگر کشورها به دلیل ذات فعالیت غیرشفاف آن، شیوه‌ای غیر رایج در همکاری‌های نظامی است. همکاری نظامی بین کشورهایی که مشترکات ویژه‌ای باهم دارند، شیوه مرسوم بین‌المللی است که با توجه به قدمت تاریخی آن، مقررات مشخصی هم بر آن حاکم است.
همکاری دوجانبه بلندمدت با پیمان نظامی
بخش وسیعی از همکاری‌های نظامی بین‌المللی حاصل توافق دولت‌ها با یکدیگر در قالب پیمان‌های نظامی است.
به‌طور مثال همکاری دوجانبه عراق، افغانستان، قطر، بحرین، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ژاپن با ایالات‌متحده پس از عقد پیمان نظامی صورت گرفته و تا زمانی که این پیمان‌ها اعتبار دارد یا یکی از طرفین به‌طور رسمی خواستار پایان دادن به آن نشده باشند، همکاری‌های نظامی دو طرف ادامه خواهد داشت.
حضور نیروهای نظامی دو کشور یا یکی از آن‌ها در کشور مقابل، در اختیار داشتن پایگاه نظامی، پادگان یا بندر برای فعالیت دفاعی یا آموزشی و حتی تهاجمی می‌تواند از مفاد چنین قراردادهای نظامی باشد. پیمان‌های نظامی به تصویب مجالس و پارلمان کشورها می‌رسد و روند و جزئیات آن برای افکار عمومی طرفین روشن و شفاف است.
در سال‌های اخیر، ایران پایگاه نظامی خود را در همدان برای عملیات نظامی در سوریه در اختیار نیروی هوایی ارتش روسیه قرار داده بود. حضور روسیه در پایگاه هوایی همدان بدون تصویب و حتی اطلاع مجلس شورای اسلامی در ایران بود. پس از افشای این حضور نظامی، مقام‌های جمهوری اسلامی ایران اعلام کردند که جنگنده‌ها و ادوات نظامی روسیه از ایران خارج شده است.
دعوت به کمک نظامی فوری
در برخی از موارد حضور نظامی در کشور دیگر به دعوت دولت میزبان و برای انجام یک ماموریت فوری صورت می‌گیرد.
در این موارد دولت میزبان با دعوت از نیروهای نظامی دولتی که به آن اعتماد دارد، از نظامیان آن برای حضور در یک نبرد نظامی داخلی یا بین‌المللی که درگیر شده، کمک می‌گیرد. ممکن است این دعوت برای کمک مستشاری و مشورت نظامی یا آموزشی باشد یا برای کمک به کشور میزبان برای جنگیدن مقابل دشمن داخلی یا خارجی باشد.
دعوت «سلطان قابوس»، پادشاه پیشین عمان از «محمدرضا شاه پهلوی» آخرین شاه ایران برای حضور ارتش ایران در نبرد با شورشیان ظفار ازجمله چنین همکاری‌های نظامی است. حضور نظامی برای نبرد معمولا فوری و زمان آن بسته به طول مدت درگیری است و به‌طورمعمول پس از پایان درگیری و بازگشت آرامش، این حضور بلافاصله پایان می‌گیرد.
پیمان‌های نظامی چندملیتی
پیمان نظامی چندملیتی برای کمک‌های دسته‌جمعی در امور آموزشی و دفاعی در برابر تهدید یا خطر بالقوه مشترک تشکیل می‌شوند. پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) معروف‌ترین این پیمان‌های نظامی است که در برابر خطر گسترش کمونیزم شکل گرفت و علیرغم گذشت سال‌های از انعقاد آن و سقوط اتحاد جماهیر شوروی هنوز معتبر است.
ازجمله پیمان‌های نظامی دسته‌جمعی که ایران عضو آن بوده «سازمان پیمان مرکزی» (سنتو) است که براساس الگوی ناتو به دعوت آمریکا و با حضور ایران، ترکیه و عراق تشکیل شده بود و بعدها پاکستان هم به آن پیوست.
این پیمان نظامی با وقوع انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و با خروج ایران از آن و پیش از آن، بیرون رفتن پاکستان، چند هفته پس از انقلاب رسما فروپاشید. از آن زمان تاکنون ایران عضو هیچ پیمان نظامی چندجانبه نشده است.
حضور متجاوزانه چگونه است؟
حضور نظامی کشورها در خاک یکدیگر ممکن است مشمول هیچ‌کدام از شکل‌هایی که گفته شد، نباشد در این صورت این حضور بدون دعوت دولت میزبان است.
اگر دولت میزبان فاقد توانایی نظامی موثر یا فاقد دولتی باشد که در برابر تهاجم نظامی از خود دفاع کند، ممکن است کشوری که از آن نبرد خسارات می‌بینید به‌عنوان «مسوولیت حمایت» دست به عمل نظامی به نفع و در دفاع از خاک آن کشور بزند. اگر آن کشور دارای دولت هرچند ناتوان و بدون ارتش است، چنین کاری نباید با مخالفت دولت آن روبه‌رو باشد.
درصورتی‌که کشور فاقد دولت است، حضور نظامی کشور ثالث در آن نباید با مخالفت سازمان ملل متحد یا با نقض قوانین بین‌المللی صورت گرفته باشد. حضور نظامی ناتو برای حمایت از کشور ناتوان کوزوو یکی از مثال‌های چنین حضوری از نظامیان در یک کشور دیگر است.
اگر حضور نظامی کشور ثالث مورد اعتراض دولت مستقر آن کشور باشد، این حضور نقض حاکمیت ملی و نوعی تجاوز محسوب می‌شود.
حضور نیابتی محصول منحصربه‌فرد نظام
جمهوری اسلامی ایران به این موارد یک مثال کم‌سابقه اضافه کرده است. نیروی قدس سپاه پاسداران با آموزش و تجهیز افراد بومی کشور ثالث، آن‌ها را به یک نیروی شبه‌نظامی بدل می‌کند که گرچه در کشور خود فعالیت می‌کنند اما تحت فرمان و همسو با سیاست‌های سپاه در کشور خودشان فعالیت می‌کنند.
این گروه‌ها اصطلاحا «نیابتی» هستند و نمی‌توان آن‌ها را «متجاوز» نامید اما در فرم کلاسیک ارتش کشور خود نمی‌گنجند و به همین دلیل دارای مشروعیت بین‌المللی نیستند. گروه‌های نیابتی سپاه پاسداران اکنون در لبنان، عراق، سوریه، یمن، افغانستان، پاکستان و برخی از کشورهای آمریکای لاتین حضور دارند. مکزیک هم از کشورهایی است که گفته می‌شود نیروی قدس تلاش‌هایی برای تشکیل گروه نیابتی در آن انجام داده است.
کشورهای همسایه ایران به دلیل چنین فعالیت‌هایی است که نظام جمهوری اسلامی ایران را به دخالت در امور خود متهم می‌کنند و از افزایش هر نوع شکلی از نفوذ نظام حاکم بر ایران در کشورشان و احتمال شکل دادن به گروه‌های نیابتی، در هراس هستند.
پاسخ پزشکی قانونی به روحانی
