ایران وایر - سال ۱۳۷۶ جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار در تاریخ خود میزبان یک اجلاس بین‌المللی با حضور رهبران کشورهای اسلامی شد. رفتار و عملکرد آیت‌الله «علی خامنه‌ای» در این نشست که از یادداشت‌های «اکبر هاشمی رفسنجانی» و دیگر اسنادِ در دسترس استخراج شده‌اند، تا حد زیادی جایگاه بین‌المللی رهبر جمهوری اسلامی در جهان اسلام را در دو دهه پیش نشان می‌دهد و در شناخت و شیوه حکم‌رانی ۳۱ ساله او موثر است.
هشتمین «اجلاس سران کشورهای اسلامی» از شانزدهم آذر ۱۳۷۶ در تهران، در سطح کارشناسان و سپس وزیران خارجه این کشورها آغاز شد. از هفته‌ها قبل از برگزاری اجلاس، سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای یکی از دغدغه‌های وی بود. به روایت یادداشت‌های روزانه اکبر هاشمی رفسنجانی، «سیدمحمد خاتمی»، رییس جمهوری وقت درباره «مشکل» سخنرانی رهبری در کنفرانس تهران با او مشورت کرده اما سرانجام خامنه‌ای دست‌نوشته خود را برای هم‌فکری، به جای دولت، به هاشمی رفسنجانی داده بود. هاشمی نیز متن سخنرانی را برای جلسه افتتاحیه، «طولانی» و «نامناسب» توصیف کرده بود.
از آن جا که رییس‌جمهوری ایران میزبان اجلاس بود ولی نشست سران با پیام آیت‌الله خامنه‌ای افتتاح می‌شد، نگرانی‌هایی درباره واکنش رهبران کشورهای اسلامی به این برنامه‌ریزی در میان مقام‌ها وجود داشت.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
هم‌زمان، روزنامه «جمهوری اسلامی» چند روز پیش از اجلاس نوشته بود که «شاه حسن»، پادشاه مراکش و «شاه حسین»، پادشاه اردن در نشست تهران شرکت نمی‌کنند و اگر شاه برونئی و «سلطان قابوس»، پادشاه عمان هم به تهران نیایند، «شاه» در اجلاس نخواهد بود.
هاشمی رفسنجانی در یادداشت خود نوشته است که سران برخی از کشورها، از جمله «نورسلطان نظربایف»، رهبر قزاقستان که قرار بود در نشست شرکت کند، به تهران نمی‌آید و چنین نوشته‌هایی برای فضای اجلاسی که باید با احترام و ادب توام باشد، اثر منفی می‌گذارد و ممکن است باعث شود که بعضی دیگر هم نیایند.
از میان این افراد، تنها پادشاه برونئی به ایران آمد و ملک حسن، پادشاه مراکش که ریاست دوره قبلی سازمان کشورهای اسلامی را برعهده داشت، شخصا برای تحویل ریاست به تهران نیامد.
رد تقاضای ملاقات عرفات و برخورد رسمی سران با خامنه‌ای
سرانجام اجلاس سران کشورهای اسلامی در هجدهم آذر ۱۳۷۶ در تهران برگزار شد. جزییاتی از نشست سران و واکنش مقام‌ها به آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه ۲۳ سال پیش او را در جهان اسلام نشان می‌دهد. روایت هاشمی رفسنجانی از این روز خواندنی است:
«نزدیک ساعت ۱۰صبح به محل اجلاس سران رفتیم. در اتاق انتظار با رهبری و آقای ناطق نوری و آقای خرازی نشستیم. آیت‌الله خامنه‌ای گفتند که تقاضای ملاقات یاسر عرفات را رد کرده‌اند. نظر من این بود که بپذیرند ولی قبول نکردند. وزیر امور خارجه هم نظر ایشان را تایید می‌کند.»
در سالن اجلاس سران که آیت‌الله خامنه‌ای روز جمعه، پیش از شروع نشست و پس از کوه‌نوردی معمول خود از آن بازدید کرده بود، برای او یک صندلی در راس سالن در نظر گرفته بودند. اعضای هیات جمهوری اسلامی به ریاست محمد خاتمی که میزبان اصلی نشست بود، در انتظار تحویل گرفتن کرسی ریاست از مراکش، در پایین سالن و در کنار دیگر میهمانان نشسته بودند.
اجلاس سران کشورهای اسلامی برای اولین بار در تاریخ خود توسط فردی افتتاح می‌شد که میزبان رسمی اجلاس و رییس دوره‌ای آن نبود. خامنه‌ای مطابق «قانون اساسی»، نفر اول کشور در امور اجرایی نیست. برای همین هم در ۳۱سال دوره رهبری خود به سفر بین‌المللی نرفته است و از جایگاه متفاوت و برتر از رهبران، روسای جمهوری، پادشاهان و نخست وزیرانی که به تهران سفر می‌کنند، با آن‌ها دیدار می‌کند: «به سالن رفتیم... با نطق آیت‌الله خامنه‌ای، جلسه افتتاح شد. اول صحبت، بلندگوی داخل سالن قطع شد... خیلی بد شد. معلوم بود رهبری هم خیلی ناراحتند و چند بار بین سخنرانی آب خوردند و نطق هم طولانی شد. سپس آمدند از وسط سالن و از بین میهمانان عبور کردند. توقع این بود که میهمانان بایستند و ابراز احساسات کنند که نکردند. خیلی خشک و رسمی برخورد کردند. گویا تبلیغاتی که رسانه‌های خارجی درباره نابه‌جا بودن افتتاح کنفرانس توسط رهبری کردند، بی‌اثر نبوده.»
دلیل رد درخواست ملاقات «یاسرعرفات»، توافق او با اسرائیل در «کنفرانس صلح اسلو» بود. آیت‌الله خامنه‌ای در خطبه‌های نماز جمعه تهران، عرفات را بابت این اقدام، «هم احمق، هم خائن» خواند.
۱۵ سال بعد، هنگام برگزاری «اجلاس رهبران کشورهای غیرمتعهد» در تهران، این بار «محمود عباس»، جانشین عرفات و رییس تشکیلات خودگردان فلسطین در زمان حضور در ایران درخواستی برای دیدار با خامنه‌ای نداد و هم‌چون «محمد مرسی»، رییس‌جمهوری وقت مصر که از رهبران «اخوان‌المسلمین» هم بود که آیت‌الله خامنه‌ای در جوانی به آن‌ها ارادت داشت، بدون دیدار با رهبر جمهوری اسلامی تهران را ترک کرد.
«دیدار با علی‌اف به مشاجره کشید و از اظهارات بگوویچ بدشان آمد»
اما در زمان اجلاس کنفرانس اسلامی در تهران، برخی از میهمانان‌ها در زمان ملاقات با آیت‌الله خامنه‌ای، جلسه‌ای متشنج داشتند؛ از جمله آن‌ها، «حیدر علی‌اف»، رییس جمهوری آذربایجان بود: «شب میهمان رهبری بودم. ایشان از مذاکراتشان راضی است. در مذاکره با علی‌اف، مذاکراتشان به مشاجره کشیده است و از اظهارات علی عزت بگوویچ، رییس جمهور بوسنی و هرزگوین بدشان آمده است. از مذاکرات با امیر عبدالله، ولیعهد عربستان سعودی راضی بودند و گفتند به صراحت گفته اگر آقای هاشمی نبودند، این کنفرانس در تهران تشکیل نمی‌شد.» ذکر خاطره‌ای که هاشمی اعتبار اعطای میزبانی را از آن خود کرده و نقل‌قولی از «امیر عبدالله» که گویا بیشتر خود را در تهران میهمان هاشمی و خاتمی می‌دانسته است تا کشوری که تحت کنترل کامل آیت‌الله خامنه‌ای اداره می شود.
برگزاری اجلاس تهران با موافقت امیرعبدالله در جریان نشست اضطراری «سازمان کنفرانس اسلامی» در پاکستان، در اواخر ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی رخ داد. امیرعبدالله که بعدها به پادشاهی عربستان سعودی رسید، با میزبانی ایران موافقت کرده و همراهی دیگر کشورهای اسلامی را به دست آورده بود.
امیرعبدالله در زمان سفر به ایران برای اجلاس رهبران کشورهای اسلامی، درخواست داده بود تا شب اول حضور در تهران، میهمان هاشمی رفسنجانی در منزل وی باشد؛ پیشنهادی که به آیت‌الله خامنه‌ای نداده بود. ولیعهد عربستان در روز اول نشست، ابتدا در محل «کاخ مرمر» با هاشمی دیدار کرد و سپس برای میهمانی شام، عازم خانه او شد.
مخالفت کشورهای اسلامی با درج نام خامنه‌ای در بیانیه پایانی
به غیر از برخورد سرد رهبران کشورهای اسلامی با آیت‌الله خامنه‌ای و تلخی‌هایی که در برخی از ملاقات‌ها گزارش شده‌اند، درج نام او در بیانیه پایانی اجلاس هم موضوع اختلاف بوده است: «آقای خاتمی گفت برای تهیه بیانیه اجلاس مشکلی پیش آمده که بعضی از اعضا، مثل مصر و سعودی مایل نیستند اسم آیت‌الله خامنه‌ای در آن بیاید. گفته‌اند مساله را به صحن اجلاس می‌کشند.»
خامنه‌ای در دیدارهایش با برخی از رهبران کشورهای نزدیک به جمهوری اسلامی، از جمله به «حافظ اسد»، رییس جمهوری سوریه سفارش کرده بود که از موضع وی، یعنی مخالفت با عادی‌سازی روابط بین فلسطین و اسراییل در بیانیه پایانی حمایت شود.
دو روز پس از سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی در جلسه افتتاحیه اجلاس تهران، هاشمی در خاطراتش نوشته است: «اختلاف در جهت‌گیری رهبری و رییس‌جمهور در نطق افتتاحیه، سخت مورد سوء استفاده غربی‌ها است. گرچه تفاوت جزیی است و این که اختلاف نظر در اعضای کنفرانس باعث تاخیر در جلسه اختتامیه شده است. مساله صلح خاورمیانه و تفاوت دیدگاه ما با سایرین این اختلاف را پیش آورده است. اکثرا اصل برنامه سازش را تایید می‌کنند و اسرائیل را متخلف می‌دانند و به قرارها عمل نمی‌کنند و ما اصل سازش را قبول نداریم و در نطق رهبری هم این همین مساله باعث عکس‌العمل‌ها شد.»
مراسم اختتامیه اجلاس که قرار بود روز بیستم آذر، ساعت سه بعدازظهر به وقت تهران آغاز و به طور مستقیم از صداوسیما هم پخش شود، به دلیل اختلافاتی که منشا آن‌ها، دیدگاه‌های مربوط به آیت‌الله خامنه‌ای بود، به تاخیر افتاد: «اختتامیه در ساعت هشت و پنج دقیقه شروع شد. جالب هم بود. ولی بعضی مضامین در تضاد با نظرات رهبری است که شاید هم رسانه‌های خارجی روی آن انگشت بگذارند؛ از قبیل کم‌رنگ شدن اسم رهبری در بیانیه رسمی.»
در بیانیه پایانی اجلاس سران کشورهای اسلامی بر خلاف آن‌چه آیت‌الله خامنه‌ای می‌خواست و در نطق طولانی افتتاحیه هم گفته بود، مذاکرات اسرائیل و فلسطین محکوم نشد و به جای اسرائیل هم اصطلاح «رژیم صهیونیستی» به کار نرفت.
نام آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر ایران سرانجام با اصرار میزبان و رییس اجلاس، یعنی محمد خاتمی، در بیانیه پایانی آورده شد که نسبت به مخالفت قاطعانه‌ای که ابتدا وجود داشت، برای وی پیروزی به حساب می‌آمد. اما آن طور که در خاطرات هاشمی رفسنجانی منعکس است، فقط یک بار درج نام خامنه‌ای در بیانیه نهایی، موجب فراهم شدن رضایت کامل جمهوری اسلامی نشده بود.
این تصویری از چهره و جایگاه بین‌المللی آیت‌الله خامنه‌ای در جهان اسلام در ۲۳ سال پیش است.
