همافران در مقایسه با افسران حقوق و مزایای بالایی داشتند، اما ناتوانی‌شان در کسب درجه‌های نظامی افسران در طول خدمت موجب شد تا گروهی از آن‌ها در راستای منافع شخصی و صنفی با انقلاب اسلامی همراه شوند و آسیب شدیدی به نیروی هوایی ارتش و کشور ایران وارد کنند، آسیبی که پس از چهار دهه هنوز جبران نشده است.

پیش از ورود روح‌الله خمینی به ایران در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، گروهی از همافران با سرکردگی عطاءالله بازرگان به فرانسه و روستای نوفل‌لوشاتو رفته و ضمن دیدار با خمینی با او بیعت کرده بودند.

این افراد پس از بازگشت به ایران بازداشت و به خاش تبعید شدند، اما پس از ورود خمینی به ایران، از زندان آزاد شدند و با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ قدرت را در پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش در دست گرفتند و انجمن‌های اسلامی تشکیل دادند و صدها نفر از برجسته‌ترین فرماندهان و افسران باتجربه نیروی هوایی را تصفیه، بازداشت و حتی جهت اعدام به تهران منتقل کردند.

شرکت در اعتراض‌های خیابانی

براساس گزارش‌های منتشرشده ساواک و گفته‌های سرلشکر موسوی، رییس پلیس تهران، در تاریخ ۲۴ و ۳۰ مرداد ۱۳۵۷، تعداد انگشت‌شماری از درجه‌داران و سربازان نیروی هوایی ارتش درمیان شرکت‌کنندگان در اعتراض‌ها یا شورش‌های نیمه نخست آن سال بازداشت شده بودند، اما نخستین اعتراض‌های علنی همافران طرفدار روح‌الله خمینی و یا وابسته به سازمان مجاهدین خلق در مهرماه آن سال و درحین سخنرانی فرمانده آماد و پشتیبانی (لجستیکی) نیروی هوایی ارتش در سالن اجتماعات پادگان قصر فیروزه رخ داد.

خروج محمدرضا شاه پهلوی از ایران و رفتار منفعلانه او و نیروهای امنیتی‌اش درمقابل شورش‌های سراسری باعث شد تا همافران مخالف نظام شاهنشاهی در برخی از پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش جرات پیدا کنند و پس از استماع نوارهای سخنرانی روح‌الله خمینی در اعتراض‌های خیابانی علیه نظام شاهنشاهی در سطح شهرها و یا مجتمع‌های خانه‌های سازمانی نیروی هوایی ارتش در پایگاه‌ها شرکت کنند.

نخستین هسته‌های اعتراضی در میان همافران نیروی هوایی در پایگاه‌های سوم (شاهرخی)، چهارم (وحدتی) و نهم شکاری تاکتیکی به ترتیب در شهرهای کبودرآهنگ، دزفول و بندرعباس تشکیل شد. این هسته‌ها متعاقبا در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۵۹ بیانیه‌های همبستگی با انقلابیون را صادر کردند.

در فاصله ۳۰ دی تا چهارم بهمن ۱۳۵۷، همافران به ‌مراه شماری از درجه‌داران و تعداد بسیار کمی از افسران در تظاهرات ضد حکومتی در پایگاه‌های ششم و هشتم شکاری تاکتیکی به‌ترتیب در بوشهر و اصفهان شرکت کردند.

بعدازظهر روز چهارم بهمن‌ماه، تعداد بسیار کمی از همافران و خانواده‌هایشان در مقابل خانه‌های سازمانی شهرک قصرفیروزه۲ نیروی هوایی در تهران اعتراض کردند. صبح آن روز شماری از همافران و درجه‌داران به‌همراه تعداد انگشت‌شماری افسر مخالف نظام پهلوی جهت نشان دادن حمایت خود از خمینی به منزل آیت‌الله طالقانی رفتند و در آنجا شعار «ما کارکنان هوایی هستیم - ما منتظر خمینی هستیم» سر دادند.

اعتراض‌ها در روز ۵ بهمن شدت یافت و ۸۰ همافر دستگیر شدند. یک روز بعد یعنی ششم بهمن‌ماه، تعداد پرسنل دستگیرشده نیروی هوایی به‌علت شرکت در اعتراض‌ها به ۱۲۶ نفر همافر، درجه‌دار و افسر افزایش یافت. دو نفر سرباز طرفدار خمینی نیز دستگیر شدند. ۱۲۸ بازداشتی با دو فروند هواپیمای ترابری متوسط سی-۱۳۰ئی و اِچ نیروی هوایی شاهنشاهی به خاش منتقل شدند. به‌جز۱۲ نفر افسر و همافر، بقیه پس از چند روز آزاد شدند.

خرابکاری و ترور خلبانان و فرماندهان به‌دست همافران انقلابی

همافران طرفدار آیت‌الله خمینی در کنار شرکت در اعتراض‌های خیابانی برای به‌نتیجه رساندن انقلاب اسلامی دست به ترور و خرابکاری نیز زدند.

بهترین نمونه آن در تاریخ ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ رخ داد که در جریان آن، سپهبد بقراط جعفريان فرمانده لشکر ۹۲ زرهی نیروی زمینی ارتش در استان خوزستان را گروهی از همافران هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی ارتش) ترورکردند.

ین ترور ازطریق منفجر کردن هلیکوپتر بل ۲۱۴آ حامل این فرمانده که در میان افسران زیردستش به‌عنوان یکی از وطن‌پرست‌ترین افسران تاریخ نیروی زمینی ارتش شناخته می‌شد، صورت گرفت.

در آن روز، سپهبد بقراط جعفریان به‌منظور سرکشی به نیروهای تحت امر خود با هلیکوپتر از محل تیپ۱ لشکر۹۲ زرهی در اهواز به پادگان تیپ۲ این لشکر در دزفول در حال پرواز بود تا هماهنگی‌های لازم جهت اعزام نیروهای تحت فرمانش برای تصرف تهران و دستگیری روح‌الله خمینی را فراهم کند، اما ترور و قتل او این نقشه را ناتمام گذاشت.

در ماه‌های منتهی به سرنگونی نظام شاهنشاهی و پس از آن، همافران طرفدار روح‌الله خمینی و همچنین هواداران مجاهدین خلق دست به خرابکاری در سامانه‌های فرامین و هیدرولیک جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش زدند که دست‌کم در سه مورد منجر به سقوط هواپیماها و در دو مورد، مرگ خلبانان آن‌ها شد.

به عنوان مثال، در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۵۸ پس از آن‌که جنگنده‌های عراقی حریم هوایی ایران را نقض کردند، یک فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۴ئی فانتوم۲ با شماره ۶۶۳۰-۳ مسلح به چهار موشک هدایت حرارتی سایدویاندر و چهار موشک هدایت راداری اسپارو به خلبانی سروان پرویز کیهان‌نژاد و ستوان‌یکم احمد توکلی‌نژاد در ساعت ۱۸:۰۰ از پایگاه ششم شکاری تاکتیکی در بوشهر برخاستند تا به مقابله با جنگنده‌های مهاجم بپردازند، اما به‌علت خرابکاری همافران طرفدار روح‌الله خمینی، خلبانان کنترل هواپیما را از دست دادند و در نزدیکی تاسیسات نفتی بهبهان به نام کمپرک واقع در ۸۱ مایلی (حدود ۱۳۰ کیلومتری) پایگاه بوشهر سقوط کردند و جان خود را از دست دادند.

لازم به ذکر است که همافران هوادار سازمان مجاهدین خلق که در طول ماه‌های منتهی به سرنگونی نظام شاهنشاهی دست به خرابکاری زده بودند، پس از سرکوب اعضای این سازمان در سال ۱۳۶۰ به درخواست رهبران این گروه بار دیگر اقدام به خرابکاری در پایگاه هشتم شکاری تاکتیکی کردند.

بنابر گفته‌های سرتیپ بازنشسته، خلبان فضل‌الله جاویدنیا، این همافران با قرار دادن قلوه‌سنگ در ورودی هوای موتور جنگنده رهگیرهای اف-۱۴آ تامکت در حین استارت موتور جهت ماموریت اضطراری رهگیری و مقابله با جنگنده‌های مهاجم عراقی، موجب از کار افتادن آن‌ها می‌شدند. ورود سنگ و برخورد آن با تیغه‌های کمپرسور موتورها، باعث انهدام آنها می‌شد.

منافع همافران انقلابی

همافران طرفدار نظام شاهنشاهی نیز همچون افسران از گزند تصفیه، بازداشت و حتی اعدام در امان نماندند. اما آنان که از گزند پاکسازی در امان ماندند، نقش مهمی در طول جنگ ایران و عراق ایفا کردند. از فراهم کردن پشتیبانی فنی برای هواپیماهای نیروی هوایی و به‌خصوص جنگنده‌ها و آماده‌سازی آن‌ها برای انجام عملیات‌های رزمی علیه ارتش عراق گرفته تا ارتقاء و به‌روزرسانی تجهیزات موجود شامل هواپیماهای جنگنده در جریان پروژه‌های مختلف گروه جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی چون سجیل (نصب موشک اِم آی اِم-۲۳بی) بر روی جنگنده اف-۱۴آ تامکت.

اما آن دسته از همافرانی که در سال ۱۳۵۷ نقش مهمی در تحریک پرسنل نیروی هوایی ارتش به طغیان علیه نظام شاهنشاهی داشتند و همچنین کسانی که انجمن‌های اسلامی پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش را تشکیل داده و نقشی حیاتی در پاک‌سازی مهم‌ترین و باتجربه‌ترین افسران و فرماندهان ایفا کرده بودند، توانستند با کسب درجات معادل افسری به سمت‌های مهمی در سطح نیروی هوایی ارتش برسند و حتی پس از بازنشستگی در سازمان‌های دولتی چون سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح، جایگاه‌هایی مهم با درآمدهایی هنگفت کسب کنند.