حمید نوری در زندان گوهردشت دادیار ناظر بر زندان بود، اسامی زندانیان را برای اعدام می‌خواند، به صف ردیف‌شان می‌کرد، در محل اعدام حاضر می‌شد و بعد از هر مراسم اعدامی، شیرینی پخش می‌کرد و جشن می‌گرفت. زندانیانی را که در «راهروهای مرگ» با بدن‌هایی خونین از شکنجه در حالی‌که چشم‌بند به چشم داشتند، بعد از اعدام رفقای‌ آن‌ها مسخره می‌کرد و به ایشان هم شیرینی تعارف می‌کرد. او به عنوان دادیار ناظر بر زندان، در آزادی زندانیان و جلوگیری از رهایی‌ آن‌ها نقش داشت. او به عنوان «نماینده دادستان» مسئول تنبیه زندانیان در زندان بود و اختیارات گسترده‌ای داشت. او دستیار «محمد مقیسه» بود که در آن زمان «ناصریان» نام داشت. هر دوی آن‌ها در فروردین ۱۳۶۷ به عنوان دادیار ناظر بر زندان گوهردشت، زندانیان را به اتاق فرا می‌خواند و از آن‌ها می‌پرسیدند که در انتخابات مجلس سوم شورای اسلامی شرکت می‌کنند یا خیر؟ پاسخ‌ها را می‌نوشتند و گروهی را هم همان‌جا مورد ضرب‌وشتم قرار می‌دادند. حمید نوری در سال ۱۳۶۷ مجری کابل زدن به زندانیان سیاسی بود؛ همان نوع شکنجه‌ای که راویانِ آن سال‌های شوم، از آن به عنوان سهمگین‌ترین شکنجه یاد می‌کنند.

این روایت‌ها، بخشی از صحبت‌های «ایرج مصداقی» در اتاق «عدالت‌خواهی» است که گزیده‌هایی از آن برای نخستین‌بار در آستانه برگزاری دادگاه حمید نوری، بیان می‌شود: «خود حمید نوری به همراه اعضای هیات مرگ و پاسداران در مراسم اعدام شخصا شرکت می‌کردند و به شکم زندانیان لگد می‌زدند تا دار زده شوند. در حسینیه گوهردشت یا سالن آمفی‌تئاتر، طناب‌های دار آویزان بود، زندانی را روی صندلی می‌ایستادند و با لگد به او می‌زدند تا از صندلی بیفتد و خفه شود. روز ۲۱ و ۲۲ شهریور ۶۷ کشتارها علنی شده بود و پرده‌ها فرو افتاده بود. در راهروی مرگ، ما را تهدید می‌کردند که لگد آخر را خودمان می‌زنیم. حمید نوری و ناصریان (قاضی مقیسه) تاکید می‌کردند که کاری می‌کنیم در مدفوع خود غرق شوید. اگر وقت اعدام روده‌ها پر باشد، احتمالا خالی می‌شود.»

این تمام روایت‌ها از شکنجه‌گری حمید نوری نیست. او بعد از کشتار ۱۳۶۷ به عنوان دادیار ناظر بر زندان، مسئول گرفتن اعترافات اجباری برای آزادی زندانیان بود.

بخشی دیگر، از زبان «مهدی اصلانی» روایت شد که به گفته‌ خودش، هنوز صدای نوری را در ذهن دارد: «حمید نوری در آن تابستان به عنوان پا رِکابی و پیک مرگ عمل می‌کرد. نمی‌دانم دیگر دوستانی که در راهروهای مرگ و در گوهرکش‌ترین مکان عالم (زندان گوهردشت) با حمید عباسی مواجه شده بودند، وقتی عکس او را دیدند چه احساسی داشتند. بهکیش‌ها را او در راهروی مرگ نشاند تا نوبت‌ اعدام‌شان شود. مهدی فریدونی و فرشاد اسفندیاری و بیژن بازرگان و منصور نجفی و مجید ولی و ... را هم. استخوان‌های هزاران جان جوان که بر خارپشته‌ها شیار شد. من از جایگاه شاهد می‌گویم که به دادگاه کشیدن حمید نوری یک پیروزی. من و دیگر زندگان می‌توانیم در هر دادگاه عادلانه‌ای وقتی از ما بپرسند، انگشت اتهام را به سمت او ببریم و بگوییم او یکی از قاتلان است.»

مهدی اصلانی روز ششم و نهم شهریور با حمید نوری مواجه شد؛ وقتی که نوری زندانیان را برای آن‌که مقابل هیات مرگ قرار گیرند، ده تا ده تا سوا می‌کرد:‌ «چهره او و بیش از چهره، با آن صدایی که با هیچ گسل از ذهن من گسسته نمی‌شود، زندانیان را سوا می‌کرد و از راهروهای مرگ به طبقه زیرین یعنی محل استقرار هیات مرگ می‌برد. امید همه دردمند آرزومندانی چون من، محاکمه عادلانه و حکمی عادلانه برای عالی‌جناب قاتل است.»

«عالی‌جناب قاتل» لقبی است که بسیاری برای اعضای هیات مرگ و عاملان و آمران آن کشتار خونین هم به کار می‌برند. یکی از آن‌ها «ابراهیم رئیسی» است که حمید نوری کارگزار او محسوب می‌شود. هم‌زمانی دادگاه حمید نوری و ریاست‌جمهوری رئیسی باعث شد که بسیاری به دنبال محاکمه رییس دولت جدید جمهوری اسلامی باشند و از این دادگاه به عنوان محاکمه رئیسی و حتی جمهوری اسلامی نام برده‌اند. اما آیا چنین است؟

«رضا معینی» از منتقدان این نگرش است که به این پرسش پاسخ داد: «دادگاه حمید نوری، بنا به قانون حقوقی در همه جهان، دادگاه حمید نوری است؛ یعنی با توجه به ارتکاب یک جرم، تعریف آن جرم و قانونی بودن آن و نتیجه آن چه محکومیت و چه تبرئه باشد، دو نتیجه متفاوت دارد که آن‌هم برای خود حمید نوری است. به نظر من، اگر تبرئه شود که با توجه به شواهد، امکان آن بسیار کم است، یعنی مدارک و شواهد و دادگاه نتوانسته او را محکوم کند؛ نه آن‌که محکوم نیست و در کشتار نقش نداشته است. در صورتی‌ هم که دادگاه رای به محکومیت او بدهد، حمید نوری محکوم شده است. ولی دادگاه‌های اروپایی و سیستم آمریکایی متهم-شاهدمحور است. یعنی هم متهم حضور دارد و هم ادله کافی بایستی برای بازداشت او وجود داشته باشد که چنین بوده است. از این زاویه، این‌همه شاهد در دادگاه می‌توانند بر تاریکی روشنی افکنند؛ یعنی به بخشی از تاریخ ایران که عملا از تاریخ کشور ما حذف شده است. همان بخشی از تاریخ ایران که نه تنها روایت‌اش حذف شده بلکه افراد آن هم حذف شده‌اند، روشنی افکند بر این بخش. دستاورد بزرگی است با این تعداد شاهدان و شاکیان.»

او همچنین با اشاره به موضع‌گیری «جاوید رحمان» گزارش‌گر ویژه حقوق بشر در سازمان ملل، ضمن تایید این اقدام، چنین مطرح کرد که «چرا ایشان یک اطلاعیه در این چارچوب برای وضعیت حقوق بشر در ایران نداد؟ ما باید راه‌کارها را از درون حقوق بین‌الملل پیدا کنیم و وظیفه ما پیگیری ادامه موضع‌گیری گزارش‌گر ویژه حقوق بشر است.»

این فعال حقوق بشر همچنین به دادگاه‌های یوگسلاوی سابق، رواندا و عراق در خصوص «صدام حسین» اشاره کرد که واکنش متهم در چنین دادگاه‌هایی که بر اساس متهم-شاهد می‌گردد، چنین است: «آن‌ها یا می‌گویند که ما مهره‌ کوچکی در دستگاهی بودیم که چون می‌چرخید، ما هم با آن می‌چرخیدیم یا می‌گویند هنگام جنایت غایب بوده‌اند. وضعیت آقای رئیسی، پورمحمدی، نیری و مقیسه هم می‌تواند به همین شکل باشد. متاسفانه حقوق بین‌الملل کامل و همیشه در خدمت قربانیان نیست. البته جاوید رحمان نمی‌تواند مدارک را مستقیم به دادگاه سوئد ارائه دهد؛ ولی شورای حقوق بشر می‌تواند چنین کند. امروز ما بر تشکیل کمیسیون حقیقت‌یاب تاکید داریم و بایستی در این مسیر لابی کنیم.»

موضعی که تاکنون حمید نوری در این بیش از بیست ماه انفرادی در جلسات مختلف از خود نشان داده، انکار نقش خود در کشتار دهه شصت به‌خصوص تابستان ۶۷ است. اما او در همان فایل صوتی خطاب به هر آن‌که قرار است مخاطب او باشد، بارها تکرار می‌کند که «سربازی امین» و «امانت‌دار» است. آیا تکرار این کلمات پیام خاصی در پی دارد؟ آیا او به دنبال اثبات وفاداری خود به نظام جمهوری اسلامی است؟

ایرج مصداقی می‌گوید: «ایشان تاکید بر امانت‌داری دارد؛ یعنی تا الان هیچ اطلاعاتی درباره کشتار ۶۷ نداده است و رازهای نظام و جنایت‌های صورت‌گرفته در زندان را فاش نکرده است. ما به دنبال دادخواهی هستیم و نه انتقام، برای ما مهم است که حمید نوری حرف بزند و از رازهای نگفته بگوید. مادران و خانواده‌ها و دادخواهان می‌خواهند بدانند چه بر سر عزیزان‌شان آمده است. برای همین، او پیغام می‌دهد که هیچ نگفته است و خیال بقیه راحت باشد. او همچنین می‌گوید که می‌توانند روی او حساب کنند؛ چون زیرک و هشیار است. یعنی به نوعی درخواست کمک می‌کند.» ‌

زمانی‌که حمید نوری بازداشت شد، ایرج مصداقی و برخی از فعالان حقوق بشر خبر دادند که قربانیان و خانواده‌های آن‌ها می‌توانند برای شهادت و شکایت اقدام کنند. اما به نظر می‌رسد که بسیاری از آن‌ها چنین نکردند. ایرج مصداقی در توضیح چرایی این مساله توضیح داد: «خیلی از افراد از خانواده‌های‌شان می‌ترسند و می‌گفتند که خانواده‌ها راضی نیستند. اما بالغ بر ۱۰۰ شاهد در این پرونده هست. در فیلمی که نیما سروستانی از ابتدای این ماجرا تهیه کرده است، نشان خواهد داد که چطور راه حمید نوری به سوئد افتاد، چرا آمد و چطور دستگیر شد.»

حمید نوری اولین بار نبود که از ایران خارج می‌شد، اما این‌بار خلاف انتظارش به سلول انفرادی افتاد و حالا با پیغام صوتی خود اطمینان خاطر می‌دهد که دهان او قرص بوده است. فایل صوتی که به گفته «سعید ملک‌پور» توسط یکی از زندانیان سابق که مدعی ارتباط با نهادهای امنیتی است، در اختیار او قرار گرفته است.

در کنار همه این موارد، اما مساله دیگری امید خانواده‌های قربانیان آن کشتار است؛ مساله‌ای که صرفا محکوم شدن حمید نوری نیست؛ بلکه رازگشایی از فاجعه‌ای است که هنوز ابعاد آن نامشخص است. همان‌طور که مهدی اصلانی به این موضوع اشاره کرد: «اگر حمید نوری در این دادگاه زبان بگشاید شاید از جایی که خاوران نام دارد، رمزگشایی شود. او می‌داند؛ او بچه‌ها را کنار راهرو می‌نشاند، نزد هیات مرگ و پای دار می‌برد. هرکس از نزد هیات مرگ بیرون می‌آمد، چند سرنوشت داشت که یکی از آن‌ها آمفی‌تئاتر بود و بعد حمل با کامیون‌های یخچال‌دار. حمید نوری می‌داند مقصد آن کامیون‌ها کجا بود. اگر او حرف بزند از یکی از مهم‌ترین مکان‌هایی که به حافظه بدل شده، رمزگشایی می‌شود. البته خاوران تنها گورستان مرگ‌فروشان نیست.»

پایان این جلسه اما با حضور «صدیقه» یکی از خانواده‌های کشته‌های تابستان ۶۷ پیوند خورد: «من خواهر حسین حاجی‌محسن هستم که سال ۶۷ آن‌طور که به ما گفتند، روز اول چپ‌کشی، در زندان گوهردشت دار زده شد. او ۱۵ سال حکم داشت؛ در سال ۶۱ دستگیر شده بود و بعد از شش سال و نیم حکم زندان، اعدامش کردند. من از دادگاه نوری خوشحال هستم و به عنوان شاکی در ۱۸ اکتبر باید شهادت بدهم. دادگاه نوری هر طور پیش برود و جواب بگیرد، همین‌قدر که به جان جانیان ترس بیندازد که نتوانند به راحتی در اروپا و آمریکا بچرخند، برای ما پیروزی است.»

یک ماه دیگر دادگاه حمید نوری برگزار می‌شود و او از ماه آگوست تا نوامبر که نوبت دفاعیات او می‌شود، اجازه صحبت کردن نخواهد داشت. او به دست داشتن در «جنایت علیه بشریت» متهم است و حالا چشم‌ها و گوش‌های بسیاری معطوف به آن خواهد بود؛ قربانیان و خانواده‌های‌ دادخواه، فعالان حقوق بشر و البته، دستگاه جمهوری اسلامی.