سابقۀ روابط تهران و مسکو

در سال ۲٠٠۱ میلادی (اسفند ۱۳۷٩)، در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی (و ولادیمیر پوتین)، قانونی به تصویب مجلس رسید که "معاهدۀ اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه" نامیده شد. این معاهده چارچوب کلی روابط را در همۀ حوزه‌ها تعریف می‌کرد و از جمله می‌گفت که "چنانچه یکی از طرفین مورد تجاوز کشور دیگری قرار بگیرد، طرف دیگر ملزم می‌باشد از هرگونه مساعدت نظامی و یا کمکهای دیگر به ‌متجاوز که موجبات ادامه تجاوز را فراهم می‌آورد، خودداری نماید".

اما آنطور که کاظم جلالی توضیح داد، به رغم آن معاهده، توسعۀ روابط دو کشور رضایتبخش نبوده و به ویژه در حوزۀ اقتصادی بسیار محدود مانده است. او گفت که در عرصۀ سیاسی نیز ایران می‌تواند با روسیه و چین "باشگاه کشورهای تحریمی" را تشکیل دهد. به طور کلی ایران خواهان یک "روسیۀ مقتدر" است، زیرا تهران و مسکو در عرصۀ جهانی "دیدگاه‌های مشترک" دارند. جلالی تأکید کرد که "ما در ذیل روسیه تعریف نمی‌شویم" و دو کشور می‌توانند مکمل یکدیگر باشند.

سفیر ایران همچنین به لزوم توسعۀ تبادلات فرهنگی تأکید کرد و گفت که مشکل عمده در روابط دو کشور شناخت ناکافی دو طرف از یکدیگر است. او گفت در حالی که آمریکا علناً برای تخریب روابط تهران و مسکو میلیاردها دلار هزینه می‌کند، ایران و روسیه حتی از نظر ارتباط زبانی کمبودهای فراوان دارند. جلالی گفت که ایران باید حتمآ یک شبکۀ روس‌زبان تأسیس کند. این طرح ظاهراً از سوی مدیریت صدا و سیما در دست اقدام است.

سخنان کاظم جلالی کاملاً با اصول سیاست‌ خارجی جمهوری اسلامی که به "نگاه به شرق" الویت داده، منطبق است. جلالی حتی گوشزد کرد که "بلوک شرق" دوباره در حال شکل‌گیری است و در چند سال آینده، چین نخستین اقتصاد جهان خواهد بود. شخص خامنه‌ای نیز پیوسته بر گسترش روابط با روسیه اصرار داشته و همان قدر که از "نگاه به غرب" اجتناب کرده، برای نزدیکی به پکن و به ویژه به مسکو کوشیده است.

در حالی که چینی‌ها ایران را مهره‌ای مفید در طرح عظیم "جادۀ نوین ابریشم" می‌بینند، روس‌ها نیز این کشور را به عنوان بخش بالقوۀ مهمی در "اتحادیه اقتصادی اوراسیا" به حساب می‌آورند. اما هنوز به درستی معلوم نیست که جمهوری اسلامی چه "تحلیل" و چه انتظاراتی از نگاه خود به شرق دارد.