ایران وایر ـ فرامرز داور ـ «محسن فخری‌زاده»، معاون وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی و مرد پشت پرده و مرموز برنامه اتمی ایران؛ همان‌طور که در بحرانی شدن پرونده اتمی نقش داشته، در شکل‌گیری توافق هسته‌ای برجام هم به صورت پنهانی و پشت پرده سهم داشته است. فخری‌زاده در آذر ۱۳۹۹ در حومه تهران ترور و کشته شد. اسراییل به صورت ضمنی مسئولیت ترور وی را بر عهده گرفت. در کتاب «راز سر به مهر» نوشته جدید «محمدجواد ظریف» و همکاران او در مذاکرات برجام برای اولین بار به نقش فخری‌زاده در رسیدن به توافق برجام پرداخته شده است.
**
تا پیش از توافق اتمی برجام، یک پرونده بسیار سنگین شامل سوالات و ابهامات بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود داشت که از عوامل بحرانی ماندن وضعیت پرونده هسته ای ایران بود.
این پرونده که نام آن «ابعاد احتمالی نظامی برنامه اتمی ایران» یا پی.ام.دی بود عمدتا درباره فعالیت ها و اقدامات اتمی ایران تا پیش از سال ۱۳۸۲ بود که از دید آژانس انگیزه و انحرافاتی به سوی ساخت سلاح اتمی در آن وجود داشته اما جمهوری اسلامی آن را متوقف کرده بود.
این پرونده عمدتا بر مسائلی استوار بود که زیر نظر «محسن فخری‌زاده» انجام می شده است. بخشی از بایگانی اتمی ایران که از سوی اسراییل مورد سرقت قرار گرفت و سپس به طور رسمی در کتابی منتشر شد درباره اقدامات برنامه های وسیع فخری زاده است که با نام «آماد» و «سپند» شناخته می‌شوند که بر اساس گزارش‌ها جمهوری اسلامی را به آستانه رسیدن به توانایی ساخت سلاح اتمی رسانده بود. شورای امنیت سازمان ملل متحد به همین دلیل نام فخری‌زاده را در فهرست افراد تحریم شده بین‌المللی قرار داده بود و برای او ممنوعیت سفر اعمال کرده بود.
👈 مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
بازرسان آژانس تا سال‌ها درخواست داشتند با فخری‌زاده دیدار و درباره اقدامات وی با هدف کشف ابعاد نظامی احتمالی برنامه اتمی ایران، مصاحبه کنند اما جمهوری اسلامی با درخواست آنها مخالفت کرد و سرانجام در دوره مذاکرات منجر به برجام که فشارهای بین المللی برای انجام این دیدار بالا گرفته بود، آیت‌الله «علی‌خامنه‌ای» شخصا وارد شد و در یک سخنرانی به طور عمومی انجام چنین دیداری را منع کرد و گفت:«مصاحبه یعنی بازجویی و ما اجازه نمی‌دهیم از دانشمندان اتمی بازجویی شود.»
اما به دست آمدن توافق اتمی که هدف جمهوری اسلامی از آن قبول غنی‌سازی اورانیوم در ایران و رفع تحریم‌های بین‌المللی بود، بدون حل و فصل پرونده پی.ام.دی غیرممکن بود. وزارت خارجه ایران که مامور مذاکرات اتمی بود در روزهای اول استقرار دولت «حسن روحانی» به نوشته کتاب «راز سر به مهر» وارد گفت‌وگو با وزارت دفاع برای حل پرونده پی.ام.دی شده بود. عباس عراقچی معاون وزارت خارجه و عضو پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مامور دیدار با فخری‌زاده از سوی گروه مذاکره‌کننده اتمی بود:
«طی دیداری با مهندس فخری‌زاده که با توجه به دانش و تجارب فردی از کلیه مباحث مربوط به اتهامات هسته‌ای آگاهی داشت خواهان دریافت نظرات مشورتی ایشان شد. آنچه شهید مهندس فخری‌زاده بازگفت بیشتر از همه گلایه و شکوائیه‌ای بود از مسیر پی گرفته شده، حاصل خوشبینی و کم توجهی به ظرایف مباحث دقیق موضوعاتی که در مسیر همکاری‌های ایران با آژانس در این پرونده طی دولت قبل (احمدی‌نژاد) و توسط مذاکره کنندگان پیشین پیموده شده بود».
کتاب راز سر به مهر روایتگر انتقادهای فخری‌زاده به گروه مذاکره‌کننده اتمی هم در دوره «علی لاریجانی» و هم در دوره «سعید جلیلی» است. لاریجانی اولین دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره‌کننده ارشد اتمی در دولت محمود احمدی‌نژاد بود که پس از استعفا از این سمت، جلیلی جایگزین وی شد.
به روایت کتاب فخری‌زاده از «دادن اطلاعات متنوعی از همه دستگاه‌ها و حتی وزارت دفاع» به آژانس انتقاد کرده و گفته در آن دوره «هفت دوره بدون آگاهی سایر دستگاه‌های مسئول و مرتبط» با آژانس مذاکره شده بود و «تنها در دوره هشتم آن یعنی ابتدای شهریور ۱۳۸۷ زمانی خاتمه یافت که میان مذاکره‌کنندگان دبیرخانه و آژانس برای ادامه مذاکرات در تهران همراه با بازدید نمایندگان آژانس از سه کارگاهی که مختصات آنها در لپ تاپ ربوده شده آمده بود، توافق صورت پذیرفته بود اما پس از آگاهی از موضوع مذاکرات توسط دکتر احمدی‌نژاد با دستور ایشان این روند متوقف می گردد».
کتاب می گوید آنچه در این مسیر روی داد از دید فخری‌زاده «در برگیرنده یک اشتباه فاحش و غیرمسئولانه هم بوده است. در حقیقت برای نخستین نوبت جمهوری اسلامی ایران وارد گفت و گوهای فنی بر سر مباحث موشکی با آژانس می شود در شرایطی که اساسا این موضوع به آژانس انرژی اتمی هیچ گونه ارتباط موضوعی و ساختاری نداشته است».
در ادامه فخری‌زاده برای عباس عراقچی روایت کرده است: «مسئول مذاکرات فنی در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در دوره دکتر جلیلی از من خواست مشخصات فنی موشک‌ها را به او بدهم که با ارائه آنها به آژانس ثابت کند که موشک‌های ایرانی برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای طراحی نشده‌اند».
نویسندگان راز سر به مهر می‌گویند: «ارایه این اطلاعات نه تنها آژانس را قانع نکرد بلکه مستمسک لازم را در اختیار آژانس قرار داد تا ادعا کنند برخی از مباحث مرتبط با ادعای ابعاد احتمالی نظامی با همان پی.ام.دی بر اساس اطلاعاتی است که خود مسئولان جمهوری اسلامی ایران ارائه داشته‌اند»
حالا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نقشه برخی از موشک‌های بالستیک ایران را هم در اختیار داشت و این موضوع در پیوست گزارش آذر ۱۳۹۰ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درج شده بود. رسانه‌های اسراییل پس از ترور فخری‌زاده گزارش داده بودند که دولت این کشور فایلی صوتی از وی در اختیار داشته که طی آن در جلسه‌ای محرمانه از ضرورت ساخت پنج کلاهک اتمی گفته بود. این فایل بر اساس گزارش رسانه‌های اسراییلی در دوره ریاست‌جمهوری «جورج بوش» پسر در اختیار او قرار گرفت و یکی از مستندانی بوده است که بر مبنای آن ایالات متحده فشار و تحریم بر برنامه اتمی ایران را بیشتر کرده بود.
در اختیار گرفتن نقشه موشک‌های ایران توسط آژانس، سطح بحران را وارد فاز جدیدی کرده بود: «آنگونه که شهید مهندس فخری زاده به مذاکره کننده ارشد اتمی هیات ایرانی دکتر عراقچی گزارش می دهد با توقف مذاکرات در مورد مطالعات ادعایی که در پی ورود و مخالفت دکتر احمدی نژاد صورت پذیرفت موضوع خاتمه نیافت و مذاکرات دیگری میان بخش فنی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و آژانس، این نوبت تخت عنوان رویکرد ساختار برپا می گردد تا به اصطلاح رویکردی برای حل و فصل این سئولات تازه آژانس باشد».
فخری زاده به عباس عراقچی گفته بوده که با «خبط آشکار مذاکره کنندگان ایرانی» در دادن مجوز به آژانس، «سبب شد آژانس حق آن را یابد که به همه اسناد سایت ها، افراد و تجهیزات نظامی دسترسی داشته باشد اگرچه بعدها دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی با هشدارهای وزارت دفاع متوجه اشتباه خود شد و با صداقت کوشید این خطار را جبران کند ولی حسب نظر شهید مهندس فخری زاده این امر برای کشور بسیار گران تمام شد».
راز سر به مهر به نقل از فخری زاده می گوید در ادامه مذاکره کنندگان اتمی با آژانس موافقت کردند که بازرسان به برخی از مراکز نظامی جمهوری اسلامی دسترسی پیدا کنند. بازرسان به مرکز «پارچین» دسترسی پیدا و سپس در پرسشنامه خود موضوع «متخصص خارجی» در پارچین را طرح می کنند. فخری زاده به عراقچی گفته بود که مذاکره کنندگان اصلا نباید چنین سوالاتی را از آژانس تحویل می گرفتند:
«مسئولان جمهوری اسلامی ایران طبق دستور فرماندهی کل قوا در سال ۱۳۸۴ مجوز آن را نداشتند که اجازه دسترسی دیگری به پارچین بدهند ولی با این سیاست ناشیانه ای که اعمال شد موضوع دسترسی دوباره به پارچین به یک موضوع حیثیتی بین ایران و آژانس تبدیل شد امری که تنها در آخرین روزهای مذاکرات برجام با ترفندهای ویژه حل شد».
کتاب در ادامه روایت دیدار عباس عراقچی با فخری زاده را توضیح می دهد که طی آن به مرد پشت پرده اتمی ایران قول می دهد برای حل موضوع پی.ام.دی هیچ اطلاعات تازه ای از ایران در اختیار آژانس قرار نگیرد. «این سخن و تفاهم سبب می گردد شهید مهندس فخری زاده آمادگی خود را برای پیگیری جهت بستن پرونده های ادعایی آژانس اعلام کند».
پرونده پی.ام.دی با همراهی و کمک ویژه و غیرمنتظره «جان کری» وزیر خارجه وقت آمریکا بدون پاسخ دادن ایران به همه سوالات آژانس حل و فصل شد. کتاب راز سر به مهر از «همکاری تنگاتنگ میان مذاکره‌کنندگان و شهید فخری‌زاده و همکارانش» در بسته شدن این پرونده می گوید که در ۲۴ آذر ۱۳۹۴ به تایید شورای حکام آژانس هم رسید. پیش از آن در توافق «علی اکبر صالحی» رییس وقت سازمان انرژی اتمی ایران و «یوکیا آمانو» مدیرکل وقت آژانس که متن آن محرمانه است، موضوع مختومه اعلام شده بود.
پس از اجرای توافق برجام، حسن روحانی از مذاکره‌کنندگان ایرانی همچون جواد ظریف، علی اکبر صالحی و عباس عراقچی با دادن نشان های ملی تقدیر کرد اما پس از ترور محسن فخری‌زاده مشخص شد که روحانی در همان روز از فخری‌زاده هم تقدیر و به وی بابت همکاری اش در پرونده پی.ام.دی نشان ملی اهدا کرده بود اما این این مراسم با هدف حفظ امنیت فخری‌زاده در اتاقی بدور از چشم حضار و به صورت خصوصی انجام شده بود. عکس‌های این مراسم پس از ترور فخری‌زاده به و نشان قدردان بودن دولت روحانی از وی منتشر شد.
