این کلمه در زمینه‌های دیگر نیز به کار می‌رود، زمانی که تغییری عمیق و گسترده در فن آوری یا علم رخ می‌دهد، مانند انقلاب صنعتی... انقلاب‌ها را می‌توان به دودسته اصلی تقسیم کرد: انقلاب‌های اقتصادی و انقلاب‌های سیاسی. آنها می‌توانند همزمان یا در فواصل زمانی مشخص رخ دهند و اغلب بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند."

همچنین می توان از انقلاب های سوسیالیستی که - صرف نظر از دست آوردها و نتایج آن - هم در بعد سیاسی و هم اقتصادی، نهادها، و بنیان های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را دگرگون می ساختند و به ویژه در بعد اقتصادی، اقتصاد سرمایه داری را به عنوان مهم ترین زیر بنای اجتماعی استثماری و ناعادلانه کاملا زیر و رو می کردند نام برد.

اما چه کسانی جذب انقلابات می شدند و در روند آنها نقش بازی می کردند و آیا هدف همه انقلاب ها یکی بود؟ نیروهایی که نقش رهبری کننده در این جنبش ها را به عهده داشتند، کدام جریانات و طبقات اجتماعی بودند؟

هدف انقلاب ها، به طور طبیعی نیروهای موثر آنها را نیز نشان می دهد. برای نمونه، جنبش های کارگری، با نیروی متمرکز کارگران و تکیه ی بر خواست های آنها (انقلاب های سوسیالیستی)، صورت می گرفته است. انقلاب های ضد استعماری با تکیه ی بر نیروی ملی و طبقات گوناگون اجتماعی، برای رهایی از اسارت و نفوذ "بیگانگان" رخ می داده است. جنبش های ضد استبدادی نیز با تکیه ی بر طبقه ی متوسط، روشنفکران، خورده بورژوازی و حتا در مواردی طبقات محروم اجتماعی برای دست یابی به آزادی های اساسی و سیاسی شکل می گرفته اند. در ایران و در سال 1357 اما، انقلابی که شکل گرفت، به رغم شعارهایی چون استقلال، آزادی و جمهوری (اسلامی) اما با توجه به این که در نهایت با بازگشت به مذهب - آن هم در ارتجاعی ترین نوع آن - همراه شد، نه تنها به حفظ نهادها و بنیادهای سنتی جامعه پرداخت،(1) بلکه نظم استثماری و استبدادی را حفظ کرد و در قالب یک نظام اجتماعی، به توسعه و گسترش نهادهای ارتجاعی و سنتی اقدام نمود و جامعه را - بر خلاف روند انقلاب ها - به قرون وسطا باز گرداند.

به همین دلایل نه این رژیم ماهیتی انقلابی داشته و نه سردمداران آن انقلابی به شمار رفته و می روند. طبقه ای که در ایران قدرت را به دست گرفت، در واقع محافظه کارترین، سنتی ترین و ارتجاعی ترین نیروی مدافع و حافظ وضع موجود به شمار می رود. اساسا در هیچ دوره ای از تاریخ، روحانیت - در همه ادوار و در همه ی ادیان - خواهان تغییرات بنیادی نبوده و در کنار اشراف و پادشاهان، حافظ سنت و وضع موجود بوده و همواره از تغییر و تحولات بنیادی دوری گزیده و روی در روی آن ایستاده است. آخوندیسم، در هر دینی و در هر دوره ای، سد محکمی در برابر بدعت، نوآوری و تغییرات اجتماعی بوده است. آنها در کنار دیگر قدرتمندان نه تنها همواره از انقلاب وحشت داشته اند، بلکه تا جایی که توان داشته اند، روی در روی تغییرات و تحولات اجتماعی، فکری و فرهنگی ایستاده اند. اگر گاهی نیز با برخی از جنبش های اجتماعی همراهی نموده اند - مثل انقلاب مشروطه - یا از روی فرصت طلبی و منافع جویی بوده است و یا به دلیل وجود یکی دو فرد استثنایی نسبتا سالم...

بر مبنای چنین رفتار و جای گاهی که آنها داشته اند، هر نوع جنبش، تحول خواهی و تغییرات اجتماعی را در راستای از دست دادن امتیازات و منافع طبقاتی خود می دیده اند. و به همین دلیل نیز همواره از شرایط انقلابی هراس داشته اند. بنا بر این، آنها هیچگاه با تغییر و تحولات همراهی نکرده اند. بلکه برعکس، همواره از آن هراس داشته اند. این که روحانیت - آخوندیسم - در آستانه انقلاب و سقوط رژیم سلطنتی خود را انقلابی جا زدند و در همه ارگان های اجتماعی رسوخ کردند، نه به دلیل انقلابی گری آنها که به خاطر قدرت طلبی آنها بود. و جالب است بدانیم که آنها چنان در این رابطه راه افراط را در پیش گرفتند که مرتجع ترین و محافظه کارترین و حتا وابسته ترین عناصر روحانیت را نیز انقلابی به مردم معرفی کردند. مثل "آیت الله" کاشانی، شیخ محمدتقی فلسفی و آخوند مرتضی مطهری و ... و در نمایی عمومی تمامی افراد وابسته به این قشر و فرقه را!

همین اینک نیز متاسفانه در بیشتر اخبار و رسانه های برون مرزی همواره از آنها یا به عنوان رژیم انقلابی و یا نظام انقلابی یاد می شود، بدون اینکه اندکی در معنای انقلاب و نیروی انقلابی تامل کنند. در حالی که آنها نه تنها سردمدار یک جنبش انقلابی نبوده و نیستند، بلکه حتا جامعه ایران را به قهقرا و ارتجاع برده و در گذشته گرایی غرق کرده اند. به راستی چگونه می توان از نهاد و طبقه ای ضد انقلابی که یک جامعه را در قرن بیست و بیست و یک، به قرون وسطا باز گردانده و تنها دل مشغولی آن بازگشت به سنت های چند قرن پیش و احیای آنها می باشد، به عنوان جریانی انقلاب گر و انقلاب گرا نام برد؟

__________________

* در اینجا نمی خواهم وارد بحث "طبقه" شوم که؛ آیا "روحانیت"، را در کدام دسته بندی اجتماعی قرار داد: یک گروه اجتماعی، یک قشر و یا طبقه اجتماعی؟. چرا که در بحث های طبقاتی، باید دقیق تر تامل نمود. مختصات یک طبقه چیست؟ و برای کدام یک از نیروهای اجتماعی می توان اصطلاح طبقه را به کار برد و ... آیا طبقه را صرفا بر مبنای ویژه گی های اقتصادی و یا فرهنگی می توان توصیف کرد و این که آیا می توان از طبقه فرهنگی - اجتماعی هم نام برد؟ یا طبقه اقتصادی - فرهنگی؟ و ...

1) در مواردی رژیم پس از انقلاب نیز، بر همان بنیادهایی استوار شد که رژیم پیش از انقلاب. حتا برخی از مواد قانون اساسی. اگر دقت شود همان اختیاراتی را که پادشاه در قانون اساسی پیشین داشته، ولی فقیه هم دارد! نیز مقایسه کنید به نقش "مجتهدین" در قانون اساسی مشروطه و مجلس خبرگان قانون اساسی کنونی.