♦️ژن، ژیان، ئازادی- زن، زندگی، آزادی؛ نه فقط شعار، بلکه معیار

ما امروز در دوران پساقیام ژینا هستیم. خیزشی که با قتل حکومتی ژینا (مهسا) امینی آغاز شد، اما در عمق خود صدای همه زنانی بود که دهه‌ها فریادشان در گلو خفه شده بود، صدای هما دارابی‌ها و دختر آبی‌ (سحر خدایاری)ها. آن قیام نه تنها علیه حجاب اجباری، بلکه علیه تمام ساختارهای سرکوبگر و خشونت‌بار جنسیتی بود و هست. زنانی که در خیابان‌ها روسری از سر برداشتند، در حقیقت داشتند «نه» را فریاد می‌زدند: نه به اجبار، نه به حذف، نه به تحقیر.

در این زمینه، نمی‌توان ویدیویی را که «نه» زن را چیزی موقتی، مشروط یا بازی‌گونه جلوه می‌دهد، بی‌ضرر دانست. در دورانی که زنان در ایران به جرم «نه» گفتن به اجبار، جان می‌دهند، چشم از دست می‌دهند، شکنجه می‌شوند و به حبس‌های طولانی محکوم می‌شوند، هر نمایشی که «اصرار مرد» را نشانه‌ی رمانتیسیسم بداند، مشارکت در خشونت ساختاری است. در جهانی که زنان ایرانی جان داده‌اند تا "نه‌شان" شنیده شود، این ویدیو توهینی است به حافظه‌ی مقاومت.

♦️زنِ وابسته، زنِ ناتوان؛ بازگشت به کلیشه‌های فرودست

باز کردن درِ یک بطری آب شاید حرکتی ساده باشد، اما وقتی در قالبی نمایشی و نمادین از سوی یک رسانه جهانی بازسازی می‌شود، معنا می‌یابد. زنی که نمی‌تواند بطری آب را باز کند و از مردی قوی‌تر می‌خواهد که این کار را برایش انجام دهد، نه فقط نشان‌دهنده یک تعامل روزمره نیست، بلکه یادآور الگوی کلاسیک زنِ ضعیف و مردِ نجات‌دهنده است.

در ایران امروز، زنانی در زندان هستند که فقط به خاطر ایستادن و نه گفتن به سیاست‌های مردسالارانه بازداشت شده‌اند. از دختران خیابان انقلاب تا دانشجویان و روزنامه‌نگاران زن، آنچه با آن مبارزه کرده‌اند، دقیقاً همین تصویر زن ناتوان و مطیع است. بازتولید این کلیشه در قالب یک «قصه‌ عاشقانه» با ظاهر بی‌خطر، بی‌مسئولیتی رسانه‌ای است.

♦️شرق‌زدگی جنسی؛ روایت استعمار جنسیِ نرم

خیلی دشوار است که بتوان چنین ویدیویی را در تعامل میان یک زن و مرد سفید تصور کرد، و بعید است دویچه وله چنین ویدیوهای «طنزآمیزی» را برای مخاطبان آلمانی خود تولید کند. در این ویدیو، مرد سفیدپوست، قدبلند و بلوند، تصویر متمدن و دل‌ربای غربی را بازنمایی می‌کند و زن ایرانی در برابر او، محجوب، وابسته و مشتاق دیده می‌شود. این فقط یک تفاوت فرهنگی نیست، بلکه کلیشه‌ای عمیقاً ریشه‌دار است که فمینیسم ضدشرق‌شناسی سال‌هاست درباره‌اش هشدار داده. روایت‌هایی که زنان غیرغربی را در جایگاه "دیگریِ خواستار" و مردان غربی را در جایگاه نجات‌بخش یا مطلوب می‌نشانند، نه‌تنها تبعیض‌آمیز، بلکه تحقیرآمیزند.

در قیام ژینا، زنان ایرانی نه شیفته‌ی غرب بودند، نه منتظر نجات از بیرون. آن‌ها خود نجات‌بخش بودند، خود موتور جنبش، خود سوژه‌ی تاریخ شعله‌ور از گورستان آیچی تا زاهدان. و اکنون، چنین ویدیوهایی که دوباره زنان غیرسفیدپوست را در جایگاه منفعل قرار می‌دهند، انکار این حقیقت‌اند.

♦️پس از ژینا، هیچ «نه»یی بی‌اهمیت نیست

در دوران پساقیام ژینا، هر کنش رسانه‌ای باید خود را در برابر واقعیت جاری ایران بازتعریف کند. جنبش «زن، زندگی، آزادی» نشان داد که هیچ نشانه‌ای بی‌معنا نیست؛ روسری، نگاه، یک پلاکارد و حتی یک «نه» ساده می‌تواند مرز میان بندگی و آزادی را رقم بزند. در چنین بافتی، بازنمایی یک زن ایرانی که «نه» می‌گوید ولی منتظر اصرار است، نه‌تنها اشتباه، بلکه یک خیانت فرهنگی است. این تجربه‌ای تازه نیست. هنوز از واکنش‌های فمینیستی به سخنان نامجو که در آن نه‌ی زن ایرانی را ناز کردن به معنایی که در ادبیات کلاسیک فارسی آمده است می‌دانست، زمان زیاد نگذشته است!

برخی ممکن است ادعا کنند که این ویدیو صرفاً طنزی ساده است. اما طنز با ابتذال تفاوت دارد. طنز، هوشمندانه و رهایی‌بخش است؛ ابتذال اما کلیشه‌ها را بازتولید می‌کند و به جای نقد، به تحقیر می‌انجامد. این ویدیو نه طناز، بلکه مبتذل است، زیرا نه تنها به ارزش‌های برابری‌طلبانه احترام نمی‌گذارد، بلکه با تحریف مفهوم رضایت، به فرهنگ خشونت یاری می‌رساند.

♦️درخواست حذف و عذرخواهی

با توجه به اینکه بودجه دویچه‌وله از مالیات‌دهندگان آلمانی تأمین می‌شود، آیا انتشار چنین ویدیوی بی‌مایەای که ارزش‌های انسانی و مبارزات زنان را به سخره می‌گیرد، توجیه‌پذیر است؟ رسانه‌ای که با منابع عمومی اداره می‌شود، موظف است به اصول اخلاقی و مسئولیت اجتماعی پایبند باشد، نه اینکه با بازتولید کلیشه‌های زیان‌بار، به تحقیر گروه‌های به‌حاشیه‌رانده‌شده بپردازد. در توضیح خود این ویدیو آمده است که «این مجموعه قرار است ارزش های اساسی دویچه وله یعنی آزادی، رواداری، دموکراسی، حقوق زنان و تنوع فرهنگی را بازتاب دهد.» و «هدف این مجموعه جدید، پر کردن یک شکاف مهم با ارائه محتوایی است که دیدگاه‌های زنان را به نحوی حساس به تفاوت فرهنگی اما توانمندساز برجسته می‌کند.»

دویچه‌وله باید این ویدیو را فوراً حذف کند و به دلیل توهین به مبارزات زنان ایرانی و مفهوم جهانی «نه یعنی نه» وارد کرده، عذرخواهی رسمی ارائه دهد. علاوه بر این، این رسانه موظف است با تولید محتوای روشنگرانه، به ترویج فرهنگ رضایت و احترام به «نه» به‌عنوان پایه‌ای غیرقابل‌مذاکره در روابط انسانی کمک کند، آن هم در زمانه‌ای که رویکردهای فمینیستی از «نه یعنی نه» به سمت تنها «بله یعنی بله» حرکت می‌کنند چرا که ساز و کارهای قدرت مرد/سرمایه سالار می‌تواند نه گفتن و مقاومت کردن را در شرایط ترس و شوک یا به دلایل پیچیدگی‎های رابطه قدرت میان دو طرف دشوار کند.

ویدیوی دویچه‌وله نه فقط یک خطای روایی، بلکه بازتولید پنهان فرهنگ تجاوز، کلیشه‌های شرق‌شناسانه و تحقیر دستاوردهای مبارزاتی زنان ایران است. در عصری که «زن، زندگی، آزادی» نه یک شعار، که یک نقشه‌راه برای بازسازی مناسبات انسانی است، باید روایت‌هایمان را بر پایه احترام، رضایت، توانمندی و عاملیت زنان بازنویسی کنیم. ما زنان ایرانی، پس از ژینا، دیگر مردمانی نیستیم که بشود «نه» ما را نشنید.