آسیه توحیدنژاد، انصاف نیوز
عباس ملکی، دیپلمات سابق و استاد سیاستگذاری انرژی دانشگاه شریف در گفتگو با انصاف نیوز از بایدها و نبایدهای پیش از آغاز جنگ ایران و اسرائیل، نقد سیاست نگاه به شرق پس از جنگ و واقعیت ضرر و زیان بستن تنگه هرمز گفت.
نیروهای مسلح نباید در هر موضوعی دخالت می‌کردند | کرونایاب مستعان
عباس ملکی، دیپلمات سابق به بررسی بایدها و نبایدهایی که پیش از جنگ ایران و اسرائیل باید رعایت می‌شد پرداخت. اولین مورد این بود که «نیروهای مسلح باید کار خود را انجام می‌دادند». او در این موضوع دخالت این نیروها در زمان کووید ۱۹ و ساخت کرونایاب مستعان را مثال زد.
به اشتباه برای مسئولان جا انداختند که دانش هسته‌ای تمام علم است
دومین نکته‌ی او این است که «بعضی کارشناسان طوری برای مقامات کشور جا انداخته‌اند که انگار تمام دانش بشری دانش هسته‌ای‌ست و قله‌ی آن هم غنی‌سازی‌ست». ملکی توضیح داد «ما به عنوان کشوری که اولین دارنده‌ی ذخایر نفت خام و گاز طبیعیِ دنیا هستیم در ۲۰ سال اخیر کمترین بودجه را به این حوزه و بیشترین بودجه را به صنعت انرژی هسته‌ای که در منابعش رتبه هفتادم را داریم اختصاص داده‌ایم.» ملکی این شیوه‌ی نگاه و تخصیص را اشتباه می‌داند.
اشتباه سومی که این استاد دانشگاه شریف به آن اشاره می‌کند این تصور است که «ما اگر غنی‌سازی را داشته باشیم تمام مسائل علمی‌مان حل می‌شود». ملکی اضافه می‌کند که «بعضی کشورها توانستند از این صنعت استفاده کنند و گروهی از کشورها هم آن را تبدیل به ابزار چانه‌زنی کردند».
مثال او در مورد چانه‌زنی برزیل است که «تا آخرین مرحله غنی‌سازی رفت و بعد به مذاکره با آمریکا و اروپا نشست. این کشور در مقابل رفع نگرانی‌های اروپا و آمریکا در مورد ساخت سلاح هسته‌ای امتیازاتی دریافت کرد. به همین دلیل است که بسیاری برندهای محبوب دنیا متعلق به برزیل هستند».
عباس ملکی در توضیحاتش تاکید می‌کند که متوجه تفاوت شرایط ایران و برزیل هست اما این برایش جای سوال دارد که «چرا ما به جای سر به سد کوبیدن تلاش نمی‌کنیم آن سدِ راه را دور بزنیم؟!»
او با مثال ساختن هواپیما در کشور توضیح داد که باید ابتدا در مقیاس حکمرانی و در جایگاه سیاستگذار «مقدار اهمیت و اولویت» ساختن هواپیما و نیز «رضایت مردم» در این مورد را بسنجیم هرچند که توانایی ساختن هواپیما را داشته باشیم.
ملکی توضیح داد که «ایران نمی‌تواند مانند پاکستان یا کره‌ی شمالی باشد و حکمرانان باید رضایت مردم ایران را در نظر بگیرند».
نباید صدای تندروها را خاموش کرد | مسئولان نباید تندروی کنند
این استاد سیاستگذاری دانشگاه در مورد واکنش گروهی از تندروهای داخلی بعد از آتش بس ایران و اسرائیل و تقاضای ادامه‌ی جنگ گفت که «این صداها را نباید ساکت کرد. این صدا زمانی مهم می‌شود که از جانب یک شخص مسئول گفته می‌شود. آن زمان فرد مسئول باید چندباره به گفته‌هایش فکر کند چون می‌تواند عواقبش به مرگ آدم‌ها منجر شود».
عباس ملکی اضافه کرد: «در مجموع من از مسیر تصمیم‌گیری در کشور ناراضی نیستم. برخلاف بسیاری، من فکر می‌کنم همین که در این دولت صحبت و نظرخواهی می‌شود خوب است».
آتش‌بس ایران و اسرائیل به این زودی‌ها شکستنی نیست
ملکی با کسانی که این آتش بس را به این زودی‌ها در معرض شکسته شدن می‌دانند هم نظر نیست. او توضیح می‌دهد که «هرچند ما به بازدارندگی هسته‌ای نرسیده‌ایم اما بازدارندگی موشکی، نیروی انسانی و... ما کار می‌کند. از طرفی مشخص شد که اسرائیل نیز بازدارندگی هسته‌ای ندارد». به باور او «بازدارندگی اصلی ایران همانجا بود که دشمن تصور می‌کرد با حمله به زندان اوین اتفاقی در ایران می‌افتد اما چنین نشد».
او تاکید می‌کند که احتمال شروع مجدد جنگ ایران و اسرائیل را بعید می‌داند و اگر هم چنین شود باز هم ایران مقاومت خواهد کرد. ملکی توضیح می‌دهد که با در نظر گرفتن چند کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه و... در کنار اسرائیل در این جنگ و نیز مقدار مقبولیت این دولت‌ها در کشورهایشان در نهایت درصد احتمال آغاز مجدد جنگ پایین می‌آید.
او می‌گوید «اما این وضعیت تعطیلی دانشگاه‌ها، کار کردن کارخانجات با نصف ظرفیتشان و... این وضعیت خوف و رجا همان خواسته‌ی دشمن است که باید به آن پایان بدهیم».
همراهی نکردن روسیه با ایران لطف خفیه‌ی این جنگ بود
سوال دیگر درباره‌ی سیاست «نگاه به شرق» و نقدهایی بود که در این جنگ نسبت به آن و رفتار روسیه و چین مطرح شد. ملکی می‌گوید «ایران هیج وقت امیدی به کمک چین یا روسیه در چنین شرایطی نداشته است و هیاهوی «نگاه به شرق» ساخته‌ی ایران اینترنشنال است!» او از جلالی، سفیر ایران در روسیه نقل می‌کند که در رونمایی کتابش همین را گفته که «تا به حال تهران نخواسته که از کرملین در مورد ثواب یا ناثواب بودن اقدامی بپرسد!»
ملکی می‌گوید «نگاه به شرق یعنی روابط اقتصادی و سیاسی‌مان را تقویت کنیم و این بسیار خوب است که ما شانگهای را به جای ناتوی آن‌ها و اکو را به جای اتحادیه اروپا داشته باشیم».
این دیپلمات سابق باز هم تاکید می‌کند «اصل این امر که ایران اصلا از روسیه درخواست نکرده بود که اگر جنگی شد کمک کند نوعی لطف خفیه‌ی این جنگ بوده است».
بعد از تغییرات پیمان ۱۹۲۱ دیگر هیچگاه از روسیه درخواست کمک در جنگ نکردیم، آن‌ها هم همین طور!
ملکی همچنین به پیمانی در ۱۹۲۱ میان ایران و شوروی اشاره کرد که در یکی از بندهایش گفته شده هر گاه نیروهای ضدانقلاب روسیه بخواهند از طریق ایران به روسیه حمله کنند نیروهای روسیه حق دارند وارد خاک ایران شوند. عباس ملکی این بند را مانند شمشیر داموکلس بالای سر ایران می‌دانست که در ۱۹۷۹ توسط شورای انقلاب برداشته شد. او می‌گفت پس از این تغییر دیگر هیچوقت حرفی نشد که اگر جنگی صورت گرفت روسیه به ایران کمک کند و یا بالعکس! یعنی پیمان دفاعی نداشته‌ایم و چه بهتر!
مزیت تنهایی ایران
او در مورد چین هم می‌گوید آنچه وجود دارد یک توافق‌نامه‌ی ۲۵ ساله است نه پیمان. ملکی ادامه می‌دهد: «ما از این حرف‌ها با کسی نداریم. کشورهای عربی می‌توانند به هم نزدیک شوند مثل زمانی مصر و سوریه به هم نزدیک شدند و جمهوری متحده‌ی عربی را تشکیل دادند.
تنهایی ایران مزیت‌هایی دارد. مزیت تنهایی این است که شما وقتی بدانید همسایه‌ها کمکی به شما نخواهند کرد خودتان مجبورید آستین بالا بزنید و کاری کنید.
ما نمی‌توانیم همسایه‌هایمان را انتخاب کنیم | باید با آن‌ها بسازیم
در کل این فکر اشتباه است که شما فکر کنید ایران رفته از پشت مثلا با روس‌ها بسته که مثلا هر چه شما بگویید! خیر، اینطور نیست اما فراموش نکنید شما نمی‌توانید همسایگانتان را عوض کنید. مثلا نمی‌توانید بگویید من خیلی از روسیه خوشم نمی‌آید و به جای روسیه می‌خواهم همسایه‌ی کانادا باشم. این منطقی نیست. بنابراین با این همسایه‌ها باید ساخت. نباید قراردادها و پیمان‌های دفاعی بست. الآن هم همین طور است. ما همکاری‌های نظامی، تکنولوژی، نفت و گاز و سیاسی و... داریم».
ملکی در پاسخ به این موضوع که حضور پهپادهای ایرانی در جنگ روسیه و اوکراین برای ایران دردسرساز شد اما صدایی جز محکومیت از طرف روسیه در جنگ ایران و اسرائیل نیامد و حتی مقامات ایرانی نیز در لفافه از این موضوع گلایه کرده‌اند گفت: «مقامات دولتی هم بخشی از مردم ایرانند. در ایران یک فضای روسیه هراسی هست. من هم دارم. بنظرم بهترین سیاست برای ایران در رابطه با روسیه این است که با روسیه همکاری کند. فرقی هم نمی‌کند چه نظامی در روسیه سر کار باشد. روسیه همسایه‌ی مهم ماست.
بستن تنگه هرمز بیشتر به ضرر ایران است تا عربستان و امارات | ایران خط لوله‌ی نفتی آنطرف تنگه ندارد و آن‌ها دارند
سوال پایانی این بخش از گفت‌وگو با عباس ملکی در مورد بستن تنگه‌ی هرمز و اثر واقعی این تهدید همیشگی تندروها بر طرف‌های مقابل ایران بود. آقای ملکی با دلیل و برهان گفت که «ایران احتمالا بیشتر از این کار آسیب می‌بیند و احتمال چنین اقدامی وجود ندارد اما به هر حال ابزار قدرتمندی در دست ایران است».
ملکی توضیح داد: «حدود یک پنجم نفت خام تولیدی دنیا هر روز از تنگه هرمز عبور می کند یعنی چیزی حدود ۲۰ میلیون بشکه! در حالت عادی اگر عربستان سعودی و یا امارات به تنگه هرمز نیاز داشته باشند ما بیشتر از آن‌ها نیاز داریم! عربستان سعودی خط لوله‌ای به دریای سرخ دارد که حدود ۲.۵ میلیون بشکه نفت می‌تواند از طریق این خط و خط نفت عراق صادر کند. امارات هم آنطرف تنگه خط لوله‌ای به نام فجیره دارد. همه‌شان دارند!
اما ایران در همه‌ی این ۴۶ سال خط لوله‌ی نفتی آنطرف تنگه هرمز ندارد بنابراین من اگر تنگه‌ی هرمز را ببندم که خب خودم اول از همه آسیب می‌بینم.
اما زمانی هست که شما می‌خواهید با کارتان پیامی مثلا به همسایه‌ها برسانید بگویید ممکن است چنین کاری هم کنید. الآن بنظرم تنگه هرمز باز خواهد ماند و این به نفع همه‌ی کشورهاست و از همه بیشتر به نفع ایران است.»
