مراسم محرم، شمشير دولبه حاجات، بيژن صف‌سری

می گويند سابقه عزاداری شعيان در ماه محرم بر می گردد به زمانی که طايفه بنی اسد هنگام دفن شهدای کربلا بر سر مزار آنان مويه کردند و اشک ريختند. هر چند شيوه و نوع اين عزادری در طول تاريخ تا به امروز در اشکال مختلف تغير يافته اما فلسفه آن همان زنده نگهداشتن ياد و خاطره ماجرای حزن انگيز واقعه ای است که می توان الگويی برای آزادی و آزادگی انسان ها باشد

اما از آنجائيکه با گذشت زمان ، به سوگ نشستن در عزای شهيدان کربلا خاصه حسين بن علی (ع ) شاخصه مهم دين داری هر مسلمانان شيعه گرديد و از طرفی خرافات نيزهمواره جز لاينفک دين بوده است لذا عزا داری ماه محرم در گذشت ايام ضمن تغيير شکل در نوع و شکل مراسم آن ، تغير ماهيت يافته بدين معنا که مراسم سوگواری ماه محرم شمشير دولبه ای است که نه تنها برای مردم مستمند وسيله ای برای حا جت و وصول خواسته ها و نياز ها ازدرگاه خداوند گرديده بلکه برای برخی از دنيا پرستان جاه طلب هم ابزاری برای رسيدن به مقاصد دنيوی شده است ، و لذا در مراسم ماه محرم که از دير باز تا کنون باقی مانده است، آدابی وجود دارد که گواه آنچه گفته آمد می باشد مثل نذرهايی که مردم مستمند و نيازمند در ماه های محرم و صفر برای خود و فرزندانشان ورفع گرفتاريها انجام می دهند، نذوراتی که زنده ياد جعفر شهری نويسنده کتاب " تهران قديم " از آن ها در کتاب خود ، بخوبی ياد کرده است نذوراتی مانند آب دادن، شربت دادن، سقايی، پختن آش امام زين العابدين و آش ابودردا که برای تهيه مصالح آن حکا بايد گدايی کرد چرا که تا برای رفع هر بيماری کارگر افتد،اطعام با انواع غذاها، نذر شمع، نفت و روغن چراغ به امام زاده ها، گل ماليدن بر سر و صورت، سينه زدن، زنجير زدن، زير علم، کتل و علامت رفتن، سنگ زدن، تيغ زدن، قمه زدن، خواندن زيارت عاشورا، ختم قرآن، روزه گرفتن و....

علاوه بر اينها انجام خدماتی چون پذيرايی، کفش داری و اسفند دود کردن در مساجد و تکيه ها نيز با نذر و قصد قربت انجام ميگرد. تهيه مواد مورد نياز دسته ها از سازهايشان گرفته تا زنجير و علم و کتل و علامت، پرچم، ديگ، سينی، استکان و...نيز از جمله موارد نذر بوده و هست.

اما در ميان اين نذورات ، نذری وجود داشته که به دليل ظلم و تعدی حاکمان زمانه به مرور ايام ، فراموش شد و کم کم از ميان خيل عاشقان حسين بن علی و معتقدان به واقع کربلا کنار گذاشته می شود ، و آن نذر سکوت است که پيش ازاين در گذشته ، يکی از انواع نذورات در ماه محرم محسوب می شد ، گرفتن روزه سکوت در ماه محرم بدين صورت بود که فرد روزه گير، در تمام دوازده روز عزا يا تا آخر محرم و گاهی صفر، يک کلام سخن نمی گفت. ولی از آنجائيکه مردم کم کم به درک واقعی حماسه کربلا نائل آمدند، اين نذر فراموش شد وبر عکس ، ماه شکستن سکوت شد ، که تاريخ يک صد ساله گذشته اين کهنه ديار گواه اين ادعا است که آخرين آن انقلاب ۵۷ است که در ماه محرم سال ۵۶ با فرياد های حق طلبانه مردم اين آب و خاک پايه های نظام مستبد پنجاه ساله شاهنشاهی لرزيد و عاقبت سرنگون گرديد.

مداحی و روضه خوانی در ماه محرم

روضه خوانی و مداحی در ماه محرم هم تاريخچه خواندنی و شنيدنی دارد که باز هم نويسنده کتاب تهران قديم آن را بدين گونه شرح ميدهد که :
"...در سنه نهصد هجری قمری واعظی به نام ملا حسين کاشفی هراتی با استفاده از مقاتل و کتب گذشه ها در مقتل ، کتابی به نام روضة الشهدا (روضه به معنای باغ ) نوشت و استفاده و استنساخ آنرا وقف عام نمود و چون جامعترين کتاب در اين زمينه بود، در اين ماه هرکس عقيده و سوادی داشت آنرا بر مردم ميخواند و گريه ميگرفت تا کم کم اين کتاب اجتماع مذهبی را بر آن داشت تا در خانه و مساجد ، وقتی را به روضة الشهدا خوانی مخصوص گردانند و به خوش خوانها و بهتر خوانها اجرتی بپردازند که با اقبال مردم از اين مراسم و شيوه برگزاری آن، تغييراتی در جهت جذابتر شدن اين مجالس صورت گرفت تا اينکه اين مجالس به روضه خوانی و کتاب خوان آن به روضه خوان و مداح شهرت يافتند.

اما اين رسم روضه خوانی و مداحی هم که آغاز آن با خواندن از روی روضه الشهدا ی ملا حسين کاشفی شروع شد ، کم کم به اقتضای زمان جای خود را به مديح سرايی از قدرت و يا به گفته ها و اشعاری دادکه نه تنها با هجو يات و نقل قول های بی سند و مدرک ، فلسفه قيام کربلا را مخدوش می کند بلکه با گفتن مطا لبی خارج اهداف و رسالت نهضت قيام امام سوم شيعيان در کربلا ، بيشتر با هدف و مقاصد سياسی عنوان می گردد تا بدانجا که امروزه اينگونه مداحان به صراحت ، مداحی در راستای اهداف سياسی مورد نظرشان را رسالت خود ميدانند . غافل که با اينکار لطمه بر باور مردم خواهند زد .

حال که سخن از لطمه زدن بر باورو اعتقاد مردم از سوی برخی از مروجان دورغين د ينداری به ميان آمد با نقل خاطره ای از فرزانه ی از دست رفته ، اين وجيزه را به پايان می برم .

فرزانه ای به نقل از خاطرات کودکی خود از مراسم ماه محرم می گفت : بچه که بودم به نمايش تعزيه علاقه داشتم و بارها مادرم گفته بود که بهنگام بازگشت به خانه از کنار چادری که آنجا برپا کرده بودند رد نشوم. يک روز از روی کنجکاوی رد شدم واز لای چادر ديدم آنکس که با نقا ب در تعزيه اشگ در می آورد، سرپا ايستاده و در گلدانی ادرار می کند و می نالد و می گويد که ضعيفه منو سوزاکی کرد وحرفهای ديگر . حال حکايت امروز اين مروجان دورغين دينداری است که لای چادر را خود بالا زده اند تا اعتقاد و باورنسلی را متزلزل سازند .

بيژن صف سری
http://bijan-safsari.com