جبهه ملی و شصت سال مبارزه برای آزادی و دموکراسی در ايران، همايون مهمنش

درستی اهداف نهضت ملی امروز بيش از پيش روشن شده و صداقت ره‌روان آن در مبارزه برای آزادی و حق حاکميت ملت يک واقعيت غير قابل انکار است. چنان‌چه اين سازمان در رفع کمبودهای خود بکوشد و حرکت‌های جدی به‌سوی تحقق يک تشکل مدرن بردارد، می‌تواند نقش تعيين کننده‌ای در استقرار آزادی و دموکراسی در ايران ايفا نمايد

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

مبارزات مردم برای آزادی، دموکراسی و جدائی دين از حکومت، آنهم بطور پايدار، هنگامی موثر است که توسط احزاب و تشکل های سياسی و صنفی پی گيری و تقويت شود. دست يافتن به دموکراسی بدون احزاب و تشکل های سياسی مناسب غير قابل تصور است. برای آنهائی که به اهميت احزاب و تشکل های سياسی در مبارزه برای تحقق دموکراسی واقفند، اين سوال مطرح است که آيا جبهه ملی ايران با سابقه ۶۰ سال مبارزه برای آزادی و دموکراسی، ميتواند نقش مهمی در رسيدن به دموکراسی ايفا کند؟ برای پاسخ به اين سوال، به بررسی نهضت ملی و نقاط قدرت، ضعف، مشکلات و فرصت های بزرگترين تشکل آن، جبهه ملی ايران ميپردازيم.

نهضت ملی ايران

اين نهضت ادامه دهنده نهضت مشروطه ميباشد و در سخت ترين شرائط برای حفظ و تعميق دستاوردهای آن مبارزه کرده است. اوج مبارزات نهضت ملی در جنبش ملی کردن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق بود که از حرکت های بزرگ مردم ايران برای رسيدن به استقلال، آزادی و دموکراسی بوده است. مصدق امروز نماد مبارزات مردم ايران برای رسيدن به آزادی و حق حاکميت خود ميباشد و افکار و مبارزات او نه تنها چراغ راه رهروان نهضت ملی بلکه مورد توجه و تائيد رهروان آزادی و دموکراسی در ايران و ضامن ادامه راه از مسير درست است.

از ميان طرفداران نهضت ملی شخصيتی مانند دکتر شاپور بختيار برخاسته است که خطر پيدايش يک ديکتاتوری جديد تحت عنوان مذهب را تشخيص داد و برای دفع آن از هيچ کوششی فروگذار نکرد و در يکی از سخت ترين دوران تاريخ ايران مسئوليت نخست وزيری را پذيرفت. او پس از روی کار آمدن حکومت مذهبی نيز به مبارزه با جمهوری اسلامی ادامه داد، نهضت مقاومت ملی ايران را (که نگارنده نيز افتخار عضويت آن را داشته و دارد)، پايه گذاشت، و در مبارزه برای دموکراسی جان باخت.

مرکز تفکر و فلسفه نهضت ملی، انسان و خوشبختی اوست. انسان واقعی و ناکامل امروزی با همه نقاط قدرت و ضعفش. نهضت ملی برای رسيدن به جامعه ای آزاد و دموکراتيک مبارزه ميکند و نه يک بهشت موعود يا جامعه بی طبقه آينده که با "انسانهای کامل" ممکن ميشود و انسانهای امروز بايد زندگی را بر خود و انسانهای ديگر سخت کنند و يا از آزادی چشم بپوشند تا شايد به آن انسان موعود تبديل شوند. سيستم مورد نظر نهضت ملی، آزادی و دموکراسی و رعايت حقوق و آزادی های همه شهروندان است که در کشور های مختلف برتری خود را در بهبود وضع معيشتی مردم، صلح، آزادی، عدالت اجتماعی و امنيت بر نظام های ديکتاتوری يا تماميت خواه نشان داده است.

جبهه ملی

جبهه ملی تشکل در برگيرنده احزاب و شخصيت های ملی برای مقابله فکری و سياسی با طرفداران وابستگی، ديکتاتوری و تامگرائی بوده است. در دوران ملی کردن صنعت نفت اين جبهه که احزاب ملی در آن نقش مهمی داشتند، بازوی اجرائی دکتر مصدق و جنبش ملی بود. جبهه ملی همواره برای رعايت حقوق و آزادی های مردم مبارزه کرده است. پس از کودتای ۲۸ مرداد سازمانهای ملی و هواداران آنها هدف پيگرد قرار گرفتند و فعاليت خود را در آغاز چند سال در نهضت مقاومت ملی و پس از آن دوباره در جبهه ملی متمرکز نمودند. اين سازمان عليرغم خفقان حاکم همچنان به مقاومت عليه ديکتاتوری محمدرضا شاه ادامه داد و در ميان مردم به عنوان جبهه ای آزاديخواه و ملی اعتبار خود را همچنان حفظ نمود، به نحوی که محمدرضا شاه وقتی ديگر ادامه کار به منوال گذشته را ممکن نديد، از رهبران اين سازمان، دکتر صديقی و دکتر بختيار خواست که مسئوليت مقام نخست وزيری را به عهده گيرند.

کمبودها

يک کمبود مهم جبهه ملی ايران، جز در دوره های استثنائی، نداشتن تشکل مناسب برای پيشبرد موثر اهداف و برنامه سياسی خود بوده است. شادروان مهندس زيرک زاده انديشمند و يکی از رهبران حزب ايران و جبهه ملی، اين کمبود را به نحو زير بيان کرده است[۱]:

"جبهه ملی که پايگاه دکترمصدق شناخته ميشد فاقد تشکيلات حزبی بود و در يک قالب معين جای نداشت. احزاب ملی که اعضای رسمی اين جبهه بودند نيروی قابل ملاحظه ای در اختيار نداشتند. در ايران ما گذشته از نقايصی که در حزبها بود (کمی تجربه، جاه طلبی، و گاهی فساد) همواره يک نوع بدبينی "مزمن" نسبت به حزب وجود دارد که بيشتر از خوی تک روی و پرورش خود محوری ما ايرانيان سرچشمه ميگيرد. اين بدبينی تا به امروز مانع شده که حزب بزرگی برای مدت طولانی به وجود آيد".

وی همانجا ادامه ميدهد:
"نيروی مردم در اتحاد آنهاست و اتحاد مردم برای اينکه موثر و بادوام باشد بايد به صورت حزب متجلی گردد. صحيح است که ما تجربيات تلخی از حزب داريم ولی چون راهی جز حزب برای عملی و با دوام کردن حکومت ملی وجود ندارد بنابراين بايد در اين راه همچنان قدم برداريم و اگر از هزار حزب نتيجه بد ديديم باز هم برای بار هزار و يکم حزب تشکيل دهيم".

به گفته مهندس زيرک زاده ميتوان اضافه کرد که امروز برای پيشبرد دموکراسی نياز به يک تشکل آنهم يک تشکل مدرن سياسی برای امروز و آينده ايران داريم که قادر باشد آزادی، دموکراسی و جدائی دين از حکومت را در کشور مستقر نموده، از آن پاسداری کند. مدرن به معنی محوری بودن برنامه سياسی و نه شخصيت ها، به معنی اينکه فعالين دارای آنچنان شخصيت محکم و دورانديشی هستند که به پيشرفت کار و تقويت ارگانهای تشکيلات بيش از موقعيت مرحله ای خود اهميت ميدهند، به معنی گزيدن شايسته ترين افراد برای کارها و اينکه اعضا برای تحقق اهداف تشکل با هم همکاری دارند.

مشکل ديگری که امروز سازمانهای جبهه ملی ايران در خارج از کشور مانند اکثر گروه های اپوزيسيون با آن روبروست، فقدان کادرهای سياسی - تشکيلاتی بتعداد کافی بويژه از بانوان و جوانان است. اين فقدان نتيجه عوامل و مشکلات گوناگون در جذب نيروهای جديد به فعاليت متشکل سياسی در دو دهه اخير است که موضوع بحث اين نوشته نيست. نتيجه آنکه امروز جلب و جذب بانوان و جوانان، کوشش در انتقال تجربيات سياسی - تشکيلاتی به آنان، همراه با بهتر نمودن امکانات ارتقاء کادرهای جديدی که از دانش و شايستگی های سياسی – تشکيلاتی لازم برخوردارند، يک نياز اساسی برای ادامه کار اين سازمان است.

اينکه مليون بر سر اصول فکری و نکات مهم برنامه سياسی اختلافی ندارند و اختلاف نظرها بيشتر حول برخورد به تاريخ و وقايع تاريخی دور ميزند، خود را در اين امر نشان داد که بخش های مهمی در مدت نسبتا کوتاهی توانستند در سازمانهای جبهه ملی ايران در خارج از کشور بر سر منشور و رئوس برنامه سياسی با يکديگر توافق کنند. معهذا مشکل اتحاد مليون هنوز کاملا برطرف نشده و کوشش برای حل آن همچنان ادامه دارد.

فرصت ها

وجه عمده مبارزات امروز مردم رسيدن به آزادی و دموکراسی است و جبهه ملی سازمانی است که ۶۰ سال برای آزادی و دموکراسی در ايران مبارزه کرده است. علی رغم مشکلاتی که به آنها اشاره شد، امروز جبهه ملی امکانات و فرصت های کم نظيری دارد. مردم ايران فقدان آزادی را در همه زمينه ها مانند صلح، امنيت، بهبود زندگی، عدالت اجتماعی و با تمام وجود تجربه کرده اند. آزادی و دموکراسی امروز به عنوان يک نياز اجتماعی احساس ميشود و به آرزوی هموطنان آگاه تبديل گرديده است. فکر وابستگی به قدرت های خارجی مانند روسيه و چين، انگليس يا آمريکا، برای روشنفکران جذاب نيست. ايدئولوژی های طرفدار ديکتاتوری و تامگرا در ميان مردم و روشنفکران خريداری ندارد. مردم در عمل نشان ميدهند که به هم سرنوشتی خود و لزوم همبستگی ملی پی برده اند. شرائط برای اتحاد روشنفکران ايران بر اساس استقلال، آزادی، دموکراسی و جدائی دين از حکومت پس از مدتها و شايد برای اولين بار در تاريخ ايران، بسيار مساعد است.

برنامه سياسی

يک سوال در رابطه با جبهه ملی اين بوده است که آيا جبهه ای که احزاب را نيز در بر ميگيرد ميتواند در همه زمينه ها، از جمله اقتصاد، برنامه ارائه دهد؟ با در نظر گرفتن اينکه هم جبهه ملی ايران و هم سازمانهای جبهه ملی ايران در خارج از کشور در همه زمينه ها برنامه يا رئوس برنامه سياسی ارائه داده اند، نظر بر اين بوده است که جبهه ملی لازم است در همه زمينه ها دارای برنامه باشد و نبايد به اميد برنامه احزاب از ارائه برنامه سياسی کوتاهی شود.

ساختار تشکيلاتی

هدف جبهه ملی استقرار دموکراسی و تامين استمرار آن و هدف احزاب و تشکل های صنفی و سنديکائی، تحقق خواست و نظرات گروههائی از اجتماع است. در فقدان آزادی، احزاب و سنديکاها نيز امکان فعاليت آزاد، علنی و موثر را ندارند و به آزادی نياز دارند. متمرکز نمودن فعاليت ها برای پيشبرد آزادی و دموکراسی تحت يک برنامه سياسی اقدامی لازم برای نتيجه بخش تر نمودن تلاش هاست. توجه به اين نکته از دشواریِ يافتن ساختارهای ممکن و منصفانه برای همکاری افراد و تشکل های ملی ميکاهد. تصميم کنگره دوم سازمانهای جبهه ملی ايران در خارج از کشور (کنگره ندا و سهراب) در اين رابطه در بهمن ماه ۱۳۸۸، پاسخی عملی به شرائط کنونی است. بنا بر اين تصميم: "هر يک از گروه ها يا احزاب ملی که مايل به همکاری با جبهه ملی است، ميتواند ... با اعزام يک نماينده با حقوقی برابر ساير اعضا به عضويت شورای عالی اين سازمان در آيد" [۲].

نتيجه

جبهه ملی سازمانی است که در طول حياتش همواره در راه مصدق و نهضت ملی قدم برداشته و دارای شصت سال تجربه مبارزه برای تحقق آزادی و دموکراسی در ايران است. درستی اهداف نهضت ملی امروز بيش از پيش روشن شده و صداقت رهروان آن در مبارزه برای آزادی و حق حاکميت ملت يک واقعيت غير قابل انکار است. چنانچه اين سازمان در رفع کمبودهای خود بکوشد و حرکت های جدی بسوی تحقق يک تشکل مدرن بردارد، ميتواند نقش تعيين کننده ای در استقرار آزادی و دموکراسی در ايران ايفا نمايد.

يکی از مشکلات مبارزين قبل از بهمن ۵۷، قطع ديالوگ بين نسل های جديد و گذشته بود. لازم است به جرياناتی که تفکر ملی دارند و در پی ايجاد تشکل های جديد هستند توصيه کرد که پيش از اقدام، بررسی کنند که کدام کار موثر و صرفه جويانه تر است: پيوستن به سازمانی با شناسنامه روشن در مبارزه برای آزادی و دموکراسی و کمک به برطرف نمودن کمبودهای آن يا ايحاد گروهی جديد با صرف وقت و زحمت زياد، که ممکن است همان اشتباهات گذشته را تکرار کند و بعد از مدتها تلاش، تازه به مرحله ای برسد که جبهه ملی ايران امروز پس از شصت سال مبارزه برای آزادی و دموکراسی، در آنجا قرار دارد.

همايون مهمنش
عضو سازمانهای جبهه ملی ايران در خارج از کشور
hmehmaneche@t-online.de
http://www.homayoun.info/

ـــــــــــــــ

[۱] مهندس زيرک زاده، خاطرات، پرسش های بی پاسخ در سال های استثنائی / به کوشش دکتر ابوالحسن ضياء ظريفی و دکتر خسرو سعيدی - انتشارات نيلوفر – ۱۳۶۷، ص ۳۳۸

[۲] گزارش کنگره دوم سازمانهای جبهه ملی ايران در خارج از کشور
http://www.iranazad.info/jebhehkharej/jkh09/12/15gozareshkongreh.htm