فتنه‌ ۲۵ بهمن ۸۹ و بازگشت به دهه‌ ۶۰، رضا سراج، تابناک

فتنه 25 بهمن 89 فضای سیاسی کشور را از فتنه 88 عبور داد و بار دیگر قطب‌بندی «انقلاب ـ ضد انقلاب» را در جامعه حاکم ساخت، این وضعیت که یادآور رخدادهای دهه 60 است، البته کلید تحلیل فاز جدید آشوبگری و بی‌ثبات‌سازی نیز محسوب می‌گردد. از این رو، واکاوی شرایط دهه 60‌ و انطباق آن با وضعیت کنونی می‌تواند یک تحلیل راهگشا پیش روی معتقدان به گفتمان انقلاب قرار دهد.

به گزارش «تابناک»، در دهه 60، ائتلاف «ابوالحسن بنی‌صدر» و گروه‌های ضد انقلاب، تنش‌های زیادی را بر فضای سیاسی کشور حاکم ساخته که تلخی آن هنوز بر کام پیروان راستین خط امام و معتقدان به انقلاب، باقی مانده‌است.

پایگاه اجتماعی بنی‌صدر با پشتوانه یازده میلیون رأی و گروهک‌های برخوردار از میلیشیای مسلح سازمان یافته، دشمنان انقلاب را امیدوار به بی‌ثبات‌سازی جمهوری اسلامی و فروپاشی آن از درون نمود.

عدم مرزبندی بنی‌صدر با گروهک‌های مخالف و معاند از یکسو منجر به ریزش پایگاه اجتماعی و اخراج وی از حاکمیت شد و از سوی دیگر دو قطبی انقلاب ـ ضدانقلاب را بر فضای جامعه حاکم ساخت. این شرایط عملا بنی‌صدر و متحدان ضد انقلاب وی را در بن‌بست سیاسی قرار داد، از این رو گروهک‌های ضد‌انقلاب برای خروج از بن‌بست سیاسی و به دست گرفتن ابتکار عمل در مقابل نظام، «تروریستم و اقدام مسلحانه» را پیشه خود ساختند.

برای تحلیل فتنه بهمن 89 و انطباق آن با وضعیت دهه 60 لاجرم می‌بایست وضعیت فتنه 88 را به اختصار مرور کرد. در این راستا می‌بایست اشاره داشت که پاسخ حماسی و قاطع آحاد مردم به فتنه‌گران در 9 دی و 22 بهمن 88، جریان فتنه و سران آن را به اغمای سیاسی فرو برد و چالش‌های زیر را فرا روی آنان قرار داد:

• ریزش بسیار گسترده در میان حامیان و طرفداران؛

• شکست راهبرد اردوکشی خیابانی؛

• ایجاد انشقاق در میان سران و عوامل فتنه؛

• در هم آمیخته شدن مرزبندی خودی و غیرخودی.

آنگونه که عنوان شد، با بررسی همه‌جانبه و مشابهت‌سازی تاریخی حوادث پس از انتخابات با حوادث دهه 60، نکات ارزنده‌ای به دست می‌آید. باید تصریح داشت که در ورای شعارها و ادعاهای انقلابی و ارزشگرای امروزِ افرادی همانند موسوی کروبی، چهره فردی مثل بنی‌صدر قرار دارد. رویکرد بنی‌صدر در مقابل نظام در دهه 60، برخلاف تصور رایج، از موضع طلبکارانه بود. اگر امروز هم مصاحبه‌ها و مقالات و سخنرانی‌های این فرد را پیگیری نماییم، متوجه این موضع طلبکارانه خواهیم بود. وی همواره از مصادره انقلاب و خروج آن از موازین اولیه سخن می‌گوید؛ چیزی که اکنون در بیانیه‌ها و سخنان کروبی و موسوی به کرات و مداوم می‌بینیم؛ به گونه‌ای که ما را از مصداق آوردن در این زمینه بی‌نیاز می‌سازد.

اما مشابهت رفتاری و گفتاری دو جریان فتنه دهه 60 و دهه 80 به این طلبکاری و حق به جانبی خلاصه نمی‌شود. بنی‌صدر، مغرور به پشتیبانی مردمی، با تکیه بر رأی ملت، خود را در مقابل امام و نیروهای انقلاب قرار داد و از سکوت و قانونگرایی و مردم‌داری امام حداکثر استفاده را نمود. وی که به رأی قاطع خود در انتخابات غره بود، در موارد متعدد خط آشوب را به کمک خشونت و التهاب‌های سیاسی در مجامع عمومی، دنبال نمود، درحالی که حضرت امام (ره) تا زمانی که اندک امیدی به امکان کنترل اوضاع از طرق مصالحه و گفت‌وگو می‌دید، از ورود مستقیم در این منازعات خودداری نمود. نمونه این خط مشی امام(ره)، غائله 14 اسفند بود. پس از این حادثه، امام(ره) بدون دخالت شخصی، کمیته‌ای را مسئول بررسی امر نمود و البته بنی‌صدر در مقام رئیس‌جمهور و با ادعای قانون‌مداری هرگز به مصوبات و نتایج کار این کمیته گردن ننهاد! اتفاقی که دقیقا در حوادث پس از انتخابات روی داد و فردی که با شعار قانونگرایی رقیب انتخاباتی را به چالش می‌کشید، در صحنه عمل، اردوکشی خیابانی را به حرکت در چهارچوب قانون ترجیح داد. در حالی که رهبر انقلاب در این ایام مطابق مدل رفتاری امام، هدایت و روشنگری را در مقابل عناصر فتنه‌انگیز در پیش گرفت.

از سوی دیگر در ارزیابی و وزن‌سنجی گروه‌ها و طرفداران دو جریان، به یک نقطه مشترک می‌رسیم و آن، حضور و حمایت گروهک تروریستی منافقین است. بعد از این‌که بنی‌صدر در حوزه گفتمانی با نیروها و رهبران انقلاب شکست خورد، سازمان منافقین که به لحاظ ایدئولوژیک، تفاوت‌هایی مبنایی با رویکردهای لیبرالیستی بنی‌صدر داشت، به اردوگاه بنی‌صدر خزید و با حمایت از وی، نظام را با جنگ خیابانی تهدید کرد.

جالب است که سازمان منافقین در آن روزها، در مقابل درخواست حضرت امام(ره) برای زمین گذاشتن سلاح و پیوستن به جمع ملت، از مبارزه بدون خشونت و مسالمت‌آمیز سخن می‌گوید، اما بلافاصله توسل و تهدید به زور اسلحه را به رخ امام کشید. نگاه به بخشی از بیانیه «سازمان مجاهدین» در 21 اردیبهشت 60 این رویکرد مزورانه را نشان می‌دهد: «باز هم به عنوان انقلابیون یکتاپرست به عرض می‌رسانیم تا وقتی راه‌های مسالمت‌آمیزِ ابراز عقیده و فعالیت انقلابی مطلقا مسدود نشده و به اصطلاح حجت تمام نگردیده است [تلاش خواهیم نمود]، از عکس‌العمل‌های خشونت‌بار و قهرآمیز بپرهیزیم اما در برابر «تکلیفی» که گوشزد فرمودید چه چاره‌ای جز نوشتن و تقدیم وصیتنامه‌ها باقی می‌ماند؟» بر همین اساس به مجرد اینکه بنی‌صدر به کمک ابزار قانون از مقام ریاست‌جمهوری خلع شد، سازمان منافقین اعلام قیام مسلحانه کرد.

در شرایط کنونی نیز مشاهده می‌گردد، دقیقا از زمانی‌که رهبران فتنه در چانه‌زنی‌های سیاسی، ناکام شدند، سازمان منافقین آشکار و نهان به کمک این جریان آمد. جلوه آشکار این حمایت، بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های رسمی سازمان منافقین در حمایت از فراخوان‌ها و مناسبت‌سازی‌های فتنه‌گران است، اما خطرناک‌ترین نمود این حمایت، وارد میدان‌کردن جوخه‌های ترور مردم بیگناه است. سازمان در سال 60 با پشتیبانی نیروهای سازمان‌یافته و آموزش‌دیده خود توانست با وارد کردن چندهزار نیروی مسلح به خیابان‌ها، اعلام جنگ نماید؛ پس از آن‌که در مصاف خیابانی به نتیجه نرسید، جوخه‌های ترور را راه انداخت. در شرایط کنونی نیز به دلیل عدم امکان عرض اندام جدی آنان در حمایت از جریان برانداز، از همان ابتدا ترورهای کور شهروندان در دستور سازمان قرار گرفت. قابل تأمل است که بشتر معترضین، با این شیوه سازمان منافقین آشنا بوده و با توسل آنان به ترورهای کور جهت ایجاد رعب و وحشت آشنایی دارند، با این وجود تلاش می‌کنند، مسئولیت ترورهایی مانند قتل «ندا آقا سلطان»، «علی موسوی»، «صانع ژاله» و... به نظام و نیروهای انقلاب نسبت دهند تا بدین طریق هزینه سیاسی این ترورها را سنگین‌تر از هزینه اجتماعی آن سازند.

به هر روی، آنچه از 9 دی 88 بر سر فتنه‌گران آمد، تنگنایی سیاسی را برایشان رقم زد که لغو یکجانبه دعوت به راهپیمایی در 22 خرداد 89 از سوی سران فتنه و فرار به جلوی آنان هم مؤیدی بر آن بود. در این فضا برای برون رفت از این بن‌بست سیاسی، رهیافت‌های زیر مورد توجه قرار گرفت:

1- بحران‌نمایی از وضعیت کشور و سهم‌خواه از نظام برای مدیریت بحران؛

2- درخواست از نظام برای پهن‌کردن فرش قرمز جهت بازگشت آنان به حاکمیت؛

3- عبور از نظام و الحاق کامل به ضد انقلاب.

بر اساس شواهد موجود و آنچه تا امروز از عملکرد این جماعت به دست آمده، ریشه‌های فتنه 25 بهمن 89 را می‌بایست در رهیافت سوم که متعلق به آقایان موسوی و کروبی است، جستجو کرد. این دو با فراخوان به آشوبگری در 25 بهمن، از یکسو عملا خود را در شرایط بنی‌صدر و گروه‌های ضدانقلاب در دهه 60 برای براندازی نظام قرار دادند و از سوی دیگر در پازل سناریوی آمریکایی ـ اسرائیلی، برای پاسخ به تحولات منطقه‌ای در مبدأ (جمهوری اسلامی ایران) قرار گرفتند. این هر دو اما زمینه‌هایی شد تا فتنه 25 بهمن را به آغاز فاز خشونت‌آمیز این جریان تبدیل کند.

پس از حوادث دی‌ماه سال گذشته، کم کم خشونت نهادینه شده و هدفمند در دستور کار جنبش سبز قرار گرفت. علت این رویکرد را البته باید در چند عامل جستجو کرد؛

ــ ریزش شدید در بدنه اجتماعی جنبش سبز؛ اعلام برائت بخش مهمی از بدنه مردمی رهبران فتنه از حوادث عاشورا و دوری آنان از رهبران و سران این جریان، رهبران جنبش سبز را در تنگنای سیاسی شدیدی قرار داد؛ جهت جبران این ریزش، می‌بایست نیروهای جدیدی جذب می‌شدند؛ بنابراین مشاهده می‌شود بعد از این حادثه از یک طرف موسوی با یک عقب‌نشینی تاکتیکی، تلویحا دولت را به رسمیت می‌شناسد (بیانیه پس از حادثه عاشورا) و از طرف دیگر، راهبرد جذب نیروهای رادیکال را در دستورکار قرار می‌دهد. بعد از این رخدادها برای نخستین‌بار، ادبیات اجرای بی‌تنازل قانون اساسی با این بیان که «قانون اساسی وحی منزل نیست»، جایگزین می‌شود تا زمینه جذب آن بخش از مخالفان نظام که مبارزه در چارچوب قانون اساسی را مبارزه برای حداقل‌ها می‌خوانند، فراهم شود. این جریان‌ها، از ابتدای انقلاب، رویکرد حذف و ترور را در اولویت رویارویی با انقلاب قرار داده بودند و تقویت موضع آنان در لایه‌های جریان سبز به معنی تقویت رویکرد خشونت در رفتارهای بعدی این جریان بود.

ــ شکست رهبران فتنه در چانه‌زنی‌های سیاسی؛ بعد از تلاش رهبران این جریان برای بازگشت به قدرت توسط چهره‌های میانه‌رو، مانند «سید محمد خاتمی» و ناکامی در این زمینه، رهبران فتنه راه‌های موجود را برای بازگشت به قدرت بسته دیدند، بنابراین به حربه‌های دیگری متوسل شدند تا هم ضرب شستی به نظام نشان دهند و هم اقبال خود را برای حیات بسنجند. به عبارتی رهبران سبز با شکست در چانه‌زنی‌های سیاسی، چاره‌ای جز رادیکالیسم ندارند.

ــ تئوری‌های براندازی؛ طبق تئوری‌های سیاسی، در برخی شرایط حساس یک اتفاق غیر منتظره می‌تواند افق‌های تازه‌ای را برای حیات سیاسی و اجتماعی بگشاید. این رویداد بزرگ برای جریان فتنه، در شرایط فعلی ایران چیزی جز گسترش خشونت‌های خیابانی و به آشوب کشاندن کشور نیست. می‌توان با ترورهای هدفمند، جو جامعه را ملتهب نمود و زمینه را برای نجات از مخمصه کنونی فراهم کرد. حتی برخی گمانه‌ها، از احتمال ترور رهبران فتنه حکایت دارند؛ چرا که برخی از چهره‌های جریان سبز کارکرد سیاسی خود را ادا کرده‌اند و از این پس مرگشان بیشتر از زنده بودنشان به کمک جریان برانداز خواهد آمد. به‌عنوان نمونه، انتشار آدرس و نشانی منزل موسوی در فضای مجازی، مؤید وقوع حرکات مشکوک در روزهای آینده است.

ــ نفوذ و حضورعوامل گروهک‌های تروریستی؛ گفته شد که جریان فتنه مرزبندی مشخصی با گروهک‌ها و عناصر تروریستی برای خود ترسیم نکرد، با نگاه به بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های اعلام حضور در تظاهرات 25 بهمن و 1 اسفند، به سهولت می‌توان میزان حضور و نقش این گروهک‌ها را در حمایت و همراه با جریان فتنه تخمین زد، این گروهک‌ها به طور ذاتی آماده ورود به فازهای تروریستی و خشونت‌آمیز هستند. عمده این افراد میدانی را خانواده‌ها و فرزندان اعدامی‌های دهه اول انقلاب، اعضای گروهک‌های تروریستی، اراذل و اوباش و... تشکیل می‌دهند؛ این ترکیب، ناخواسته منجر به خشونت و آشوب خواهد شد.

بر اساس شواهد موجود و آنچه تا امروز از عملکرد این جماعت به دست آمده، ریشه‌های فتنه 25 بهمن 89 را می‌بایست در رهیافت سوم که متعلق به آقایان موسوی و کروبی است، جستجو کرد.

آینده و حرکت‌های خشن

گرچه در تریبون‌ها و مواضع رسمی جریان فتنه، از خشونت‌پرهیزی به عنوان یک استراتژی سخن گفته می‌شود، اما علایمی غیرقابل انکار از حرکت این جریان به سمت گسترش دامنه خشونت‌های خیابانی وجود دارد. علاوه بر اینکه دو تحرک مهم این جریان (حادثه عاشورا و 25 بهمن) به صورت سازمان‌یافته با خشونت همراه بود، اکنون طیفی از درون این جریان در حال فعالیت است که تنها را موفقیت را در خشونت‌ورزی می‌بیند.

در دهه 60 تنها وظیفه تهدید و کاربرد سلاح در مقابل نظام را سازمان مجاهدین خلق بر عهده گرفته بود، اما اکنون دو طیف تهدید لفظی و سیاسی را برعهده گرفته‌اند و گروه مکمل اقدام عملیاتی را برعهده گرفته‌است.

گروه اول برخی از تشکل‌های دانشجویی است، البته اخبار موثقی از پیوند ارگانیک این به اصطلاح تشکل‌های دانشجویی با سازمان منافقین هم در دست است. همین پیوند ارگانیک می‌تواند این تقسیم وظیفه را هم توجیه کند. در بخشی از بیانیه دفتر تحکیم (طیف غیرقانونی علامه) آمده است: «ضمن محکومیت بازداشت‌های گسترده اخیر، نسبت به کوچکترین تعرضی به همراهان همیشگی جنبش سبز، آقایان مهدی کروبی و میرحسین موسوی، هشدار می‌دهد.». این بند را با این بخش از بیانیه سازمان منافقین در دفاع از بنی صدر مقایسه نمایید: «...مجاهدین خلق ایران با اخطار قاطع انقلابی علیه هرگونه سوءنیّت به جان رییس‌جمهور، از تمامی خلق قهرمان ایران، روشنگر، هوشیاری، آمادگی و حضور دایمی در صحنه‌ها و مقاومت پیگیر را طلب می‌نماید».

«گرچه واقفیم که نه توان و نه جرأت این جسارت را دارید ولی بدانید در صورت هرگونه آسیب رسیدن به هر یک از سران جنبش سبز؛ دانشجویان این دانشگاه ساکت ننشسته و دست به خشونت‌های انقلابی بسیار گسترده‌ای خواهند زد». این بخش نیز بخشی از بیانیه انجمن اسلامی دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران است.

گروه دوم؛ برخی سایت‌های اجتماعی هستند که اقدام به آموزش کابران برای شرکت در درگیری‌های خیابانی کرده‌اند: سایت بالاترین که معمولا در این اقدامات پیشگام است، در روزهای منتهی به 25 بهمن و 1 اسفند به صورت گسترده این نوع آموزش‌ها را لینک می‌نمود. در یکی از لینک‌های این سایت آمده است: «دوره مبارزه بی‌خشونت و رحم کردن تموم شده، اگر میخوایم پیروز بشیم باید ضربه اول رو محکم بزنیم. درسته ما ملت با فرهنگ و تمدنی هستیم و صلح طلبیم، اما برای رسیدن به آزادی جلوی یک حکومت خون‌خوار باید محکم ایستاد روزهای 30خرداد و 6 دی 88 (عاشورا) رو بیاد بیارید که حکومت چقدر ترسیده بود و دستپاچه شده بود از خشم مردم».

یا در لینک دیگر آمده‌است: «- در هنگام شرکت در درگیری‌ها سر و صورت خود را با ماسک‌های آلودگی هوا، عینک دودی، کلاه و یا شال گردن بپوشانید.

- در روز راهپیمایی، لباس و شلواری بپوشید که معمولا کمتر آنها را می‌پوشید. رعایت این امر کمک می‌کند تا احتمال شناسایی شما از روی نوع و رنگ پوششتان کمتر شود؛

- در محله‌ای دورتر از محل خود وارد درگیری شوید. ممکن است نیروهای امنیتی با نشان دادن فیلم شرکت شما به کسبه یا اهل مسجد براحتی از روی لباس یا قیافه شناسایی کنند».

علاوه بر راهبردها و تاکتیک‌های آموزشی فوق، گروه مکمل جوخه‌های ترور سازمان‌های ترورستی و به‌ویژه سازمان منافقین است که با استفاده از فرصت به‌وجود آمده، ترورهای هدفمند را به اجرا در می‌آورد.

البته گروه رسانه‌ای نیز در این بین فعال است و بلافاصله با حمایت تبلیغاتی، ترورهای صورت‌گرفته را به مأموران امنیتی و انتظامی نسبت می‌دهد و جنگ روانی مورد نظر را به راه می‌اندازد. در این میان، نقش رسانه‌ها، در زمینه‌سازی روانی ترورهای هدفمند، نیز قابل توجه است. به‌عنوان مثال، به بخشی از اطلاعیه‌ای که اهل ایران به پست‌های الکترونیکی کابران ارسال می‌نماید، توجه کنید: «اتاق فکر رهبری در نظر گرفته‌اند که این بار باید یک گروه بسیجی‌ و سپاه واقعی‌ ترور شوند که در واقعی‌ بودن این واقعه شکی نباشد. در روزهای آینده از قرار معلوم عدّه‌ای بسیجی‌ و سپاه در نقاط مختلف تهران ترور خواهند شد. ترور‌هایی‌ که به مجاهدین خارج (لندن) نشین نسبت داده خواهد شد....در اینجا به لایه پایین بسیج و سپاه هشدار می‌دهیم که تیم ترور سپاه که ترکیبی‌ از اطلاعات سپاه و دایرهٔ قدس تشکیل شده در اقصی نقاط تهران در کمین شما هستند. حتی گمان می‌رود که بنابر سناریوی انفجار در مقرّ حزب جمهوری اسلامی، انفجاری در یکی‌ از اجتماعات بسیج رخ دهد».

سایت کلمه در رویکردی جدید، به صراحت اذعان نمود: زبان جنبش سبز می‌تواند به تدریج به سمت یک زبان تهدیدآمیز تغییر کند.

در این راستا برای انطباق بیشتر شرایط فعلی با دهه 60 و رویکرد فتنه‌گران به اقدامات خشونت‌آمیز کافی است به موارد زیر توجه نماییم:

«محسن مخملباف» پس از فتنه 25 بهمن در مصاحبه با تلویزیون ماهواره‌ای کانال یک، خواستار حضور مجدد در کف خیابان‌ها و مبارزه با خشونت و تسخیر کلانتری‌ها و مراکز نظامی به منظور پیروزی جنبش سبز شد.

همچنین سایت کلمه در رویکردی جدید، به صراحت اذعان نمود: زبان جنبش سبز می‌تواند به تدریج به سمت یک زبان تهدیدآمیز تغییر کند.

در همین ارتباط «سعید رضوی فقیه» از عوامل آشوب سال 78 و 82 نیز در مصاحبه با تلویزیون بی بی سی فارسی اذعان کرد: اسفند «فروغ جاوید» (عملیات نظامی منافقین پس از پذیرش قطعنامه 598) جنبش سبز است.

در این میان آموزش ساخت بمب‌های آتش‌زا و توصیه به تهیه سلاح در فضای مجازی هم که یادآور خانه‌های تیمی منافقین و گروهک‌های ضد انقلاب می‌باشد، به صورت معناداری می‌بایست مورد توجه معتقدان به گفتمان انقلاب قرار گیرد.

منابع موجود حکایت از آن دارد که یکی از سناریوهای برنامه‌ریزی شده در فاز خشونت‌آمیز، راه اندازی تجمعات به سبک آرژانتینی است؛ چند روز قبل «محسن سازگارا» به این موضوع در یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای اشاره کرده بود. در این سبک، تجمعات جزیره‌ای و کوچک اما با درجه خشونت بالا، برای ایجاد اغتشاش، به صورت پراکنده در نقاط مختلف شهر ایجاد می‌شود، که قابلیت گریز از محل بالایی را دارند.

همان‌طور که در مقدمه این نوشتار اشاره شد، شرایط کنونی حکایت از تضاد میان دو گفتمان انقلاب و ضدانقلاب دارد. دو قطبی انقلاب ـ ضد انقلاب البته محاسنی هم به دنبال دارد در این فضا از یک سو انسجام ملی تقویت شده و از سوی دیگر راهبرد جذب حداکثری نیز محقق خواهد شد. همچنین با تقویت قدرت ملی و قدرت نرم جمهوری اسلامی برای اثرگذاری بر منطقه، تلاش آمریکا در ارایه پاسخ به تحولات منطقه در مبدأ، با ناکامی روبرو خواهد شد.

به موازات هوشیاری در برابر فاز جدید فتنه که یقینا همراه با آشوبگری و اقدامات خشونت‌آمیز خواهد بود، می‌بایست به جریان دیگری نیز اشاره داشت که ایجاد دو قطبی انقلاب ـ ضد انقلاب را برنمی‌تابد. این فرقه که از آن به عنوان جریان انحرافی در فضای سیاسی کشور یاد می‌شود، تلاش می‌کند با دادن آدرس غلط دو قطبی کاذب، بازی با برگ‌ها را برای حذف تمامی رقبای خود ساماندهی کند.*

* رضا سراج، کارشناس سیاسی و مسایل استراتژیک