یک ارزیابی از اعتصاب کارگران پتروشیمی ماهشهر و اهمیت آن، تقی روزبه

سرمایه داری اعم ازدولتی وخصوصی تداوم سلطه واستثمار، وتصاحب ثروت وقدرت مولدین واقعی را همواره مدیون ایجاد تشتت وشکاف های درونی اردوی کارو زحمتکشان بوده است.این نوع شکاف ها ودسته بندی ها به اشکال گوناگون ومتنوع صورت می گیرند.درحرکت اعتراضی کارگران پتروشیمی ماهشهر که دوردوم آن هنوزهم ادامه دارد،قبل ازهرچیزاین تقسیم نیروی کاربه رسمی وغیررسمی واعمال فشارهای مضاعف ناشی ازاین تبعیض ودوگانگی بوده است که موجب خشم و خیزش هزاران کارگر پیمان کار وغیررسمی این مجتمع شده است.ناگفته نماند که دوگانه رسمی وغیررسمی همواره اهرم مؤثری بوده است که بورژوازی برای تشدید فشار به ستون های جامعه کارگری- بویژه شاغلین رسمی وغیررسمی-،وایجاد رقابت ونگرانی های موهوم ازتقابل منافع بین کارگران سودجسته است،تاکارگران هردوبخش را به تمکین دربرابرخواستها وفرامین سرمایه وادارسازد .

اعتراض محلی و مشکل سراسری

بی تردید قراردادهای موقت وپیمانی که خود دراشکال گوناگونی بروزمی یابند،یک مشکل عمومی جامعه کارگری وبخش مهمی ازآن محسوب می شود که هم دربخش دولتی جریان دارد وهم دربخش خصوصی. این سیاست بویژه بخشی ازتبعات ونتایج سیاست های نئولیبرالی دهه های اخیراست که برای کسب سودبیشتر، تشدید استثمارکارگران وحذف دست آوردهای آنان صورت گرفت است. بنابراین نه یک سیاست موردی ومحلی، بلکه ازسیاست ها کلان دولتهای سرمایه داری ورژیم جمهوری اسلامی است که بویژه درطی دودهه اخیرباشتاب و بی حقوقی وخشونت بیشتری اعمال شده است.ازهمین رواساسا برچیدن این نوع مؤسسات وشرکت های پیمانی ووادارکردن رژیم به عقب نشینی واقعی وجدی مستلزم آرایش فراکارخانه ای و وسیع طبقه کارگراست.درغیاب چنین آرایشی البته گاهی رژیم ممکن است تحت فشارهای مقطعی عقب نشینی های موقتی وغالباظاهری هم بکند،اما دراولین فرصت به تعرض مجدد می پردازد.تناقض بین وعده و وعیدهای رسمی هم چون پذیرش لغوپیمان کاری توسط دولت(درسال 1384) وپیشبرد آن درعمل ودرمغایرت صددرصد باادعا های خود برای مسلط ساختن این نوع مناسبات وحشیانه وناانسانی درکل مناسبات کاری که بنوعی بازگشت به دوره ماقبل قانون بشمارمی رود، ازهمان سیاست های کلان حکومت های سرمایه داری مهار گسیخته برمی خیزد. بنابراین اولین حلقه مفقوده را باید شکاف بین اعتراض های محلی، ووجود یک اراده و سیاست سراسری دردفاع وپیشبردآن دانست. وقوع این مبارزات محلی ویا کارخانه ای درگام های نخست بطورطبیعی می تواند ازفضاهای محلی وموردی شروع شود اما بدون سراسری شدن نخواهد توانست به هدف واقعی وتثبیت شده خود برسد.

علاوه براین،بدلیل ماهیت فراگیر اصل مطالبه-لغو کارپیمانی- بالقوه امکان تسری یک حرکت محلی وکارخانه ای با خواست ومطالبه مشخص ومعین به یک حرکت فرامحلی ومنطقه ای وجود دارد.چراکه مشابه همین مشکل ونارضایتی نه فقط درسایرنقاط استان خوزستان،بلکه هم چنین درتهران وشهرری وتبریز ونقاط دیکرهم وجود دارد.

نقاط قوت وضعف حرکت

کمیت بزرگ کارگران(6500 نفر)،کانونی کردن خواست مشخص وبسیج کننده ای که بیانگروجه مشخصه تک تک این کارگران است(کارپیمانی)،وجودمصوبه قانونی و وقول وقرارهای مقامات برای پوشش قانونی دادن به این خواستها،تجربه وآگاهی کارگران ارجمله تجربه مشخص آنها ازمبارزه دورقبلی نسبت به وعده های دروغین مقامات رژیم، وهمچنین تجربه و تخصص حرفه ای کارگران و نقش آنها درکل چرخه تولید وگردش کارخانه که قادراست درخواباندن ویا راکد وکندکردن حجم تولید مؤثرباشد،وبالأخره باید به اهمیت این بخش اقتصادی مهم وسود آور برای رژیم وکل اقتصادکشور اشاره کرد که به کارگران امکان چانه زنی ومقاومت بیشتر می دهد.درواقع تولیدات پتروشیمی درکنارنفت وگاز ازمهمترین وحیات ترین بخشهای اقتصادی ومنابع درآمدی کشورودولت بشمارمی رود.

تاکتیک های مقابله رژیم

رژیم غیرازسیاست شناخته شده و همیشگی تهدید وهراس افکنی که حتی منجر به دستگیری وآزادکردن شماری ازکارگران وآویختن شمشیردستگیری برفرازسرآنها شده است، ازتاکتیک هائی چون سیاست دادن وعده حل مشکلات،تلاش برای ایجاد شکاف بین کارگران رسمی وغیررسمی وازجمله تلاش برای درهم شکستن اعتصاب وتجمع ازطریق بکارگیری کارگران رسمی بجای پیمانی ویا تلاش برای واردکردن نیروی کارازبیرون که خوشبختانه همگی با ابرازهمبستگی کارگران باشکست مواجه شده ، سیاست فرسوده کردن ووقت گذرانی بهمراه تؤطئه سکوت دررسانه ها ومطبوعات خود و... استفاده کرده است.

دربرابرآن کارگران با شناخت خوبی از نقاط قوت وضعف خود و دشمن قادرشده اند که به مقابله با ترفندها وفشارهای رژیم برخیزند: بسیج وبهره گیری ازطرفیت های نهفته درکارخانه وامکانات محلی وپیرامونی،جلب هم بستگی کارگران منطقه وازجمله رشته های همجوارومشابه درمنطقه که تاکنون منجربه صدور بیانیه هائی درحمایت ها ازخواست کارگران ماهشهرشده است،علاوه برآنها رویکرد معطوف به جلب کارگران نقاط دیگرکشوروبالأخره باید تلاش برای جلب همبستگی تشکل ها ونهادهای کارگری درسطح بین المللی اشاره کرد که مجموعا چهارعرصه ای را تشکیل می دهندکه کارگران باپیشروی خود درآنها می توانند رژیم را به عقب نشینی وادارسازند.بی تردید علیرغم برخی پیشروی ها درعرصه های فوق،هنوز تابهره گیری رضایت بخش ازآن ها هنوزفاصله هست.بی شک بحرکت درآمدن حلقه های فوق نقش کلیدی درسرنوشت این حرکت خواهند داشت ونقش کارگران آگاه وفعال ومدافعان جنبش کارگری درداخل و درخارج کشوردرپیوند بین حلقات مزبور ودرهم شکستن توطئه سکوت ونقش های رژیم حائزاهمیت است.انتشاراخباراعتراضات بخصوص درنقاط دیگرکشوربرای درهم شکستن توطئه سکوت وهم چنین تقویت همبستگی وتداوم حرکت ازطریق تأمین صندوق اعتصاب(البته با درنظرگرفتن شرایط سرکوب و جنبه های امنیتی آن) ازجمله اقداماتی است که فعالان داخل وخارج می توانند بدان وسیله دردفاع وتقویت این حرکت بکوشند.

صرفنظرازدست آوردهای محلی که می تواند درصورت موفقیت این حرکت بدست آید، کمک به فراگیرکردن خواست لغوپیمان کاری وتقویت همبستگی بین کارگران رسمی وکارگران پیمانی ازدیگردست آوردهای آن خواهد بود.گرچه تاهمین حدکنونی هم توجه بیشتربه وضعیت کارگران پیمانی وظرفیت های نهفته درآنها برای شروع اعتراضات وضرورت همبستگی بخشهای مختلف کارگری وضرورت واهمیت تشکل یابی رامی توان ازدست آوردهای آن بحساب آورد.

سونامی مطالبات!

افت شاخص های مهم اقتصادی وتشدید بحران اقتصادی درکناربحران سیاسی چنین امکانی را گوشزدمی کنند:

تشدید تورم که با نرخ رسمی بیش از22% است به معنی بلعیده شدن یک چهارم از درآمدهای موجود مردم وبطوراخص کارگران وزحمتکشان است(وازجمله دودشدن همان یارانه های دریافتی)،نرخ بیکاری 30% است(بطوررسمی گفته می شود حدود 15%) که به معنی خطرفعلیت یافتن پتانسیل عظیم انفجاری در میلیون هاجوان جویای کارو زندگی است که با انواع تضیقات وسرکوب ها هم همراه است ، بالا آمدن خط فقربه مرزهای دومیلیون تومان که بیش ازهفت برابرحداقل حقوق است!رشدیک درصدی تولید ناخالص که به معنای وجودظرفیت اشتغال سالانه یک صدهزارنفر دربرابرمیلیونها نفری است که به صف بیکاران می پیوندند.همه این عوامل پایه ای درکنارریخت وپاش ها وغارت های افسانه ای ثروت ها وفسادی که تمامی پیکره وتاروپودهای رژیم ازسرتاپا را فراگرفته است، ابعاد شکافهای طبقاتی و تبعیض های گوناگون اجتماعی وسیاسی واقتصادی، جملگی امکان وخطر وقوع یک جنبش سراسری مطالباتی را که می تواند سرآغازاعتصابات عمومی باشد، دربرابررژیم قرارمی دهد.دراین میان نقش واحدهای بزرگ وبخشهای حساسی که رژیم نمی تواند نسبت به خوابیدن فعالیت اقتصادی در آنها بی اعتناباشد، بخصوص بخشهای نفت وگازوپتروشیمی ازیکسو وفراگیربودن خواست لغو کارپیمانی ازسوی دیگر، درفروآوردن بهمن مطالبات انباشته شده وپاسخ نگرفته را به عنوان یک یک امرممکن ومحمتل پیشاروی کارگران و زحمتکشان می نهد. بالاآمدن َمد فقروپی آمدهای آن وازجمله خطر خشکیدن بقایای پایگاه حمایتی رژیم دراقشارتهیدست،وبحرکت درآمدن سونامی مطالبات،می تواند اهرم سرکوب را تاحدی بی اثرمی سازد. و سبب آنکه که رژیم دربرخورد با حرکات ماهشهرومشابه این گونه حرکات صنفی ومطالباتی-تاحدمعینی دست به عصا حرکت کند،نگرانی ازهمین واقعیت است.

همانطورکه اشاره شد کاگران ماهشهربدلیل اعتراض به یک امرفراگیروفرامحلی-بردگی ناشی ازکارپیمانی-مواجه با دولت به مثابه هم کارفرما وهم قدرت سیاسی وباتوجه به اهمیت این بخش تولیدی وکمیت بزرگ دارای پتانسیل وبازتاب فراکارخانه وسراسری هستند.شرط دست یابی به خواستها وتثبیت آنها نیزمستلزم آرایش فرامحلی وسراسری است. ازهمین روکارگران ناگزیرند برای دست یابی به اهداف خود ضمن توجه به وجه اخص مطالباتی خود درهمان حال نگاه دیگرشان به افق ها ونبردهای بزرگتر وسراسری تری باشد. به اندازه ای که منافع ومطالبات اخص کارگران با منافع ومطالبات عمومی طبقه کارگرهم پوشانی کند وبازتاب دهنده منافع ومطالبات عمومی باشد بهمان اندازه نه فقط دربدست آوردن وتثبیت خواستهای مشخص خود موفق ترخواهند بود بلکه به همان اندازه دردامن زدن به مطالبات واعتراضات عموی کارگری وبطوراخص ولغوکارپیمانی واتحاد کارگران رسمی وپیمانی به عنوان سرمشقی مثبت مؤثرخواهند بود.

نقاط قوت حرکت کارگران

بی تردید مهمترین نقطه قوت ودرواقع سرمایه اصلی کارگران پیمانی ماهشهر بسیج ومقاومت توده ای، حضورمستقیم وفعال کارگران دراین حرکت است.دراصل وقبل ازهرچیزاین بسج توده ای وازپائین وتشکل مجامع عمومی آنهاست که دست رژیم هاری چون حکومت اسلامی برای سرکوب مستقیم وحاد را بسته است. درحالی که رژیم بی میل نیست که کارگران با تفویض نقش و حضورفعال خود به نمایندگان،راه او را درسرکوب ومرعوب کردن وخواباندن حرکت هموارکنند.چنانکه رژیم این تجربه را درمورد شرکت واحد وهفت تپه برای خاموش کردن اعتراضات آنها آزموده است.البته با وقوف به این ترفند رژیم وخطردستگیری نمایندگان وسرکوب اعتراضات است که کارگران ماهشهربجای معرفی نمایندگان ترجیح داده اند که خود مستقمیا درصحنه باشند ولاجرم رژیم را درانجام سودای خود ناکام گذارند. چرا که سرکوب توده ای کارگران برای رژیم بسی پرهزینه تربوده وخطرگسترش دامنه اعتراضات را بهمراه دارد. توجه به این نکته مهم است، که چنین رویکردی را نباید امرتاکتیکی وکوتاه مدت وگذرا تلقی کرد.برعکس بدون حضورفعال کارگران و مجامع عمومی آنها-همانطورکه درمورد کارگران ماهشهرتاکنون چنین بوده است- بدون دخالت ونقش آفرینی مستقیم آنها بخصوص درشرایط بی قانونی و استبدادبی مهار، تحقق مطالبات وحفظ وتعمیق آنها دربهترین حالت ناپایداروموقتی خواهد بود.بنابراین چنین رویکردی ضرورتا یک رویه پایداری وغیرمقعطی است. درواقع جنبش وتشکل ها همزادهم هستند ودرجدایی آنها حتی اگرتشکل هم بوجود آمده باشد،یاسرکوب یا مرعوب ویا عموما خریده می شود. درواقع سازمان یابی چیزی بیان همین محتوای حضورومداخله مستقیم وجمعی واشکالی که منعکس کننده ودرخدمت آن باشد نیست. باین اعتبارتشکل ها ونمایندگان چیزی جزفرآورده ای چنین حضوروکارگزاران آن ودرخدمت آن نیستند. لاجرم نمی توانند جایگزین آن شوندکه دراین صورت حتی اگرسرکوب وتهدید وتطمیع نشوند،فلج وبی خاصیت خواهندشد .درحقیقیت خود این جنبش بدنه کارگری وحضورمستقیم تک تک کارگران است که سرمایه ودست آورد اصلی محسوب می شوند وهیچ بدیل وجایگزینی برای آن وجود ندارد و تشکل ها ونمایندگان تنها درزهدان آن ودرپیوند با آن می توانند حضوروبقاء فعال داشته باشند وهرگزنمی توانند جایگزین آن شوند. این مساله نه فقط ازنظرکندکردن تیغ سرکوب وتداوم مبارزه دارای اهمیت است، بلکه مهمترازآن به لحاظ نقش آفرینی کارگران به مثابه سوژه های فعال وخودرهان که برمداراشتراکات برغم تمایزات خود حرکت دسته جمعی می کنند وبه طبقه به مثابه سوژه واقعیت می بخشند واجد اهمیت است.