توافق روسيه و اعراب درباره سوريه، شرق

چالش ديپلماتيک «اسد» وارد مرحله تازه‌ای شد

گروه جهان، نسرين رضايی: گويا سناريوی يمن در حال تکرار است، اين بار در سوريه. اصل طرح متعلق به اتحاديه عرب است اما اين بار روسيه هم از صحنه‌گردانان خواهد بود. روس‌ها ديگر نمی‌خواهند در دام آنچه در ليبی رخ داد گرفتار شوند. آنچه منتهی به پذيرش قطعنامه سازمان ملل بدون لحاظ عدم مداخله نظامی خارجی و در نهايت حضور نظامی نيروهای ناتو در اين کشور شد. يک جنگ تمام‌عيار... آنگونه که خبرها حکايت دارند، روس‌ها حالا بيشتر به گزينه جايگزين برای بشار اسد در دمشق می‌انديشند. فاروق الشرع، معاون رييس‌جمهوری جايگزين او و حرکت در مسير تشکيل دولتی ائتلافی در دمشق درست مانند آنچه در يمن اتفاق افتاد. اين شايد بزرگ‌ترين پيروزی ديپلماتيک روسيه برای حل بحران سوريه در خاورميانه باشد. يک سياست روسی... پس از دو دوره وتوی طرح اتحاديه عرب و سازمان ملل در مورد بحران سوريه، سخنان اخير سرگئی لاوروف وزير خارجه روسيه شواهدی از چرخش ديپلماتيک روس‌ها به سوی اتحاديه عرب را در خود نهفته دارد. وزير خارجه روسيه و حمد بن جاسم وزير خارجه قطر در کنفرانس خبری مشترک در قاهره پايتخت مصر، از توافق پنج ماده‌ای کشورهای عربی و روسيه برای پايان دادن به خشونت‌ها در سوريه «از سوی همه طرف‌های درگير» خبر دادند. لاوروف برای گفت‌وگو با وزيران خارجه کشورهای عضو اتحاديه عرب و توافق بر سر راه‌حلی برای بحران سوريه، شامگاه جمعه به قاهره پايتخت مصر رفته بود. حمد بن جاسم در اين کنفرانس خبری گفت: «پس از اين ديدار که صريح بود و به مسايل ريشه‌ای پرداخته شد، بر سر پنج بند به عنوان مبنايی برای راه‌حل بحران سوريه توافق شد. اين بند‌ها عبارتند از: توقف خشونت از سوی همه طرف‌های درگير، يافتن راهکاری برای نظارت بی‌طرف، رد دخالت خارجی، رساندن کمک‌های انسانی به همه سوری‌ها بدون ايجاد مانع و پشتيبانی از ماموريت کوفی عنان برای فراهم کردن زمينه گفت‌وگو ميان دولت و اپوزيسيون سوريه بر پايه تصميمات سازمان ملل متحد و اتحاديه عرب.»

حال آنکه بخشی از آخرين طرح صلح اتحاديه عرب از بشار اسد می‌خواهد اختيارات رياست‌جمهوری را به معاون خود واگذار کند، معاون رييس‌جمهوری نيز با حضور اپوزيسيون دولت وحدت ملی تشکيل دهد. دولتی که وظيفه‌اش تدوين قانون اساسی جديد و برگزاری انتخابات پارلمانی و رياست‌جمهوری بر پايه‌ آزادی و دموکراسی تعريف شده است. به نظر می‌رسد که طرح جديدی بر پايه اين پنج توافق صورت گرفته در راه است.

لاوروف در جلسه وزرای خارجه عرب اعلام کرد: در صورتی که اراده‌ای برای پشتيبانی از مخالفان مسلح نباشد و هدف توقف درگيری در شهر‌ها و روستا‌ها باشد، تمام پيشنهاد‌ها مطرح خواهد بود و بخت بسياری برای موافقت با آن وجود خواهد داشت. پيش از آن نيز لاوروف در جلسه مشترک خود با وزيران خارجه کشورهای عضو اتحاديه عرب گفته بود فرصتی برای تصويب قطعنامه‌ای درخصوص سوريه در شورای امنيت وجود دارد چنانچه در آن عزمی برای سيطره مخالفان مسلح بر سوريه وجود نداشته باشد.

اما بايد گفت که جلسه مشترک وزيران خارجه کشورهای عضو اتحاديه عرب و وزير خارجه روسيه، شاهد انتقادهای شديد حاضران از يکديگر بود.
سعود الفيصل وزير خارجه عربستان سعودی با اشاره به روسيه و چين، آنها را مسوول ادامه جنگ و خونريزی در سوريه دانست. او از روسيه خواست از طرح صلح اتحاديه عرب برای پايان بحران سوريه پشتيبانی کند و گفت: نبايد اعلام مواضع توخالی ادامه داشته باشد.

وزير خارجه قطر گفت: «اکنون تنها سخن گفتن از توقف فوری خشونت‌ها کافی نيست، شهروندان کشورهای عربی خواهان آن هستند که بحران سوريه بر پايه خواست مردم اين کشور حل و فصل شود.» او همچنين وجود گروه‌های مسلح تروريست را در سوريه رد کرد و گفت که مردم سوريه مجبور شدند برای دفاع از خود دست به اسلحه ببرند.

در مقابل وزير خارجه روسيه تاکيد کرد که نبايد يک طرف را در بحران سوريه مقصر دانست. او با تاکيد بر وجود گروه‌های مسلح در سوريه خاطرنشان کرد که روسيه طرفدار هيچ‌کدام از طرف‌های درگير نيست. او در عين حال اظهار کرد که اين گروه‌های مسلح بايد از شهر‌ها و روستا‌ها خارج شوند و آمادگی کشور خود را برای همکاری در هر تلاشی در راستای اصلاحات در سوريه اعلام کرد.

برخی از کشورهای عرب قبل از سفر «سرگئی لاوروف» به قاهره، از روسيه و چين به دليل موضع آنها درخصوص سوريه انتقاد کرده بودند. از جمله، عربستان سعودی که اعلام کرده بود عدم تصويب قطعنامه در شورای امنيت در نتيجه وتو کردن آن از سوی مسکو و پکن به مقامات سوری امکان داده است که به عمليات برخورد خشونت‌آميز خود با مخالفان ادامه دهند. حال آنکه در حال حاضر با اعلام توافق روس‌ها با طرح پنج ‌بندی جديد، به عقيده کارشناسان عربی، موفقيت در زمينه تعيين اصول عمده حل بحران سوريه صفحه جديدی در همکاری روسيه و کشورهای عرب در مساله سوريه می‌گشايد. روسيه و چين روز شنبه چهارم فوريه برای دومين بار طی چند ماه اخير با استفاده از حق وتو به عنوان اعضای دايمی شورای امنيت سازمان ملل متحد جلوی تصويب قطعنامه درخصوص سوريه را گرفتند. مسکو و پکن نگران تکرار به اصطلاح «سناريوی ليبی» و دخالت نظامی خارجی در سوريه هستند.

همزمان با توافق روس‌ها با اتحاديه عرب، کوفی عنان، فرستاده ويژه سازمان ملل و اتحاديه عرب در دمشق برای بار دوم با بشار اسد، ديدار کرد. عنان پس از اين ديدار در يک مصاحبه خبری اعلام کرد که نسبت به شرايط خوش‌بين است. عنان روز شنبه نيز با اسد يک ديدار داشت. کوفی عنان در ديدار با بشار اسد ديدگاه خود را از بحران سوريه ارايه داد و تاکيد کرد که به تلاش مستقل و بی‌طرف برای حل بحران به صورت مسالمت‌آميز پايبند است. بنا بر اين گزارش، عنان همچنين با هرگونه دخالت خارجی در اوضاع سوريه مخالفت کرد. بشار اسد نيز از آمادگی کشورش برای همکاری با هرگونه «تلاش صادقانه» به منظور حل و فصل بحران خبر داد و از عنان خواست برای فهم بهتر اوضاع، به جای تکيه بر اطلاعاتی که رسانه‌ها می‌دهند، اوضاع را از نزديک ببيند. با اين حال در اولين دور گفت‌وگو با عنان، بشار اسد مخالفان مسلح خود را «تروريست‌های مسلح» خواند و گفت تا وقتی که اين عده در کشور فعاليت می‌کنند گفت‌وگوی سياسی ممکن نيست.

نماينده ويژه سازمان ملل و اتحاديه عرب در دمشق در عين حال روز شنبه با رهبران گروه مخالفانی که در دمشق مستقرند ديدار کرد. در ميان اين عده حسن عبدالعظيم، رهبر تشکيلات هماهنگ‌کننده مخالفان سوريه نيز به چشم می‌خورد. عبدالعظيم در ديدار با عنان گفت: ما از کوفی عنان خواسته‌ايم همه چيز را با تلاش‌های اتحاديه عرب هماهنگ کند. ما از تلاش‌های او و سازمان ملل برای يافتن راه‌حل بحران سوريه تشکر کرديم. عبدالعظيم افزود: هرگونه گفت‌وگويی برای پيدا کردن يک راه ‌گذار از وضعيت موجود بايد بعد از توقف خشونت‌ها، آزادی زندانيان سياسی و ايجاد يک فضای مطلوب صورت بگيرد. در ميان تمامی تلاش‌های ديپلماتيک برای حل بحران در سوريه، درگيری‌ها در دمشق همچنان ادامه دارد. شورای عالی انقلاب سوريه مدعی شده است که ظرف ۲۴ ساعت گذشته صد کشته از ميان صفوف تظاهرکنندگان و ساکنان مناطق مورد حمله نيروهای دولتی داشته است. اين شورا مدعی شد: شنبه شب آتش سنگينی از سوی نظاميان طرفدار اسد بر مناطق مسکونی بعضی از شهرها و به ويژه دمشق باريده است. مناطق جوبر، ميدان، شرق رکن‌الدين، ميسات، خيابان بغداد و قابون در پايتخت سوريه بيش از همه مورد حمله ارتشيان وفادار به بشار اسد بوده است. تعدادی از افراد در منطقه جوبر دمشق بازداشت شدند. اين در حالی است که ادعا شده درگيری ميان مخالفان با نيروهای دولتی در استان ادلب در شمال‌غرب سوريه نيز همچنان ادامه دارد و شمار قربانيان اين درگيری‌ها در روز گذشته ۵۴ نفر اعلام شده است. در مقابل اعضای «ارتش آزاد سوريه» نيز موفق شدند يک هلی‌کوپتر و يک تانک نيروهای دولتی را در ادلب منهدم کنند. سازمان ملل متحد می‌گويد از آغاز اعتراضات عليه حکومت اسد تا به حال بيش از ۷۵۰۰ نفر در سوريه کشته شده‌اند. دولت سوريه نيز می‌گويد که ۲۰۰۰ کشته در صفوف خود داشته است.